تقریبا از زمانی که دادوستد در میان انسان‌ها رواج پیدا کرد، کلاهبرداری یا همان فریب دیگران برای گرفتن اموال آنها نیز به وجود آمد. امّا زمانی که تکنولوژی پیشرفت کرد و نقل و انتقال وجه به صورت مجازی گسترش پیدا کرد، شیوه جدیدی با عنوان کلاهبرداری اینترنتی پدید آمد. برای اینکه بدانید کلاهبرداری اینترنتی چیست و چگونه می‌توان از آن به مراجع قانونی شکایت کرد، در این مطلب ما را همراهی کنید.
تعریف کلاهبرداری اینترنتی
گاهی سارقان از طریق اینترنت سعی می‌کنند اطلاعات مالی دیگران مانند شناسه کارت بانکی یا رمز عبور یا حساب بانکی را به دست بیاورند و با استفاده از آنها اموال مردم را به نفع خود ثبت کنند. در این روش معمولا از بی‌دقتی و ناآگاهی فرد مال‌باخته استفاده می‌شود.
به عبارتی می‌توان گفت هر کاری که در بستر اینترنت به سوءاستفاده از دیگران ختم شود که در نتیجه آن مال یا وجهی در بستر اینترنت از حساب او کسر شود، کلاهبرداری اینترنتی نامیده می‌شود. این کلاهبرداری‌ها بیشتر از طریق درگاه‌های جعلی و با ترغیب قربانی انجام می‌شود. مثلا عکس کالای ارزان‌تر از حد معمولی را به مشتری نشان داده و او را برای خرید به سامانه‌ای که طراحی کرده‌اند، هدایت می‌کنند تا اطلاعات حساب خود را وارد کند و با استفاده از آن اطلاعات، کارت بانکی افراد را خالی می‌کنند.
تعریف کلاهبرداری اینترنتی در قانون
در ماده ۱۳ از قانون جرائم رایانه‌ای، ضمن این که مصادیق کلاهبرداری اینترنتی بیان شده، برای آن مجازات هم تعیین شده است. بر اساس این قانون، استفاده از اینترنت یا سامانه‌های مخابراتی، برای محو کردن و متوقف کردن اطلاعات دیگران یا ایجاد داده‌های جعلی و یا ایجاد اختلال در اطلاعات مالی دیگران، به صورتی که فرد مجرم آن را به مالکیت خود درآورد، کلاهبرداری اینترنتی محسوب می‌شود.
ماده ۶۷ قانون تجارت الکترونیک تعریفی مشابه را بیان کرده است که طبق آن اگر شخصی در پوشش مبادلات الکترونیک با استفاده غیرقانونی از برنامه‌ها، پیام‌ها و سیستم‌های رایانه‌ای و ابزارهای ارتباط از راه دور، به اطلاعات مالی و غیرمالی دیگران ورود کند یا داده‌ها را متوقف کند و یا به هر طریقی اموال آنها را به نام خود یا دیگری ثبت کند، کلاهبرداری اینترنتی انجام داده است.
انواع کلاهبرداری اینترنتی
با توجه به گستردگی قابلیت‌های اینترنت، روش‌های مختلفی نیز برای کلاهبرداری اینترنتی وجود دارد که طراحان و اداره‌کنندگان این فضا بسیاری از آنها را می‌شناسند و همیشه روش‌هایی برای مقابله با آنها ابداع کرده‌اند تا کسی نتواند به اطلاعات شخصی دیگران دسترسی پیدا کند.
هم‌چنین با توجه به گسترش استفاده از خدمات فضای مجازی، نوعی پلیس برای مقابله با کلاهبرداری وجود دارد. در ایران نیز پلیس فتا وظیفه کشف و برخورد با این اعمال مجرمانه را دارد. امّا با این حال هنوز هم مجرمان با فریب قربانیان خود راه‌هایی برای کلاهبرداری اینترنتی دارند که در ادامه مهم‌ترینِ آنها را بیان خواهیم کرد:
۱. جعل هویّت:
شاید آسان‌ترین روش برای کلاهبرداری اینترنتی جعل هویت باشد. در این روش کلاهبردار برای جلب اعتماد قربانی، خود را به عنوان فرد دیگری معرفی می‌کند و با این کار به اطلاعات او دست پیدا می‌یابد. معمولا برای این کار شماره تلفن، ایمیل، وب‌سایت یا صفحه اجتماعی شخصی را هک می‌کنند (یعنی کنترل آن را به دست می‌گیرند).
