جرم بغی چیست؟

جرم بغی، یکی از جرایم علیه امنیت شمرده می‌شود و این روزها در رسانه‌ها زیاد درباره آن صحبت می‌شود. قانون‌‌گذار معمولا در برخورد با جرایمی که علیه امنیت عمومی و یا اصل حاکمیت باشند، برخوردی سنگین‌تر می‌کند، زیرا چنین جرایمی معمولا دارای آثار وسیع‌تری هستند. جرم بغی نیز که از جهاتی دارای شباهت با محاربه و افساد فی‌الارض است، یکی از جرایمی است که باید مورد توجه قرار بگیرد. پس برای آشنایی با این جرم در این مقاله همراه ما باشید.

تعریف جرم بغی

بغی در لغت به معنی تعدی و تجاوز است. در گذشته نیز به راهزنان و کسانی که از سلب امینت می‌کردند، باغی می‌گفتند. اما جرم بغی در حال حاضر از منشا فقهی آن گرفته شده است. اگر بخواهیم جرم بغی را تعریف کنیم، بهتر است به قانون مجازات کشور مراجعه کنیم. قانون‌گذار در ماده ۲۸۷ قانون مجازات اسلامی بیان می‌کند: «گروهی که در برابر اساس نظام جمهوری اسلامی ایران، قیام مسلحانه کند باغی محسوب می‌شود و در صورت استفاده از سلاح، اعضای آن به مجازات اعدام محکوم می‌گردند.»

با توجه به این ماده می‌توان گفت جرم بغی عبارت است از قیام مسلحانه گروهی از افراد علیه اصل جمهوری اسلامی. به عبارت دیگر این جرم نه علیه امنیت عمومی، بلکه علیه حکومت است. البته طبیعی است که با تضعیف و یا دگرگونی حکومت، امنیت عمومی نیز دستخوش تنش خواهد شد. اما هدف اولیه در جرم بغی، امینت عمومی نیست، بلکه براندازی مسلحانه حکومت است. معمولا گروه‌هایی که کار منسجم تشکیلاتی انجام می‌دهند، مواضع و نظرات خود را در قالب بیانیه اعلام می‌کنند. ورود از فاز مبارزه سیاسی به فاز مبارزه مسلحانه نیز یکی از اموری است که گرو‌ه‌ها در اعلامیه‌های خود آن را اعلام می‌کنند.

آیا بغی یک جرم سیاسی است؟‌

برخی از حقوقدانان معتقدند که بغی یک جرم سیاسی است. زیرا در این جرم شخص با نیت اصلاح امور به مقابله با حاکمیت می‌پردازد. بنابراین شایسته است تا از ارفاقات و مواهب جرایم سیاسی برخوردار باشد.

در پاسخ باید گفت هر چند ماهیت این جرم سیاسی بوده و افراد به دلیل دیدگاه‌های سیاسی دست به چنین اقدامی می‌زنند، اما چون این جرم از خشونت بالایی برخوردار بوده و در ارتکاب آن از سلاح استفاده می‌شود، دیگر فرد از حمایت‌هایی که یک مجرم سیاسی از آن بهره‌مند است، محروم می‌شود.

منظور از گروه در تعریف بغی چیست؟

قانون‌گذار در ماده به «گروه» اشاره کرده است، اما تعریفی از آن ارائه نکرده است. صرف استفاده از عنوان گروه نشان می‌دهد که قانون‌گذار فعالیتی منسجم توسط عده‌ای از افراد را مدنظر داشته است. پس اقدام یک فرد به نحو مسلحانه نمی‌تواند مصداق بغی باشد. این انسجام مستلزم داشتن رهبر ولو به شکل ضمنی و داشتن ساختار و تشکیلات است. همچنین اگر چند نفر به شکل مجزا چنین کاری انجام دهند، چون انسجام و تشکیلات متحدی نداشته‌اند، اقدام هر یک باید به صورت مجزا بررسی و عنوان مجرمانه خود را بگیرد.

اما سوالی که در اینجا مطرح می‌شود این است که منظور از گروه چند نفر است؟ با نگاه به مواد قانونی دیگر از جمله ماده ۴۸۹ تعزیرات، به نظر می‌رسد گروه را به تعداد بیش از ۲ نفر باید اطلاق کرد. یعنی برای تحقق این جرم حداقل باید ۳ نفر و بیشتر، اقدام مسلحانه انجام دهند.

