خرید و فروش اعضای بدن در قوانین ایران
خرید و فروش اعضای بدن یکی از واقعیت‌های جامعه است که در قوانین ما بازتاب اندکی داشته است. این سوال برای بسیاری وجود دارد که آیا می‌توان اعضای بدن را همانند دیگر اشیا به فروش گذاشت؟ اگر چنین است آیا قانون برای آن محدودیتی قائل شده است؟ البته این موضوع، بحثی است که از جهات مختلف مانند جامعه‌شناسی، اخلاق و پزشکی نیز می‌توان به آن پرداخت. اما ما در این مطلب، جنبه حقوقی و قانونی این موضوع را بررسی می‌کنیم.
قوانین ایران در مورد خرید و فروش اعضای بدن
به طور کلی باید گفت که در قوانین ایران، مواردی که به طور خاص در مورد خرید و فروش اعضای بدن سخن بگویند، وجود ندارد. البته قوانینی که در مورد معاملات تدوین شده، شرایطی را برای صحیح بودن خرید و فروش بیان کرده‌اند. به عنوان مثال، موضوع خرید و فروش باید مالیت داشته و منفعت عقلایی داشته باشد.
برخی از حقوقدانان با دقت در معانی این الفاظ، معتقدند که اعضای بدن انسان می‌تواند هم مالیت داشته باشد و امروزه با پیشرفت علم پزشکی و امکان پیوند اعضا، می‌توان برای خرید و فروش آنها منفعتی عقلایی در نظر گرفت. به عبارت دیگر از منظر این عده، قواعد و قوانین کلی معاملات در ایران، ممنوعیتی برای خرید و فروش اعضای بدن قائل نیستند.
اما در قوانین جزایی نیز ممنوعیتی برای خرید و فروش اعضای بدن پیدا نخواهیم کرد. با توجه به این که در حوزه جرم و مجازات، تنها تصریح قانون ایجادکننده جرم و عنوان مجرمانه است، پس می‌توان گفت که خرید و فروش اعضای بدن به طور کلی جرم نخواهد بود.
البته در مورد خرید و فروش اعضای بدن انسان، دو مرحله و دو مقطع زمانی را می‌توان تصور کرد. نخست وقتی است که فرد در قید حیات است و می‌خواهد اقدام به فروش عضو خود کند و دیگری هنگامی که فرد دچار مرگ مغزی شده و اعضای بدن او اهدا خواهد شد. تنها قانونی که در مورد اعضای بدن در کشور وجود دارد، قانون اهدای عضو است که در بخش بعد به آن خواهیم پرداخت.
قانون اهدای عضو
قانون اهدای عضو تنها در مورد افرادی است که دچار مرگ مغزی شده‌اند. بر اساس این قانون، اعضای بدن افرادی که مرگ مغزی آنها توسط هیات ویژه ای تایید گردد، در صورت وصیت فرد و یا رضایت اولیای دم، قابل اهدا خواهد بود. البته در این قانون نیز سخنی از امکان خرید و فروش اعضای بدن به میان نیامده است. در اهدای عضو در مورد فرد مرگ مغزی، وجهی پرداخت نشده و عضو مذکور صرفا یک هدیه است.
قاچاق اعضای بدن
قاچاق اعضای بدن انسان به معنای خرید و فروش اعضای بدن و منتقل کردن غیرقانونی آنها به افراد دیگر و همچنین در تمام نقاط دنیا است. این نوع قاچاق معمولا به شکل سازمان‌یافته انجام می‌شود و محدود به قلمرو سیاسی خاصی نیست. در این حالت می‌توان گفت قاچاق انسان و اعضای بدن به صورت فرامرزی در تمام جهان انجام می‌شود.
در قوانین جزایی ایران نیز این امر جرم‌انگاری شده است. اما با توجه به تعریف بیان شده، قاچاق اعضای بدن امری متفاوت با خرید و فروش اعضای بدن است. یعنی بر اساس قاچاق اعضای بدن، نمی‌توان خرید و فروش اعضای بدن را جرم دانست.
حکم خرید و فروش اعضای بدن
با توجه به قانون اساسی، در مواردی که قانون ساکت است باید با مراجعه به منابع معتبر فقهی، حکم موضوع را به دست آورد. با مراجعه به منابع فقهی مشاهده می‌کنیم که در مورد اعضای بدن باید قائل به تفکیک میان اعضای حیاتی و غیرحیاتی شد.
با توجه به این که فروش اعضای حیاتی بدن در هنگام حیات، منجر به فوت شخص می‌شود و مخالف با اخلاق حسنه و نظم عمومی است، قطعا ممنوع خواهد بود و قانون حمایتی از آن نخواهد کرد.
اما در مورد اعضای غیرحیاتی می‌توان گفت که فقهای بسیاری قائل به جواز خرید و فروش آن شده‌اند، گرچه برخی نیز حکم به حرمت آن داده‌اند. اما نهایتا با استناد به فتوای جواز، امکان خرید و فروش اعضای بدن فراهم خواهد بود. برای مثال، امام خمینی (ره) و مقام رهبری در فتاوای جداگانه‌ای، قائل به جواز فروش عضو فرد زنده شده‌اند.
سخن پایانی
در مورد خرید و فروش اعضای بدن باید گفت که قانون‌گذار در این زمینه سکوت کرده و قوانین مشخصی برای آن وجود ندارد. اما با مراجعه به فتاوای فقهی می‌توان قائل به جواز خرید و فروش اعضای بدن خصوصا در زمان حیات فرد شد. یعنی فرد بتواند در ازای دریافت مبلغی خاص، اقدام به فروش عضو بدن خود به دیگری جهت پیوند کند. البته به نظر می‌رسد که قانون‌گذار باید در این زمینه دست به تدوین قوانینی مشخص بزند تا از بروز مشکلات و فجایع احتمالی مانند آنچه در هند رقم خورد، جلوگیری کند.
اگر شما نیز در مورد خرید و فروش اعضای انسان سوالی دارید، بهتر است آن را با وکلای مجرب ما در پلتفرم حقوقی ترازو مطرح کنید.
همه چیز رو
می خوام بفروشم