مالیات چیست؟

این روزها سخن از مالیات در انواع و اقسام آن بسیار به گوش می‌رسد. هر روز خبری منتشر می‌شود مبنی بر تغییر در برخی قوانین مالیاتی یا وضع قوانین جدید مالیاتی. بنابراین شاید برای شما هم سوال پیش آمده باشد که اساسا مالیات چیست و چرا افراد ملزم به پرداخت مالیات به دولت هستند؟ برای یافتن پاسخ این سوالات، با ما در این مقاله همراه باشید.

تعریف مالیات

دولت‌ها برای هزینه‌های عمومی به دنبال منابع و درآمد هستند. این هزینه‌ها شامل هزینه‌های جاری و عمرانی کشور است. یکی از این منابع، درآمدهای عمومی دولت است. درآمدهای عمومی دولت نیز خود انواع و اقسامی دارد که یکی از آنها مالیات است. مالیات یکی از قدیمی‌ترین شیوه‌های کسب درآمد برای دولت‌هاست که در قدیم با نام باج و خراج شناخته می‌شد.

در واقع مالیات مبلغی است که صرفا به موجب قانون توسط اشخاص، اعم از حقیقی یا حقوقی، بر اساس وفاقی ملی و اجتماعی، جهت تامین مخارج عمومی و تقویت حاکمیت به صورت بلاعوض به دولت پرداخت می‌شود. در این تعریف کلی، مالیات شامل تمامی اقسام مالیات‌ها، عوارض، حق تمبر و … خواهد بود.

همانطور که بیان شد، مالیات تنها باید بر اساس قانون تعیین و اخذ شود. همانطور که اصل ۵۱ قانون اساسی کشورمان نیز به بحث مالیات اشاره کرده و بیان می‌کند که «هیچ مالیاتی وضع نمی‌شود مگر به موجب قانون. موارد معافیت و بخشودگی و تخفیف مالیاتی به موجب قانون مشخص می‌شود.»

مالیات به چه کسانی تعلق می‌گیرد؟

حال که دانستیم مالیات چیست، باید بدانیم که تکلیف پرداخت مالیات بر دوش چه کسانی است؟ در اصطلاح به شخصی که ملزم به پرداخت مالیات است، «مُؤَدّی» گفته می‌شود. عملا تمام افراد جامعه به نوعی ملزم به پرداخت مالیات هستند و تفاوت در میزان، مقدار و نوع این مالیات‌ها خواهد بود.

حتما برای شما هم پیش آمده که از فروشگاهی خرید می‌کنید و روی فاکتور، مبلغی به عنوان ارزش افزوده درج شده است. این مبلغ هم نوعی مالیات است که شما به عنوان مصرف‌کننده کالا یا خدمات ملزم به پرداخت آن هستید.

بر اساس ماده ۱ قانون مالیات‌های مستقیم، افراد زیر ملزم به پرداخت مالیات خواهند بود:

1. کلیه مالکین اعم از اشخاص حقیقی و حقوقی نسبت به اموال یا املاک خود واقع در ایران طبق مقررات باب دوم؛
2. هر شخص حقیقی ایرانی مقیم ایران نسبت به کلیه درآمدهایی که در ایران یا خارج از ایران کسب می‌کند؛
3. هر شخصی حقیقی ایرانی مقیم خارج از ایران نسبت به کلیه درآمدهایی که در ایران کسب می‌کند؛
4. هر شخص حقوقی ایرانی نسبت به کلیه درآمدهایی که در ایران یا خارج از ایران کسب می‌کند؛
5. هر شخص غیرایرانی (اعم از حقیقی یا حقوقی) نسبت به درآمدهایی که در ایران کسب می‌کند.

بنابراین با نگاه به قانون مشخص می‌شود که تمام افرادی که ایرانی بوده و یا در کشور ایران دارای درآمد یا اموال هستند، ملزم به پرداخت مالیات خواهند بود. البته در قوانین دیگر مالیاتی نیز افراد ملزم به پرداخت برخی انواع مالیات خواهند بود. مانند قانون مالیات بر ارزش افزوده که در آن تکالیفی برای مصرف‌کنندگان کالا و خدمات در نظر گرفته شده است.