مجازات جرم بغی چیست؟

با توجه به مواد قانونی در قانون مجازات، می‌توان سه مجازات را برای جرم بغی در نظر گرفت. یعنی بسته به نحوه ارتکاب جرم و شرایط و اوضاع و احوال، ممکن است مجرم به یکی از این سه شکل مجازات گردد:

• استفاده از اسلحه: اگر فردی که اقدام مسلحانه کرده است، در عمل نیز اقدام به استفاده از اسلحه کند، محکوم به اعدام خواهد شد. البته صرف این که یک گروه در مواضع خود اعلام کند که وارد فاز مبارزه مسلحانه شده است، باعث نمی‌شود که فرد محکوم به اعدام گردد. بلکه دست بردن به سلاح علیه حکومت به شکل عملی ضروری است. برخی از حقوقدانان معتقدند صرف این که گروه علیه حکومت دست به سلاح برده باشد کافی نیست. یعنی علاوه بر این که گروه چنین کاری کرده است، خود شخص نیز باید دست به سلاح برده باشد. پس اگر شخصی عضو چنین گروهی باشد ولی خودش در عمل دست به سلاح نبرده باشد، مستحق اعدام نخواهد بود.
• دستگیری قبل از درگیری و اقدام مسلحانه: در چنین فرضی باید به این نکته توجه داشت که آیا مرکزیت و سازمان این گروه موجود است یا خیر؟‌ اگر هنوز موجود باشد، فرد به حبس تعزیری درجه ۳ و اگر سازمان و مرکزیت آن از بین رفته باشد، به حبس درجه ۵ محکوم خواهد شد. بر اساس ماده ۲۸۸ قانون مجازات اسلامی «هرگاه اعضای گروه باغی، قبل از درگیری و استفاده از سلاح دستگیر شوند، چنانچه سازمان و مرکزیت آن وجود داشته باشد به حبس تعزیری درجه ۳ و درصورتی‌که سازمان و مرکزیت آن از بین رفته باشد، به حبس تعزیری درجه ۵ محکوم می‌شوند.»

این مطلب که مرکزیت و سازمان این گروه از بین رفته باشد به این معنا نیست که لزوما اعضای آن در قید حیات نباشند؛ بلکه ممکن است هسته این سازمان به دلیل دستگیری، شناسایی، متواری شدن و یا دست کشیدن از اهداف سیاسی و … خود، عملا نقشی در اداره گروه نداشته باشند و گروه در عمل از بین رفته باشد.

با توجه به ماده ۱۹ قانون مجازات اسلامی، منظور از حبس تعزیری درجه ۳، حبس از ۱۰ تا ۱۵ سال، و منظور از حبس تعزیری درجه ۵، از ۲ سال تا ۵ سال است.

تفاوت بغی با محاربه و افساد‌ فی‌الارض

در مورد تفاوت این جرم با محاربه به نظر می‌رسد بتوان چنین گفت که جرم بغی حتما به شکل گروهی محقق می‌شود، اما محاربه ممکن است به شکل فردی نیز تحقق یابد. همچنین هدف در محاربه مقابله با نظم عمومی است، اما در بغی هدف مقابله با اصل حکومت است. البته برخی از حقودانان معتقدند که جرم بغی و محاربه در ماهیت بسیار نزدیک بوده و می‌توان از چنین تفکیکی دست کشید.

اما در جرم افساد فی‌الارض، فرد با ارتکاب اعمالی به شکل گسترده سبب گسترش فساد و ناامنی به شکلی گسترده در جامعه شود. باید توجه داشت که در ارتکاب بغی، اقدام و قیام مسلحانه شرط است، اما در جرم افساد لزوما نیازی به وجود اسلحه نخواهیم داشت. همچنین جرم افساد، جرمی مقید به نتیجه است؛ یعنی باید در اثر اعمال فرد، جامعه دچار فساد و ناامنی گردد. اما در بغی نیازی به حصول نتیجه نیست و صرف دست بردن به اسلحه سبب مجرمیت فرد خواهد شد. البته باید بیان کرد که تفکیک دقیق بین این سه عنوان در عمل با مشکلاتی مواجه است و گاهی ممکن است رفتار فرد یا افراد، مصداق هر سه عنوان قرار بگیرد.

سخن پایانی

جرم بغی از جرایمی است که علیه حاکمیت رخ می‌دهد و به همین دلیل دارای مجازاتی سنگین است. باید توجه داشت که افراد قبل از دست زدن به هر عملی، حتما نسبت به عواقب احتمالی آن توجه داشته باشند. درصورتی‌که شما نیز در مورد جرم بغی سوالی دارید آن را با وکلا و مشاورین مجرب ما در پلتفرم حقوقی ترازو درمیان بگذارید.

سوالات متداول