جعل رایانه ای
از زمانی که روابط حقوقی و تجاری با گسترش تکنولوژی و ورود رایانه، متحول شد، جعل و تقلب نیز با شکل تازه خود در بستر فضای رایانه ای و دیجیتال انجام گرفت؛ به همین منظور قانون نیز مجبور به تعریف و تعیین مجازات برای این شکل از جرائم شده است. در این مطلب ما را همراهی کنید تا با جرم جعل رایانه ای و چگونگی مجازات جعل رایانه‌ای آشنایی پیدا کنید.
جعل رایانه ای چیست؟
قانون جرائم رایانه‌ای در ماده ۶ خود، این جرم را تعریف کرده است و بر اساس آن جعل رایانه ای یعنی ایجاد، وارد کردن یا تغییر اطلاعات یا داده‌های قابل استناد در سیستم‌های کامپیوتری با قصد تقلّب و هم‌چنین تغییر در اطلاعات و علامت‌های موجود در کارت‌های حافظه در سیستم‌های کامپیوتری یا مخابراتی یا تراشه‌ها و ایجاد اطلاعات و علائم نادرست به قصد تقلب.
به عبارت دیگر هر گاه جعل کردن اطلاعات و اسناد مهم دولتی و غیر دولتی در بستر فضای کامپیوتری (رایانه‌ای) و به قصد فریب دیگران انجام بپذیرد، جرم جعل رایانه ای اتفاق افتاده است و فردی که این کار را انجام می‌دهد جاعل رایانه‌ای نام دارد.
تفاوت جعل رایانه ای با جعل سند
بر اساس قانون جعل سند یعنی ایجاد هر گونه سند و نوشته یا ساختن امضاء و مهر شخصیت‌های رسمی و غیررسمی، هم‌چنین دست بردن در تاریخ اسناد به وسیله خراشیدن، محو کردن، سیاه کردن و… و در نهایت اضافه کردن نوشته‌ای به محتویات سند و یا استفاده از مهر و علامت دیگران بدون اجازه آنها و به قصد تقلب.
بنابراین تعریف در جعل سند به صورت سنتی، عنصر فیزیکی و مادی این جرم قابل دیدن و محسوس است و با ابزارهایی نظیر کاغذ، قلم و جوهر سر و کار دارد.
امّا در مورد جرم جعل رایانه ای مجرم داده‌ها یا اطلاعات را در فضای کامپیوتری تغییر می‌دهد که این اطلاعات ممکن است به صورت داده‌های رایانه‌ای یا داده‌های پیام باشند؛ گفتنی است که «داده» به نمادهایی از اطلاعات و مفاهیم گفته می‌شود که در رایانه برای پردازش ثبت شده‌اند.
بنا بر توضیحات داده شده در هر دو جرم یعنی جعل رایانه‌ای و جعل سند به صورت سنتی، عنصر مادی وجود دارد که بر اساس نوعی دست‌کاری کردن و تغییر دادن اطلاعات است امّا با این توضیحات تفاوت بین عنصر مادی در جعل رایانه‌ای و جعل سند، مشخص می‌شود که در نوع جعل سند به صورت محسوس و فیزیکی وجود دارد امّا در نوع رایانه‌ای، این عنصر دیجیتالی است.
تفاوت دیگر این دو جرم در این است که برای انجام نوع سنتی، مهارت‌های فیزیکی و کار با ابزارآلات خاص و جوهر و قلم نیاز است امّا در نوع رایانه‌ای، نیاز به تخصص در امور کامپیوتری است و جاعلان در این عرصه معمولا افرادی تحصیل کرده و آشنا با فنون رایانه‌ای هستند.
تفاوت بعدی این دو جرم از نگاه قانون‌گذار در تعیین مجازات برای آنها مشخص می‌شود؛ برای جرم جعل رایانه ای از یک تا پنج سال حبس و جزای نقدی از دو تا ده میلیون تومان تعیین شده امّا برای جعل سند به صورت سنتی، علاوه بر جبران خسارت، انواع حبس‌ها تا طولانی مدت بر اساس نوع جعل و اهمیت قانونی آن تعیین شده است. هر دو نوع جعل ممکن است بر اساس اهمیت جرم تا درجه افساد فی الارض نیز بالا رفته و حکم اعدام در پی داشته باشد.
نکات جعل رایانه ای
با توجه به تعریفی که از جرم جعل رایانه ای ارائه شد، نکاتی قانونی راجع به آن وجود دارد که در ادامه آنها را خواهید خواند:
- نکته اول این است که این تعریف در تمام بندها همراه با فعل مثبت آمده است، مثلا: وارد کردن، ایجاد کردن و… بنابراین جعل رایانه‌ای تنها با انجام دادن فعلی محقق می‌شود و ترک فعل یا به عبارتی انجام ندادن یک عمل نمی‌تواند این جرم را ایجاد کند. مثلا اگر کارمندی فراموش کند برخی اطلاعات را در کامپیوتر وارد کند، مصداق جرم جعل رایانه‌ای نخواهد بود.