چرا باید مالیات بپردازیم؟

مالیات کارکردهای گوناگونی دارد که پرداخت آن را توجیه می‌کند. در مرحله نخست، پرداخت مالیات سبب تقویت خدمات عمومی خواهد شد. دولت‌ها برای گسترش خدمات عمومی مانند حمل و نقل، امنیت، سیستم سلامت و … نیاز به منابعی برای هزینه‌کرد دارند. این هزینه‌ها با پرداخت مالیات به بهترین وجه میسر می‌شوند. همچنین پرداخت مالیات سبب توزیع عادلانه ثروت در جامعه شده و شکاف طبقاتی را کمتر خواهد کرد. به هر حال اگر افراد جامعه به فواید پرداخت مالیات توجه داشته و اقدام به پرداخت مالیات کنند، ضمن تامین منافع جامعه، منافع شخص پرداخت‌کننده نیز تامین خواهد شد.

انواع مالیات

حال که با مالیات و مودیان مالیاتی تا حدی آشنا شدیم، بهتر است تا با برخی از انواع و اقسام مالیات نیز آشنا شویم. به طور کلی دو نوع از مالیات را در قوانین کشور می‌توان مشاهده کرد که هرکدام نیز دارای اقسامی است. نوع اول مالیات مستقیم و نوع دوم مالیات غیرمستقیم است. البته در تقسیم انواع مالیات، اختلاف نظرهایی وجود دارد که از حوصله بحث ما خارج است.

در مالیات مستقیم، بیشتر مالیات بر درآمد و مالیات بر دارایی افراد مدنظر است. در مالیات بر دارایی، برخی دارایی‌ها توسط قانون مشمول مالیات شده و مالک موظف به پرداخت آن است. مالیات بر دارایی در قانون مالیات‌های مستقیم شامل چند دسته است: مالیات بر ارث، مالیات حق تمبر و مالیات بر اراضی مسکونی بایر. مالیات بر درآمد نیز شامل مالیات بر درآمد املاک، مالیات بر درآمد کشاورزی، مالیات بر درآمد حقوق، مالیات بر درآمد مشاغل، مالیات بر درآمد اشخاص حقوقی و مالیات بر درآمد اتفاقی است.

مالیات‌های غیرمستقیم نیز مالیاتی است که به صورت مستقیم دریافت نمی‌شود، بلکه از طریق یک واسطه وصول می‌شود. این نوع از مالیات نیز به اقسامی مانند مالیات بر ارزش افزوده، حقوق گمرکی، عوارض و سایر مالیات‌های غیرمستقیم تقسیم می‌شود.

مراحل اخذ مالیات چیست؟

اخذ مالیات دارای سه مرحله است. مرحله نخست مرحله تعیین ماخذ مالیاتی است. یعنی باید مشخص شود که مالیات به چه چیزی تعلق می‌گیرد. به مال یا خدمت یا درآمدی که موضوع مالیات واقع می‌شود، در اصطلاح، ماخذ مالیاتی گفته می‌شود.

مرحله بعدی مرحله تشخیص است. در مرحله تشخیص، ممیز مالیاتی با بررسی ماخذ مالیاتی و و تعین نرخ مالیاتی و میزان مالیات آن در قانون، اقدام به تعیین میزان مالیات کرده و آن را به مودی مالیاتی در برگه‌ای به نام برگ تشخیص ابلاغ می‌کند.

مرحله سوم نیز مرحله وصول مالیات است. در صورت قطعی شدن برگه تشخیص، مودی ملزم به پرداخت آن بوده و ممیز و دستگاه اخذ مالیات برای وصول مالیات دارای اختیارات گسترده‌ای خواهند بود.

