جرم استفاده از فیلترشکن (VPN) در قانون چیست؟

پس از وقایعی که از شهریور ۱۴۰۱ در کشو رخ داد، محدودیت‌ها و فیلترینگ اینترنت در ایران گسترش بیشتری یافت. اما به موازات گسترش فیلترینگ، استفاده از نرم‌افزارهای عبور از فیلترینگ اعم از V.P.N و باقی نرم‌افزارها گسترش یافت. بر اساس آمار ماه‌های اخیر، بیشترین دانلود در ایران مربوط به فیلترشکن‌ها بوده است.

سوالی که ممکن است مطرح شود این است که آیا استفاده از فیلترشکن و یا خرید و فروش آن جرم است؟ در صورت مثبت بودن پاسخ، مجازات جرم استفاده از فیلترشکن چیست؟ در این مطلب به بررسی موارد قانونی جرم استفاده از فیلترشکن پرداخته‌ایم.

آیا استفاده از فیلترشکن جرم است؟

به طور کلی دو نوع استفاده از فیلترشکن را می‌توان تصور کرد. یکی خرید و فروش آن و دیگری استفاده از فیلترشکن به عنوان یک کاربر. در این عنوان قصد داریم به این موضوع بپردازیم که آیا اگر کسی صرفا از فیلترشکن استفاده کند بدون آن که اقدام به خرید و فروش آن کرده باشد، مرتکب جرمی شده است یا خیر؟

باید توجه داشت که در قوانین و مقررات کیفری، اصل قانونی بودن جرم و مجازات حاکم است. این اصل بدان معناست که تا زمانی که عملی توسط قانون‌گذار به عنوان جرم اعلام نگردد، هیچ مقام انتظامی و قضایی حق تعقیب شخص بابت آن عمل را نخواهد داشت. به عبارت دیگر، هیچ عملی جرم نیست مگر آن که به طور مستقیم قانون‌گذار آن را جرم دانسته و برای آن مجازات تعیین کند.

در مورد استفاده از فیلتر شکن دو نظر وجود دارد. برخی استفاده از فیلترشکن را مصداق ماده یک قانون جرایم رایانه‌ای دانسته‌اند. در مقابل عده‌ای نیز معتقدند این ماده به هیچ عنوان بر استفاده از فیلترشکن و V.P.N دلالت ندارد. ماده یک چنین بیان می‌دارد: «هرکس به طور غیرمجاز به داده ها یا سامانه‌های رایانه‌ای یا مخابراتی که به وسیله تدابیر امنیتی حفاظت شده است دسترسی یابد، به حبس از نود و یک روز تا یک سال یا جزای نقدی از پنج میلیون (۵,۰۰۰,۰۰۰) ریال تا بیست میلیون (۲۰,۰۰۰,۰۰۰) ریال و یا هر دو مجازات محکوم خواهد شد.»

با توجه به متن ماده، باید دقت داشت که منظور از سامانه‌های مخابراتی و رایانه‌ای که به وسیله تدابیر امنیتی حفاظت شده‌اند، چیزی غیر از سایت‌ها یا نرم‌افزارهای فیلترشده است. به عنوان مثال تصور کنید شما فایل پژوهش خود را در یک سایت بارگذاری کرده و با رمزنگاری از آن محافظت می‌کنید. اگر کسی با انجام عملیاتی به فایل حفاظت‌شده شما دسترسی پیدا کند، مرتکب جرم دسترسی غیرمجاز شده است. به عنوان مثالی دیگر، اگر شخصی با هک کردن ایمیل شما به محتوای آن دسترسی پیدا کند، مرتکب جرم ذکرشده در ماده مزبور شده است. اما فیلترینگ برای حفاظت از محتوای سایت مذکور انجام نمی‌شود تا مصداق این ماده باشد؛ بلکه هدف عدم دسترسی کاربر به آن محتواست.

بنابراین با توجه به توضیح فوق، به نظر می‌رسد که استفاده از فیلترشکن به هیچ عنوان در وضعیت قانونی فعلی جرم نبوده و نمی‌توان کسی را به واسطه استفاده از آن محکوم کرد. در رویه قضایی نیز چنین عملی جرم‌انگاری نشده است. بنابراین با توجه به این که این عمل جرم نیست، مجازاتی هم نخواهد داشت.

حکم و مجازات خرید و فروش فیلترشکن

با توجه به اصل قانونی بودن جرم و مجازات که در بالا بیان شد، باید گفت در حال حاضر هیچ قانونی که اقدام به جرم‌انگاری خرید و فروش فیلترشکن کند، در قوانین کیفری کشور وجود ندارد. بنابراین خرید و فروش آن جرم نبوده و مجازاتی در پی نخواهد داشت.

البته برخی سعی کرده‌اند با توسل به ماده ۲۵ قانون جرایم رایانه‌ای، خرید و فروش فیلترشکن را جرم بدانند. بند الف این ماده بیان ‌می‌دارد: «تولید یا انتشار یا توزیع و در دسترس قرار دادن یا معامله داده‌ها یا نرم‌افزارها یا هر نوع ابزار الکترونیکی که صرفاً به منظور ارتکاب جرائم رایانه‌ای به کار می‌رود.» با توجه به این که استفاده از فیلترشکن صرفا برای ارتکاب رجم نیست، بنابراین مشمول این بند از ماده ۲۵ نخواد بود.

با اجرای طرح صیانت تکلیف فیلترشکن‌ها چه می‌شود؟

گرچه پیش نویس‌هایی از قانونی که موسوم به «طرح صیانت از حقوق کاربران در فضای مجازی و ساماندهی پیام‌رسان‌های اجتماعی» است در فضای مجازی منتشر شده است. اما هنوز هیچ متن مورد اعتمادی در این باره نشر نیافته تا بتوان به شکلی دقیق در مورد آن اظهارنظر کرد. البته تمایل قانون‌گذار به جرم‌انگاری استفاده و خرید و فروش فیلترشکن‌هاست و در این پیش نویس مجازات‌هایی از قبیل حبس و جزای نقدی برای مرتکبین درنظر گرفته شده است. باید منتظر ماند و دید که در نهایت چه چیزی به عنوان مصوبه مجلس شورای اسلامی به تایید شورای نگهبان می‌رسد و شکل قانون به خود می‌گیرد.

سخن پایانی

استفاده از فیلترشکن و خرید و فروش آن در حال حاضر جرم‌انگاری نشده و بنابراین نمی‌توان مرتکبین را مجازات کرد. البته ممکن است قوانینی بعدا تصویب شود که این امر را تغییر دهد و جرم استفاده از فیلترشکن و مجازات آن را به صورت شفاف مشخص کند. همچنین باید توجه داشت که اگر فردی با استفاده از فیلترشکن مرتکب جرم دیگری شود، در صورت کشف به مجازات همان جرم محکوم خواهد شد. اگر شما نیز در مورد استفاده از فیلترشکن و خرید و فروش آن سوالی دارید، بهتر است با وکلا و مشاورین ما در پلتفرم حقوقی ترازو مشورت کنید.

سوالات متداول