توهین در فضای مجازی چه مجازاتی دارد؟
توهین در فضای مجازی، یکی از جرایمی است که با گسترش ابزار ارتباطات و رسانه بسیار شایع شده است. امروزه شاید کمتر کسی باشد که از گوشی‌های هوشمند بی‌بهره بوده و به نرم‌افزارهای اجتماعی دسترسی نداشته باشد. در چنین شبکه‌هایی که افراد با طیف وسیعی از مخاطب در ارتباط بوده و یکدیگر را نمی‌شناسند، خشم‌های نهفته در افراد در قالب توهین و به کاربردن الفاظ نامناسب و یا رفتارهای موهن راحتی بروز می‌کند. شاید این امر به این دلیل است که افراد تصور می‌کنند توهین در فضای مجازی، قابل پیگرد نبوده و مجازاتی در پی ندارد. پس با ما در این مقاله همراه باشید تا این موضوع را بررسی کنیم.
جرم توهین در فضای مجازی
جرم توهین یکی از جرایمی است که قانون ما در ماده ۶۰۸ قانون مجازات اسلامی بدان پرداخته است. بر اساس این ماده، توهین به افراد از قبیل فحاشی و استعمال الفاظ رکیک چنانچه موجب حد قذف نباشد، [مستوجب] جزای نقدی درجه شش خواهد بود.
برای تحقق جرم توهین شرایطی لازم است که به اختصار به آن اشاره خواهیم کرد:
- رفتار یا گفتار، باید موهن باشد و رفتار خلاف ادب، برای تحقق این جرم کافی نیست.
- فحاشی و توهین باید به یک شخص یا اشخاص معین صورت بگیرد. پس اگر کسی به شکل کلی بگوید همه کارمندان بدبخت و بیچاره‌اند، مرتکب توهین نشده است.
- فحاشی و توهین به مردگان، توهین نیست؛ مگر این که عرفا توهین به مرده، توهین به بازماندگان محسوب شود.
- توهین باید صریح بوده و حضوری یا علنی باشد.
با این توضیح در مورد اصل جرم توهین، جرم توهین در فضای مجازی نیز روشن می‌گردد. بر این اساس جرم توهین در فضای مجازی عبارت است از بکاربردن الفاظ رکیک یا انجام رفتاری از قبیل پخش عکس‌نوشته و امثال آن از طریق سامانههای رایانهای که موجب توهین و اهانت به شخص یا اشخاصی معین گردد. البته اگر توهین دربردارنده نسبت زنا یا لواط به شخص باشد، تحت عنوان جرم قذف باید مورد مجازات قراریگیرد.
به عنوان مثال اگر فردی در واتساپ یا سایر پیامرسانها به دیگری فحش دهد، یا در اینستاگرام نظری دربردارنده فحش و ناسزا علیه شخصی منتشر کند و یا در استوری با الفاظ یا اشکال به فردی توهین کند، مرتکب جرم توهین در فضای مجازی شده است.
توهین در فضای مجازی شامل چه مواردی است؟
قانون‌گذار جرمی با عنوان توهین در فضای مجازی را به طور خاص بیان نکرده است. به عبارت دیگر آنچه وجود دارد همان جرم فحاشی و توهین است که در بالا توضیح داده شد. حال اگر این جرم در فضای مجازی رخ دهد، «توهین در فضای مجازی» محقق است. یعنی مجازات توهین در واقعیت و در فضای مجازی یکسان بوده و فرقی ندارد که در بالا مصادیقی برای وقوع چنین جرمی بیان شد.
تنها در یک مورد، قانون‌گذار اقدام به جرم‌انگاری مصداقی خاص از جرم توهین در فضای مجازی کرده است. بر اساس ماده ۱۶ قانون جرایم رایانهای، هر کس به و‌سیله سامانههای رایانهای یا مخابراتی، فیلم یا صوت یا تصویر دیگری را تغییر دهد یا تحریف کند و آن را منتشر یا با علم به تغییر یا تحریف منتشر کند، به نحوی که عرفاً موجب هتک حیثیت او شود، به حبس از چهل و پنج روز و دوازده ساعت تا یک سال یا جزای نقدی از پانزده میلیون (۱۵/۰۰۰/۰۰۰) ریال تا صد میلیون (۱۰۰/۰۰۰/۰۰۰) ریال یا هر دو مجازات محکوم خواهد شد.
تبصره- چنانچه تغییر یا تحریف به صورت مستهجن باشد، مرتکب به حداکثر هر دو مجازات مقرر محکوم خواهد شد.
بر این اساس، همانطور که در جرم توهین در واقعیت نیز چنین است، تنها الفاظ سبب تحقق جرم توهین نیستند، بلکه رفتارهای توهین‌آمیز مانند آنچه در بالا بیان شد نیز موجب تحقق این جرم خواهند بود.