نرخ مالیاتی چیست؟

پس از تعیین ماخذ مالیاتی، مامور اداره مالیات با نگاه به قوانین و مقررات مالیاتی تعیین می‌کند که این ماخذ مشمول کدام قانون بوده و بر اساس چه نرخی باید از آن مالیات اخذ گردد. برای مثال اگر درآمد شخصی به عنوان ماخذ مالیاتی تعیین شود، پس از کسر کردن معافیت‌ها و یا تخفیف‌های مالیاتی، میزانی از درآمد او باقی خواهد ماند که بر اساس قانون ممکن است مشمول نرخ خاصی از مالیات شود.

در واقع نرخ مالیاتی، درصدی از ماخذ مالیاتی است که بر اساس قانون باید به عنوان مالیات پرداخته شود. به عنوان مثال اگر درآمد یک شخص حقوقی مدنظر باشد، بر اساس قانون ۲۵ درصد از آن باید به عنوان مالیات به خزانه دولت واریز گردد.

هر منبع یا ماخذ مالیاتی، نرخ مالیاتی ویژه خود را دارد. مثلا نرخ منابع مالیاتی مانند ارث، نقل و انتقال املاک، درآمد اجاره، درآمد حقوق و درآمد اتفاقی، متفاوت از نرخ مالیاتی درآمد عملکرد است.

اظهارنامه مالیاتی چیست؟

قانون‌گذار برای تسهیل در امر وصول مالیات، روش خوداظهاری را به عنوان شروع روند گرفتن مالیات برگزیده است. اظهارنامه مالیاتی در واقع اظهارنامه‌ای است که طی آن مودی مالیاتی، کارنامه عملکرد مالی خود را به صورت خوداظهاری به اطلاع سازمان امور مالیاتی می‌رساند. در این اظهارنامه باید رویدادهای مالی به ترتیت وقوع و به شکل مستند ذکر گردند. این اظهارنامه بعدا توسط ممیز مالیاتی بررسی شده و مبنای محاسبه مالیات سالانه اشخاص قرار می‌گیرد.

مهلت ارسال اظهارنامه برای اشخاص حقیقی، تا ۳۱ خرداد ماه و اشخاص حقوقی، تا چهار ماه پس از اتمام سال مالی خود است. پس از پایان این مهلت، ممیزین مالیاتی، یک سال مهلت دارند تا به اظهارنامه‌های ارسالی مودیان رسیدگی کرده و با صدور برگه‌ای که برگ تشخیص مالیاتی نامیده می‌شود، میزان مالیات تعیین‌شده را به مودی ابلاغ نمایند.

در حال حاضر اظهارنامه مالیاتی به شکل الکترونیک و از طریق سامانه‌ای که سازمان امور مالیاتی برای آن تدارک دیده است، ارسال می‌شود.

وظایف مودیان مالیاتی چیست؟

مهمترین وظیفه مودی مالیاتی، ارسال اظهارنامه در مهلت مقرر قانونی است. البته در قوانین مالیاتی تکالیف دیگری نیز برای برخی مودیان در نظر گرفته شده است. برای مثال استفاده از پایانه‌های فروشگاهی در برخی مشاغل ضروری است. همچنین در مورد مالیات بر ارزش افزوده مودیان مکلفند به صورت فصلی اقدام به ارسال اظهارنامه کنند. همچنین پس از قطعیت برگ تشخیص مالیاتی، مودی موظف است ظرف مهلت مقرر اقدام به پرداخت آن کند.

سخن پایانی

مالیات و اقسام آن و همچنین قواعد و قوانین مرتبط با آن از اموری است که بسیار پیچیده و سردرگم‌کننده است. در این مقاله تنها بخش کوچکی از آن جهت آشنایی اجمالی شما خواننده گرامی بیان شد. تکالیف مالیاتی و آشنایی با آن از اهمیت بسیاری برخوردار است، زیرا در صورت نقص آنها، ممکن است جریمه مالی و حتی کیفری در انتظار فرد خاطی باشد. بهتر است اگر شما نیز در این باره سوالی دارید، آن را با وکلای مجرب ما در پلتفرم حقوقی ترازو مطرح کنید.

سوالات متداول