ارش چیست؟

ارش یکی از نهادهایی است که قانون‌گزار برای جبران خسارت بدنی به افراد در قانون تعبیه کرده است. بسیار ممکن است که افراد در زندگی روزمره، خواسته یا ناخواسته به دیگران خسارت بدنی وارد کنند. اما هیچ خسارتی نباید جبران نشده باقی بماند. به همین دلیل قانون‌گزار دست به وضع قوانینی زده تا این خسارات را جبران کند. یکی از این نهادها که به جبران خسارت در خصوص خسارات بدنی وضع شده است، ارش است. برای کسب اطلاعات بیشتر، با ما در این مقاله همراه باشید.

ارش چیست؟

در در بخش دیات قانون مجازات اسلامی، قانون‌گذار قواعدی برای پرداخت دیه مقرر کرده است. در واقع برای شناخت ارش، ابتدا باید دیه را شناخت. بر اساس ماده ماده ۴۴۸ قانون مجازات اسلامی، ‌دیه مقدر، مال معینی است که در شرع مقدس به سبب جنایت غیرعمدی بر نفس، عضو یا منفعت، یا جنایت عمدی در مواردی که به هر جهتی قصاص ندارد، مقرر شده است.

بنابراین دیه نوعی از مجازاتهاست که در موارد جنایت غیرعمد و جنایت عمدی که به هردلیلی قصاص انجام نمی‌گردد، باید پرداخت شود. نکته مهم در این مورد این است که مقدار دیه در شرع به طور دقیق مشخص شده است.

اما ارش چیست؟ ماده ۴۴۹ قانون مجازات اسلامی به این سوال پاسخ می‌دهد : «ارش، دیه غیرمقدر است که میزان آن در شرع تعیین نشده است و دادگاه با لحاظ نوع و کیفیت جنایت و تاثیر آن بر سلامت مجنی علیه و میزان خسارت وارده با در نظر گرفتن دیه مقدر و با جلب نظر کارشناس میزان آن را تعیین می کند. مقررات دیه مقدر در مورد ارش نیز جریان دارد مگر اینکه در این قانون ترتیب دیگری مقرر شود.» بنابراین ارش از نظر ماهیت همانند دیه است، با این تفاوت که در شرع بطور دقیق مشخص نشده است.

برای روشن تر شدن مطلب به ذکر یک مثال می‌پردازیم. به عنوان مثال، اگر کسی پای دیگری را از بین ببرد، دیه پا در شرع مشخص شده است. اما اگر فردی سبب آسیب به رباط پای دیگری گردد،‌ این آسیب در شرع مقرر نشده است، اما از آنجا که شارع هیچ خسارتی را جبران نشده نمی‌گذارد، بر اساس نظر کارشناس و با در نظر گرفتن دیه پا و میزان آسیبی که بر پا وارد شده است، میزان ارش این آسیب محاسبه و به آسیب دیده پرداخت می‌گردد.

تفاوت دیه با ارش

برای روشن‌تر شدن مفهوم ارش، بهتر است تا آن را با دیه مقایسه کنیم تا بهتر به مفهوم آن پی ببریم. اساسا دیه و ارش، هر دو دارای ماهیتی مشترک بوده و نوعی مجازات و جبران خسارت به حساب می‌آیند. یعنی هردو دارای ماهیتی دوگانه بوده و از این نظر شبیه همند. اما در کنار این شباهت تفاوت‌هایی نیز دارند.

• دیه یا همان دیه مقدر، تابع دستور شارع است. یعنی میزان آن در شرع به طور دقیق مشخص شده است. اما ارش در شرع مشخص نشده و قاضی بر اساس نظر کارشناس، میزان آسیب و سایر امور به تعیین میزان خسارت می‌پردازد. به عنوان مثال، دیه قطع کردن هریک از دست‌ها، از مچ معادل نصف دیه کامل یک انسان است. از آنجا که دیه کامل یک انسان هرساله توسط قوه قضاییه اعلام می‌شود، نصف دیه کامل برای همه افراد مشخص و قابل پرداخت است. به عنوان مثال در سال ۱۴۰۲، این مبلغ در ماه غیرحرام، ۴۵۰ میلیون تومان خواهد بود. اما در مورد ارش چنین نیست. پس اگر کسی سبب کشیدگی تاندون فردی دیگر شود ممکن است بر اساس میزان آسیب به مبلغی محکوم گردد که این مبلغ در شرع مشخص نشده است.
• معمولا در تعیین ارش، مبلغی کمتر از دیه آن عضو درنظر گرفته می‌شود. این نکته در ماده ۵۴۸ قانون مجازات اسلامی به روشنی بیان شده است : « در اعضاء و منافع، مقدار ارش یک جنایت، بیش از دیه مقدر برای آن عضو یا منفعت نیست و چنانچه به سبب آن جنایت، منفعت یا عضو دیگری از بین رود یا عیبی در آنها ایجاد شود، برای هر آسیب دیه جداگانه ای تعیین می گردد».
• در دیه بین زن و مرد تفاوت‌هایی وجود دارد اما در مورد ارش تفاوتی در پرداخت ارش بین زن و مرد وجود ندارد. ماده ۵۶۲ قانون مجازات اسلامی در این زمینه می گوید: « در موارد ارش فرقی میان زن و مرد نیست لکن میزان ارش جنایت وارده بر اعضاء و منافع زن نباید بیش از دیه اعضاء و منافع او باشد، اگرچه مساوی با ارش همان جنایت در مرد باشد».

