جرم تشویش اذهان عمومی

یکی از جرایمی که علیه تمامیت معنوی اشخاص در جامعه تحقق می‌یابد، جرم تشویش اذهان عمومی است. البته در جرم تشویش اذهان عمومی آنچه توسط مجرم نشانه رفته، امنیت روانی و ذهنی جامعه است. به همین دلیل قانون‌گذار برای ایجاد امنیت روانی و فکری در جامعه، دست به جرم‌انگاری این جرم زده است. با توجه به این که با گسترش رسانه‌های جمعی و اجتماعی، امکان تحقق این جرم بیشتر فراهم است، بهتر است قدری بیشتر در این باره بدانیم.

تشویش اذهان عمومی چیست؟

این جرم که در ماده ۶۹۸ قانون مجازات اسلامی و بخش تعزیرات به آن اشاره شده است، تحت عنوان جرم نشر اکاذیب در این ماده مطرح شده است. اما جرم تشویش اذهان عمومی در واقع چنین است : «هر کس به وسیله نوشته‌جات، به قصد برهم زدن اذهان عمومی و تشویش آن، مطالب کذب و خلاف واقعی را بیان کند، یا مطالب کذبی را به همین نیت راسا یا به صورت نقل قول، چه به صورت صریح یا به صورت تلویحی به دیگری نسبت دهد، اعم از این که ضرر مادی و معنوی به دیگران وارد شود یا نه، مرتکب این جرم گشته است.»

برای مثال، اگر فرد به جهت تشویش اذهان عمومی، طی بیانیه‌ای مکتوب اعداد و ارقامی از اقتصاد کشور را بیان کند که با واقعیت مطابقت نداشته باشد، مرتکب این جرم شده است. این امر برخلاف جرم افترا است. در تحقق افترا حتما باید یک جرم به شخص خاص نسبت داده شود؛ مانند این که شخصی خاص را مرتکب فساد مالی بیان کند. اما در اینجا نرخ تورم یا دیگر شاخص‌های اقتصادی، حاکی از وقوع یک جرم نیست، اما به دلیل کذب بودن آن، سبب تحقق جرم تشویش اذهان عمومی می‌شود.

آیا این جرم با اظهارات شفاهی نیز محقق می‌شود؟

بر خلاف جرایمی مانند توهین و افترا که هم با اظهارات شفاهی محقق می‌شود و هم با اظهارات مکتوب، این جرم تنها با اظهارات مکتوب محقق می‌گردد. یعنی فرد باید با استفاده از نامه، مراسلات، شکواییه، عرایض، توزیع هرگونه اوراق چاپی یا خطی، چه باامضا یا بی‌امضا، مطالب کذبی را اظهار نماید. پس اگر فردی در یک سخنرانی مطالبی را علیه شخص یا مقامات بیان کند، تنها در صورتی‌ می‌توان او را مجرم شناخت که وی مرتکب افترا یا توهین به شخص شده باشد.

همچنین انتشار نوشته‌جات در فضای مجازی نیز در حکم همان مکتوبات است. بنابراین استوری کردن نوشته در اینستاگرام یا واتساپ، اگر حاوی کذب بوده و به قصد تشویش اذهان عمومی باشد، جرم خواهد بود.

آیا انتقاد از وضعیت جامعه، حکومت و مسئولان، تشویش اذهان عمومی است؟

آزادی بیان یکی از حقوق شناخته‌شده در قانون اساسی است. بنابراین حق هر شهروندی است که عملکرد حاکمیت را مورد نقد قرار دهد. باید دقت شود که جرم تشویش اذهان عمومی صرفا با نشر اکاذیب و مطالب خلاف واقع تحقق می‌یابد. پس اگر کسی طی مقاله‌ای، وقوع تورم بالا را در جامعه بیان کند و این امر حقیقت داشته باشد، مرتکب جرم تشویش اذهان عمومی نشده است. اما اگر همین فرد به عنوان مثال، تورم را رقمی بسیار بالاتر از رقم واقعی بیان کرده و قصد تشویش اذهان عمومی را داشته باشد، مرتکب این جرم گشته است.

تهدید به بمب‌گذاری یا ادعای آن

بر اساس ماده ۵۱۱ قانون مجازات اسلامی بخش تعزیرات، هر کس به قصد بر هم‌ زدن امنیت کشور و تشویق اذهان عمومی، تهدید به بمب‌گذاری هواپیما، کشتی و وسائل نقلیه عمومی نماید یا ادعا‌ کند که در وسایل مزبور بمب‌گذاری شده است، علاوه بر جبران خسارت وارده به دولت و اشخاص، به ۶ ماه تا ۲ سال حبس محکوم می‌گردد.

این جرم مصداق خاصی از جرم تشویش اذهان عمومی است که به‌صورت خاص جرم‌انگاری شده است. در این ماده دو عمل جرم دانسته شده؛ یکی تهدید به بمب‌گذاری و دیگری ادعای بمب‌گذاری. همچنین این ادعا باید صرفا در مورد وسایل نقلیه عمومی باشد. پس اگر کسی به قصد برهم زدن امنیت و تشویش اذهان عمومی مدعی بمب‌گذاری در یک خودروی شخصی شود، مشمول این ماده نخواهد بود.

مجازات تشویش اذهان عمومی در قانون مجازات اسلامی

بر اساس ماده ۶۹۸ قانون مجازات اسلامی (تعزیرات و مجازات‌های بازدارنده): «هر کس به قصد اِضرار به غیر یا تشویش اذهان عمومی یا مقامات رسمی به و‌سیله نامه یا شکواییه یا مراسلات یا عرایض یا گزارش یا توزیع هرگونه او‌راق چاپی یا خطی باامضاء یا بدو‌ن امضاء اکاذیبی را اظهار نماید یا با همان مقاصد، اعمالی را بر خلاف حقیقت رأساً یا به عنوان نقل قول به شخص حقیقی یا حقوقی یا مقامات رسمی تصریحاً یا تلویحاً نسبت دهد، اعم از این که از طریق مزبور به‌ نحوی از انحاء ضرر مادی یا معنوی به غیر و‌ارد شود یا نه، علاو‌ه‌ بر اعاده حیثیت در صورت امکان، باید به حبس از ۲ ماه تا ۲ سال و یا شلاق تا ۷۴ ضربه محکوم شود.»

البته به موجب ماده ۱۰۴ قانون مجازات اسلامی (اصلاحی به موجب ماده ۱۱ قانون کاهش مجازات حبس تعزیری مصوب ۱۳۹۹/۲/۲۳) جرم مندرج در این ماده یک جرم قابل گذشت تلقی گردیده و مجازات آن به نصف تقلیل یافته است.

سخن پایانی

جرم تشویش اذهان عمومی یکی از مصادیق نشر اکاذیب بوده که امنیت روانی جامعه را مختل خواهد کرد. بنابراین قانو‌ن‌گذار اقدام به جرم‌انگاری آن کرده است. در این باره توصیه می‌شود اگر شما نیز سوالی دارید با مشاورین و وکلای خبره ما در پلتفرم حقوقی ترازو ارتباط گرفته و یا در بخش نظرات، آن را مطرح کنید تا همکاران ما در اسرع وقت به شما پاسخ دهند.

سوالات متداول