به عنوان مثال دیده شده که فردی با استفاده از شماره، وب‌سایت یا صفحه مجازی فردی، اقدام به انتقال وجه یا مال از کیف پول یا حساب او می‌کند.
۲. فیشینگ:
این روش هم نوعی جعل هویت محسوب می‌شود، به این ترتیب که کلاهبردار سایت یا درگاهی بسیار شبیه به سایتی معتبر طراحی می‌کند و با استفاده از آن، از دیگران سوءاستفاده می‌کند. مثلا کافی است که آدرسی شبیه به آدرس سایت فروشگاهی معتبر یا سامانه‌ای دولتی طراحی شود و مخاطبان متوجه تفاوت آن نشده و برای خرید و ثبت‌نام، اطلاعات شخصی خود را در آن وارد کنند.
۳. اسکیمینگ:
این نوع از کلاهبرداری اینترنتی مخصوص به کارت‌های بانکی است که معمولا به وسیله دستگاه‌های کارت‌خوان سیّار انجام می‌شود. در این روش، مجرم قطعه‌ای سخت‌افزاری به نام اسکیمر را روی کارت‌خوان نصب کرده و زمانی که مشتری از کارت خود برای خرید استفاده می‌کند، اطلاعات آن نظیر شماره حساب و رمز ورود را ثبت می‌کند و پس از آن به راحتی مبالغ داخل آن را برمی‌دارد. البته این روش به طور دقیق کلاهبرداری اینترنتی محسوب نمی‌شود. بنابراین برای طرح شکایت باید به دادسراهای عمومی مراجعه کرد.
۴. روش تطمیع:
در این شیوه سعی بر این است که افراد قربانی به وسیله خدمات یا محصولات بسیار ارزان و باکیفیت بسیار بالا فریب بخورند. در این روش خریدار به تصور این که در حال خرید بسیار موفق با هزینه بسیار پایین است، خود را ملزم می‌کند که به هر طریقی اطلاعات حساب خود را در اختیار فروشنده قرار دهد، غافل از این که سایت مورد نظر طعمه‌ای بیش نبوده است.
۵. نرم‌افزار جعلی:
شیوه متداول دیگر دانلود و نصب کردن نرم‌افزارهای جعلی است. مثلا افراد به محض ورود به یک سایت، به صفحه‌ای برای دانلود و نصب نرم‌افزار در گوشی همراه یا کامپیوتر خود هدایت می‌شوند و به محض انجام این کار اطلاعات بانکی آنها به سرقت می‌رود.
۶. رسیدساز جعلی:
روش دیگری برای کلاهبرداری اینترنتی وجود دارد که در آن نرم‌افزاری جعلی شبیه به نرم‌افزارهای پرداخت طراحی می‌شود و زمانی انجام می‌شود که کلاهبردار بخواهد در ازای خرید یا خدمتی، مبلغی را برای شخص دیگری واریز کند. این نرم‌افزار رسید پرداخت و شماره پیگیری صادر می‌کند ولی در واقع هیچ مبلغی به حساب فرد قربانی واریز نمی‌شود.
۷. ایمیل و پیامک خدماتی جعلی:
گاهی ایمیل یا پیامکی مبنی بر ارائه خدمات مختلف برای افراد ارسال می‌شود و از آنها می‌خواهد تا اطلاعات شخصی خود را ارسال کنند. هدف از این کار دستیابی به اطلاعات مالی افراد است تا به وسیله آن کلاهبرداری صورت بگیرد.
۸. خرید جعلی:
پیش از این اشاره کردیم که ممکن است در بستر فضای مجازی عکس محصولی به مشتری نشان داده شود که بسیار باکیفیت اما ارزان است. با این روش مشتریان به درگاهی جعلی برای پرداخت مبلغ هدایت می‌شوند که منجر به دزدیده شدن اطلاعات بانکی آنها می‌شود و از مصادیق کلاهبرداری اینترنتی است.
نحوه شکایت از کلاهبرداری اینترنتی
اگر قربانی کلاهبرداری اینترنتی شدید، باید بدانید که به دو روش قانونی می‌توانید شکایت خود را پیگیری کنید. در ادامه این روشها را بیان خواهیم کرد:
نحوه شکایت در دادسرای جرائم یارانه‌ای:
وظیفه این دادسرا رسیدگی به جرایمی است که در بستر اینترنت و فضای مجازی اتفاق می‌افتند. با مراجعه به دادسرای جرائم رایانه‌ای شکایت خود را تنظیم می‌کنید و پس از تشکیل پرونده، دادسرا آن را به پلیس فتا برای انجام بررسی و تحقیقات بیشتر ارجاع می‌دهد.
