شورای حقوق بشر سازمان ملل متحد چهارشنبه ۱۶ مهر ۱۴۰۴ (۷ اکتبر ۲۰۲۵) در ژنو، عضویت دکتر «افسانه نادیپور» نماینده جمهوری اسلامی ایران را در کمیته مشورتی شورای حقوق بشر سازمان ملل تصویب کرد. این نخستین بار از زمان تأسیس شورای حقوق بشر است که نمایندهای از ایران به عضویت این نهاد مشورتی بینالمللی درمیآید. بر اساس اعلام رسمی، انتخاب اعضای کمیته مشورتی با رأی اجماعی اعضای شورا و برای دورهای ۳ ساله انجام میشود. در ادامه این مقاله از بلاگ پلتفرم حقوقی ترازو، به بررسی اهمیت این موضوع پرداختهایم.
کمیته مشورتی شورای حقوق بشر چیست؟
کمیته مشورتی شورای حقوق بشر سازمان ملل متحد (Human Rights Council Advisory Committee)، بازوی فکری و پژوهشی شورای حقوق بشر است. این نهاد متشکل از ۱۸ کارشناس مستقل بینالمللی از میان ۵ گروه منطقهای سازمان ملل (آسیا–اقیانوسیه، آفریقا، اروپای شرقی، آمریکای لاتین، و اروپای غربی) است.
وظیفه اصلی این کمیته، ارائه پیشنهادهای تخصصی، تحلیلهای علمی و مطالعات حقوق بشری برای تصمیمگیریهای کلان در شورای حقوق بشر است. در واقع، شورا از یافتهها و پیشنهادهای کمیته برای تدوین سیاستها، قطعنامهها و توصیههای حقوقی بینالمللی استفاده میکند.
اهمیت عضویت ایران در کمیته مشورتی شورای حقوق بشر
این عضویت، به لحاظ سیاسی و حقوقی برای جمهوری اسلامی ایران اهمیت قابل توجهی دارد:
۱- نخستین حضور رسمی ایران در ساختار فکری و سیاستگذاری حقوق بشر سازمان ملل است.
۲- ایران از طریق این کمیته میتواند در فرآیندهای مشورتی و تدوین سیاستهای جهانی حقوق بشر نقش ایفا کند.
۳- این عضویت، فرصت حضور و تعامل سازندهتر ایران با نهادهای بینالمللی را فراهم میکند.
۴- در سطح دیپلماسی، نشانهای از اعتماد جامعه بینالمللی به توان کارشناسی ایران در مباحث حقوقی تلقی شود.
عضویت ایران و وضعیت حقوق بشر در کشور
عضویت در کمیته مشورتی بهمعنای افزایش مستقیم نظارت بر عملکرد کشورها نیست. این نهاد، نقش نظارتی یا اجرایی ندارد و مأموریت آن ارائه دیدگاههای تخصصی و علمی به شورای حقوق بشر است.
با این حال، کارشناسان حقوق بینالملل معتقدند حضور نماینده ایران در چنین ساختاری میتواند زمینه گفتوگو، پاسخگویی و تبادل تجربیات در حوزه حقوق بشر را گسترش دهد. به بیان دیگر، این عضویت میتواند به افزایش تعامل ایران با نظام بینالمللی حقوق بشر کمک کند.
تاریخچه کمیته مشورتی شورای حقوق بشر
کمیته مشورتی در سال ۲۰۰۸ میلادی و بهعنوان جانشین «کمیسیون فرعی ترویج و حمایت از حقوق بشر» تأسیس شد. از آن زمان تاکنون، این نهاد به بررسی و ارائه نظر در موضوعاتی چون حق دسترسی به عدالت، توسعه پایدار و حقوق بشر، تأثیر فناوریهای نو بر آزادیهای فردی و حمایت از اقلیتها و پناهندگان پرداخته است.
اعضای این کمیته از میان متخصصان حقوق بینالملل، اساتید دانشگاه و چهرههای علمی با سابقه فعالیت در حوزههای مرتبط با حقوق بشر انتخاب میشوند.
انتخاب نماینده ایران
در پی اعلام عضویت افسانه نادیپور در این کمیته، برخی تحلیلگران بینالمللی این انتخاب را گامی مثبت برای حضور علمی ایران در ساختارهای فکری سازمان ملل دانستهاند. در مقابل، گروهی دیگر تأکید کردهاند که این انتخاب باید با بهبود وضعیت حقوق بشر در داخل کشور همراه باشد تا تصویر بینالمللی ایران تقویت شود.
جمعبندی
با عضویت ایران در کمیته مشورتی شورای حقوق بشر سازمان ملل متحد، جمهوری اسلامی وارد مرحلهای جدید از تعامل فکری و تخصصی در حوزه حقوق بشر بینالمللی شده است. این اتفاق، از یک سو ظرفیتی برای حضور علمی و پژوهشی ایران در نهادهای جهانی ایجاد میکند و از سوی دیگر میتواند در بلندمدت زمینهای برای ارتقای گفتوگو و فهم متقابل درباره مسائل حقوق بشری باشد.