نحوه پیگیری توهین در فضای مجازی
بسیاری ممکن است تصور کنند چون در فضای مجازی غالبا افراد ناشناخته هستند، امکان پیگیری و شکایت از فرد توهین کننده وجود ندارد. اما اینگونه نیست. شما می‌توانید با مراجعه به دادسرای جرایم رایانهای اعلام جرم کرده و شکایت خود را ثبت کنید. البته می‌توانید این کار را از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی نیز انجام دهید. از آنجا که در امور کیفری، بازپرس مکلف به کشف حقیقت است، معمولا با ارجاع پرونده به پلیس فتا، درخواست انجام تحقیقات خواهد نمود.
پلیس فضای مجازی نیز مبتنی بر آنچه در شکایت آمده، به بررسی موضوع خواهد پرداخت و پس از جمع‌آوری ادله، پرونده را به دادسرا بازگشت می‌دهد. دادسرا پس از بررسی تحقیقات به عمل آمده، درصورتی‌که ادله کافی باشد، اقدام به صدور کیفرخواست و ارجاع پرونده به دادگاه کیفری خواهد کرد. در دادگاه، قاضی با بررسی پرونده اقدام به صدور رای مقتضی خواهد نمود.
نحوه اثبات توهین در فضای مجازی
با توجه به این که توهین در فضای مجازی رخ داده است، اثبات این کار نیاز به بررسی‌های تخصصی دارد. معمولا بازیابی اطلاعات، بررسی تبادلات داده‌ها و امثال آن که توسط پلیس فتا انجام می‌گیرد، می‌تواند به اثبات این جرم کمک کنند. همچنین اسکرین‌شات نیز می‌تواند به عنوان اماره سبب ایجاد علم در قاضی شده و قاضی بر اساس آن رای صادر کند.
البته با توجه به امکان دست بردن در اسکرین‌شات توسط نرم‌افزارهای ویرایش عکس، قاضی قرائن و شواهد دیگر را نیز مدنظر قرار خواهد داد.
با توجه به این که در بسیاری از پیامرسانها امکان حذف پیام توسط ارسال‌کننده وجود دارد، بهتر است به محض دریافت پیام توهین‌آمیز، ارتباط دستگاه را با اینترنت قطع نموده تا فرد موفق به حذف پیام نگردد.
دادگاه صالح به رسیدگی به جرم توهین در فضای مجازی
اساسا دادگاه صالح برای رسیدگی به پرونده کیفری، دادگاه محل وقوع جرم یا کشف جرم است. درباره توهین در فضای مجازی نیز با توجه به رای وحدت رویه ۷۲۱-۱۳۹۰/۴/۲۱، دادگاه محل تحقق نتیجه جرم، صالح به رسیدگی است. با توجه به ذات فضای مجازی و این که در هر مکانی قابلیت دسترسی دارد، در محلی که بزه‌دیده از توهین شخص مجرم آگاه شود، می‌تواند برای شکایت کیفری اقدام کند.
بنابراین اگر فردی که ساکن در تهران است، به فردی که ساکن در یزد است در فضای مجازی توهین کند، مثلا به او پیامی توهین‌آمیز بدهد، چون فرد در یزد پیام را باز کرده و از محتوای آن مطلع شده است، باید در همان شهر یزد اقامه شکایت کند.
نمونه شکایت از توهین در فضای مجازی
شاکی: آقای الف
مشتکی عنه: مجهول الهویه
متن شکواییه: به استحضار می‌رساند که شخصی مجهول الهویه با استفاده از شناسه کاربری …….. در نرم‌افزار اینستاگرام، اقدام به فحاشی در زیر یکی از پست‌های اینجانب نموده است.
لذا خواهشمند است ضمن دستور جهت کشف هویت نامبرده، مستند به مدارک و ضمائم پرونده، بر اساس ماده ۱۶ قانون جرایم رایانه و ۶۰۸ قانون تعزیرات، مرتکب را شناسایی و تعقیب بفرمایید.
سخن پایانی
فضای مجازی گرچه نام مجازی را یدک می‌کشد، اما خود بخشی از واقعیت است. بنابراین تصور این که چون جرمی در این فضا واقع شده قابل پیگیری نیست، تصوری غلط است. بهتر است افراد با آگاهی از حقوق خود، در صورت لزوم با بهره‌مندی از خدمات مشاورین و وکلای مجرب، اقدام به احقاق حق خود کنند تا به مرور کمتر شاهد پدیده توهین در فضای مجازی باشیم. تیم حقوقی مجرب ما در پلتفرم حقوقی ترازو همواره برای همراهی شما در پرونده‌های قضایی، آماده است.