- امّا نکته دومی که به نظر می‌رسد این است که در تعریف جعل رایانه‌ای، قانون از اصطلاح قابل استناد استفاده کرده است و این یعنی داده‌هایی که در آنها تغییر ایجاد شده باید دارای ارزش خاصی بوده باشند؛ به عبارت دیگر زمانی که داده‌ها یا اطلاعات ارزشمند بوده باشد و تغییر و جعل آنها باعث خسارت دیدن صاحب اطلاعات شود، جرم جعل رایانه‌ای اتفاق افتاده است؛ به عنوان مثال اگر شخصی فقط تصویر یا رنگ زمینه صفحه کامپیوتر شخص دیگری را تغییر دهد، نمی‌توان این عمل را مصداق جعل دانست، چرا که تصویر صفحه دارای ارزش مادی نبوده است.
- امّا نکته سوم که از این تعریف مشخص است، این است که فرد مجرم حتما باید سوء نیت و قصد تقلب و فریب داشته باشد؛ به عبارت دیگر اگر شخصی این کار را ناآگاهانه و بدون نیّت تقلب انجام دهد، نمی‌توان آن را جعل رایانه‌ای نامید؛ به عنوان مثال فردی که به صورت غیر عمد اطلاعات رایانه‌ای مربوط به سابقه بیمه فرد دیگری را اشتباه وارد کند، جرم جعل رایانه‌ای به او تعلق نمی‌گیرد، چرا که این کار را بدون سوء نیت و قصد وارد کردن ضرر، انجام داده است که البته باید این موضوع را اثبات کند.
استفاده از محتوای مجعول رایانه ای
گفتنی است که جرم دیگری نیز در رابطه با جعل رایانه ای وجود دارد که در ماده هفتم از قانون جرائم رایانه‌ای، بیان شده است؛ طبق این ماده اگر فردی از جعلی بودن اطلاعات و داده‌ها یا کارت‌های حافظه و تراشه‌هایی که در ماده ۶ همین قانون آمده (در بخش تعریف جعل رایانه ای بیان شده است)، اطلاع داشته باشد و از آنها به قصد تقلب استفاده کند، جرم استفاده از محتوای مجعول رایانه‌ای را مرتکب شده که در حکم جرم جعل رایانه‌ای است و همان مجازات شامل حال او نیز می‌شود.
مجازات جرم جعل رایانه ای
باید بدانید که قانون‌گذار در همان ماده ۶ قانون جرائم رایانه‌ای که قبلا بیان شد، برای مجرمان مجازات نیز تعیین کرده است که عبارت است از حبس از یک سال تا پنج سال یا جریمه نقدی از دو میلیون تا ده میلیون تومان و یا هر دوی آنها که تشخیص آن بر عهده محکمه است.
اثبات جرم جعل رایانه ای
با توجه به نکاتی که پیش از این بیان شد و از تعریف جرم جعل رایانه‌ای مشخص است، برای اینکه ثابت شود این جرم اتفاق افتاده و فردی که آن را انجام داده مجرم است، سه شرط وجود دارد: اول اینکه فرد متهم باید حتما فعل مثبتی را انجام داده باشد، یعنی یا داده‌ای را پاک کرده یا تغییر داده باشد و یا اصلا اطلاعاتی جعلی را به سیستم وارد کرده باشد؛ منظور از فعل مثبت این است که انجام ندادن یک عمل نمی‌تواند مصداق جرم جعل رایانه‌ای باشد.
شرط بعدی این است که فرد حتما باید اطلاعاتی را جعل کرده باشد که دارای ارزش مادی بوده‌اند و یا از نظر قانونی قابل استناد محسوب می‌شده‌اند؛ و شرط بعدی نیت فرد انجام دهنده است، یعنی فرد حتما باید این کار را آگاهانه و برای فریب و تقلب انجام داده باشد و اگر انجام این کار از روی ناآگاهی و بدون قصد قبلی باشد، جرم در دادگاه ثابت نخواهد شد.
ضرورت مشورت با مشاورین و وکلای متخصص
همان‌طور که می‌دانید تمام وکلا برای رسیدگی و مشورت دادن در تمام امور حقوقی و کیفری مناسب نیستند، بنابراین اگر در مورد جرم جعل رایانه ای و نحوه شکایت از آن یا قرار گرفتن در شرایط مختلفی که به این مسئله مربوط است، بهترین راه مشاوره و کمک گرفتن از وکیل است.
امّا برای این کار بهتر است با وکلا و مشاورینی صحبت کنید که در امور کیفری و مجازات‌های آن تجربه و تخصص کافی داشته باشند، مثلا کمک گرفتن از وکلایی که متخصص در امور حقوق خانواده هستند، برای این کار به هیچ عنوان مناسب نیست.
سخن پایانی
دانستیم که جرم جعل رایانه ای یکی از جرائم کامپیوتری در فضای دیجیتال است که در سال‌های اخیر و با گسترش فناوری اطلاعات و ارتباطات، به وجود آمده و فراگیر شده است و به همین منظور قانون ضوابطی بازدارنده برای آن در قالب مجازات جعل رایانه‌ای در نظر گرفته است؛ اکنون باید بدانید که پلتفرم حقوقی ترازو بهترین مشاور شما در امور حقوقی و جرائم رایانه‌ای خواهد بود.