البته باید توجه داشت که بر اساس ماده ۴۴۹ قانون مجازات اسلامی، مقررات دیه به طور کلی در مورد ارش هم جاری است مگر اینکه قانون صراحتا ترتیب دیگری مقرر کرده باشد.

نحوه محاسبه ارش

در محاسبه ارش، لازم است نکاتی رعایت شود. این موارد در ماده ۴۴۹ قانون مجازات اسلامی به این شکل مطرح شده است که دادگاه برای تعیین ارش باید به آنها توجه کند:

• نوع و کیفیت جنایت
• تاثیر جنایت بر سلامت مجنی علیه
• میزان خسارت وارده بر مجنی علیه
• در نظر گرفتن دیه مقدر عضو یا منفعت آسیب دیده
• جلب نظر کارشناس

بنابراین معمولا در اینگونه موارد، دادگاه با ارجاع امر به پزشکی قانونی به عنوان کارشناس، نوع و میزان جنایت را مشخص و با در نظر گرفتن مبلغ دیه عضو، اقدام به تعیین مبلغی به عنوان ارش خواهد کرد.

ارش نقص عضو

حال که تا حدی با ارش آشنا شدیم بهتر است کمی در مورد برخی از مصادیق آن نیز سخن بگوییم. یکی از مواردی که در قانون به آن اشاره شده است، فلج کردن یا ناقص کردن عضو است. بر اساس ماده ۵۶۴ قانون مجازات اسلامی، فلج کردن عضو دارای دیه معین، دو سوم دیه آن عضو و از بین بردن عضو فلج، یک سوم دیه همان عضو را دارد. در فلج کردن نسبی عضو که درصدی از کارایی آن از بین میرود، با توجه به کارایی از دست رفته، ارش تعیین می گردد. پس اگر دست کسی به طور نسبی فلج شد در اینجا باید ارش تعیین گردد.

ارش از بین بردن قسمتی از عضو یا منفعت

بر اساس ماده ۵۶۵ قانون مجازات اسلامی، از بین ‌بردن قسمتی از عضو یا منفعت دارای دیه مقدّر به همان نسبت دیه دارد به این ‌ترتیب که از بین ‌بردن نصف آن به ‌میزان نصف و از بین ‌بردن یک سوم آن به ‌میزان یک سوم دارای دیه است. در مواردی که نسبت از بین ‌رفته قابل تشخیص نباشد، اَرش تعیین می‌ شود. پس در مواردی که قسمتی از منفعت یک عضو از بین برود مانند اینکه بویایی از بین برود، به همان نسبت، دیه تعیین و اگر تعیین میزان از بین رفتن بویایی ممکن نباشد، ارش تعیین خواهد شد.

ارش در تصادف

در تصادفات رانندگی، معمولا آسیب‌های متعددی به فرد وارد می‌شود که هریک از آنها ممکن است دارای دیه بوده و یا مشمول ارش گردند. به عنوان مثال، کسی که در تصادف از ناحیه سینه دچار جراحت شده، دنده‌هایش شکسته و ریه‌اش آسیب دیده، هم بابت دنده‌ها مستحق دیه است و هم بابت آسیب ریه مستحق ارش خواهد بود. بنابراین دادگاه با توجه به نظر پزشکی قانونی، رای به پرداخت دیه و ارش خواهد کرد.

سخن پایانی

ارش نهادی است که در جبران خسارت بدنی در قانون مجازات ما تعبیه شده است. البته قواعد و قوانین ارش دارای پیچیدگی‌های خاص خود است که برای فهم آن نیاز به مشاوره وکیل خواهید داشت. بهتر است اگر شما نیز در این زمینه دارای سوالی هستید، آن را با وکلای مجرب ما در پلتفرم حقوقی ترازو در میان بگذارید.

سوالات متداول