تأمین امنیت فضای اینترنت و مقابله با اعمالی مانند کلاهبرداری اینترنتی بر عهده پلیس فتا است و این حوزه معمولا مجرم را از طریق فضای سایبری شناسایی و دستگیر کرده و برای اعمال مجازات قانونی به دادسرا می‌فرستد.
نحوه شکایت از طریق پلیس فتا:
امّا در روشی دیگر می‌توانید برای شکایت، مستقیما به پلیس فتا مراجعه کنید. ابتدا وارد سایت پلیس فتا می‌شوید و در قسمت ارتباط مردمی، شکایت خود را همراه با مشخصات کامل خودتان ثبت می‌کنید. سپس آنها با شما تماس گرفته و شکایت شما را پیگیری می‌کنند. البته ثبت شکایت در دفاتر الکترونیک قضایی نیز ممکن است.
مجازات کلاهبرداری اینترنتی
پیش از این در بخش تعریف کلاهبرداری اینترنتی اشاره کردیم که ماده ۱۳ قانون جرائم رایانه‌ای برای این جرم مجازات تعیین کرده است. بنابراین اگر جرم جزء مصادیقی باشد که در این ماده قانونی بیان شده، مجرم علاوه بر این که باید مال دزدیده‌شده را به صاحب آن برگرداند، به حبس از یک تا پنج سال محکوم می‌شود و یا باید از دو تا ده میلیون تومان جزای نقدی بپردازد. البته ممکن است با تشخیص دادگاه به هر دو مجازات محکوم شود.
با این حال اگر کلاهبرداری الکترونیکی در بستر مبادلات و معاملات تجاری میان اشخاص باشد، موضوع مشمول ماده ۶۷ قانون تجارت الکترونیکی خواهد بود. در این ماده، مجازات تعیین‌شده برای کلاهبرداری اینترنتی عبارت است از بازگرداندن مال مسروقه به صاحب آن و حبس از یک تا سه سال و پرداخت جریمه نقدی به میزان مالی که سرقت شده است.
دادگاه رسیدگی به کلاهبرداری اینترنتی
اولین دادگاه صالح برای رسیدگی به این جرم، نزدیکترین دادگاه به بانکی است که مال‌باخته در آن افتتاح حساب داشته و سرقت نیز از همان حساب انجام شده است.
مشاوره با وکیل متخصص امور کیفری
اگر قربانی کلاهبرداری اینترنتی شدید، بهتر است برای تنظیم شکواییه و انتخاب روش شکایت حتما با وکیل باتجربه در حوزه امور کیفری مشورت کنید. زیرا آشنا نبودن شما به مواد قانونی ممکن است در محکمه به ضرر شما تمام شود.
می‌دانید که همه وکلا برای رسیدگی به تمام پرونده‌ها مناسب نیستند و متناسب با هر پرونده‌ای بهتر است با وکیل متخصص در همان حوزه مشورت شود. هم‌چنین وکیل می‌تواند کار شکایت و پیگیری روند پرونده در دادگاه را برای شما انجام دهد.
سخن پایانی
تا اینجا دانستید جرم کلاهبرداری اینترنتی چیست و با انواع و روش‌های مقابله با آن، نحوه شکایت و مجازات آن آشنایی کامل پیدا کردید. اکنون لازم است بدانید که کارشناسان باتجربه در پلتفرم حقوقی ترازو همیشه برای انجام امور مشاوره و حقوقی شما در هر زمینه‌ای آماده خدمت به شما عزیزان هستند.
سوالات متداول
۱. کلاهبرداری اینترنتی چیست؟
در کلاهبرداری اینترنتی، کلاهبردار از طریق وارد کردن، تغییر یا محو کردن داده‌ها یا مختل کردن سامانه و …، مال یا وجه شخص دیگری را تصاحب می‌کند.
۲. چگونه از کلاهبرداری اینترنتی شکایت کنیم؟
اولین قدم، مراجعه به دادسرای جرائم رایانه‌ای است که آنها نیز پرونده را به پلیس فتا ارجاع می‌دهند.