در هر استارت‌آپ ممکن است افرادِ زیادی سهام‌دار باشند و در سود به‌دست آمده از فعالیت شرکت سهیم شوند. سهامداران هر استارت‌آپ معمولا در ابتدا تعداد مشخصی هستند اما در ادامه ممکن است تعداد اعضای سرمایه‌گذاران یا سهامداران افزایش پیدا کند. به همین منظور توضیح مفهوم رقیق سازی سهام استارت آپ – Dilution ضروری است.
رقیق سازی سهام استارت آپ یا Dilution چیست؟
برای توضیح این مفهوم بهتر است با یک مثال آغاز کنیم؛ همه‌ی ما تا به‌حال بارها فرآیند دم‌آوردن چای را تجربه کرده‌ایم. فرض کنید قرار است ۴ مهمان داشته باشید و شما هم دقیقا به اندازه‌ی ۴ نفر چای دم کرده‌اید. اگر ناگهان به‌شما خبر دهند که به جای ۴ نفر، ۶ نفر مهمان شما خواهند بود، برای جبران کمبود چای چه می‌کنید؟ احتمالا جواب شما این است که چای‌ها را کمرنگ‌تر می‌ریزید تا برای تمام افراد کافی باشد.
رقیق سازی سهام استارت آپ – Dilution نیز فرآیندی مشابه رقیق‌کردن چای است. وقتی در آغاز فعالیت فقط ۴ نفر در فرآیند سرمایه‌گذاری شرکت دارند و قرار است به‌صورت برابر سهم ببرند، سهام دریافتی هر یک ۲۵ درصد از کل سهام شرکت خواهد بود. حال تصور کنید که پس از مدتی عضو جدیدی قرار است به سهامداران اضافه شود و یا هیات‌مدیره تصمیم بگیرد بخشی از سهام شرکت را به کارمندانش واگذار کند. در این شرایط سرمایه‌گذاران اولیه به دریافت سود کمتر رضایت می‌دهند تا در مقابل پول بیشتری به مجموعه تزریق شود و در مقابل سودآوری مجموعه نیز افزایش پیدا کند. این تصمیم اعضای اصلی به رقیق سازی سهام استارت آپ یا Dilution معروف است.
سهیم‌کردن کارمندان یک شرکت در سهام آن و همچنین مشارکت‌دادن آن‌ها در تولید و سودآوری، یکی از راه‌های مرسوم مدیران استارت‌آپ‌ها است که به‌وسیله‌ی آن هم تعهد کارمندان به شرکت را افزایش می‌دهند و هم بدون آنکه نیاز باشد هزینه‌ی افزایش حقوق را از جیب متقبل شوند، کارمندان را در فرآیند سودآوری شریک می‌کنند و ماهانه مبلغی به‌حساب آن‌ها واریز می‌شود.
بنابراین رقیق‌سازی سهام همان افزایش تعداد سهامداران در سهام کل شرکت است و باعث می‌شود تعداد افراد سهیم بیشتر و خطر خروج کارمندان حرفه‌ای از مجموعه کاهش پیدا کند.
سرمایه‌گذاری خارجی استارت‌آپ‌ها از راه‌های مختلفی می‌تواند انجام شود؛ عرضه‌ی عمومی سهام شرکت در بازار آزاد، انتشار و فروش اوراق قرضه و همچنین اعطای سهام تشویقی به کارمندان مجموعه می‌تواند ازجمله راه‌های سرمایه‌گذاری خارجی برای هر استارت‌آپ باشد. راه‌هایی که در نهایت همگی می‌توانند به افزایش سرمایه شرکت و رقیق سازی سهام استارت آپ منتهی شوند.
رقیق سازی سهام استارت آپ چه تاثیری دارد؟
در درجه‌‌ی اول باید بدانید که تاثیرات رقیق‌سازی سهام استارت آپ – Dilution بر کسب‌وکار شما انکارنشدنی است و در طول زمان متوجه خواهید شد که انجام این کار چه ضرورت سودآوری است.
علاوه بر این رقیق‌سازی سهام استارت آپ – Dilution می‌تواند مالکیت سهام استارت‌آپ را نوین کند؛ این ویژگی اجازه نمی‌دهد شرکت با تصمیمات فردی اداره شود. به‌طورکلی هرچه شورای تصمیم‌گیران برای یک مجموعه بیشتر باشد، افراد بیشتری حق رای خواهند داشت و امور مجموعه بر اساس عقل جمعی پیش خواهد رفت.
با رقیق‌سازی سهام استارت آپ – Dilution درصد رای‌گیری افزایش پیدا خواهد کرد و به‌راحتی می‌توان سود هر سهم و ارزش سهام‌های فردی را محاسبه و کنترل کرد. به‌طور معمول سرمایه‌گذران مختلف برای مدیریت آینده‌ی کسب‌وکار خود معمولا رقیق‌سازی سهام استارت آپ – Dilution را در مفاد توافقنامه با کارمندان و شرکا لحاظ می‌کنند.
البته برخی از سرمایه‌گذاران هم تمایلی به رقیق‌سازی سهام خود ندارد و در متن توافقنامه شروطی را تحت عنوان Anti dilution provisions پیش‌بینی می‌کنند تا مانع از ورود سرمایه‌گذاران جدید شوند و همچنین کارمندان خود را در سهام شرکت شریک نکنند.
شروط منع رقیق سازی سهام استارت آپ
همانطور که رقیق‌سازی سهام استارت آپ – Dilution در امور مربوط به استارت‌آپ‌ها پیش‌بینی شده است، شرایطی هم برای منع رقیق‌سازی سهام استارت آپ – Dilution درنظر گرفته شده است که سرمایه‌گذاران هر مجموعه باید نسبت به رعایت آن هوشیار باشند.
شرط اول: فرض کنید یکی از سرمایه‌گذاران با پرداخت ۳۰ درصد از کل ارزش شرکت، صاحب ۳۰ درصد از سهام آن شود. درصورتی که شرکت یا استارت‌آپ نتواند به اهداف مالی خود برسد، ممکن است کل ارزش سهام شرکت و به تبع آن ارزش سهام فرد نیز پایین بیاید. در این شرایط سرمایه‌گذار ممکن است دچار ضررهای مالی شود و به همین جهت در قرارداد شرکت با سرمایه‌گذار این نکته ذکر خواهد شد؛ بر همین اساس شرکت متعهد می‌شود در صورت زیان‌ده‌شدن شرکت، درصدی سهام رایگان برای جبران مافات به سرمایه‌گذار پرداخت شود.
شرط دوم: یکی دیگر از شروط منع رقیق‌سازی سهام استارت آپ – Dilution این است که سرمایه‌گذاران اصلی بتوانند با ورود سرمایه‌گذاران جدید، از حق تقدم در سرمایه‌گذاری برخوردار باشند و پیش از کاهش سهامشان در شرکت آن را انتقال داده یا رویکرد دیگری برای استفاده از آن اتخاذ کنند.
شرط سوم: سومین شرط برای منع رقیق‌سازی سهام استارت آپ – Dilution به سهام‌های انگیزشی کارمندان بازمی‌گردد. بر همین اساس اگر سرمایه‌گذاران اصلی (کوفاندر) تمایلی به شرکت‌دادن سهامشان در سهام انگیزشی کارمندان نداشته باشند، در قرارداد ذکر می‌شود که تخصیص سهام انگیزشی تنها درصورت تصمیم سرمایه‌گذاران اصلی ممکن است و التزام اجرایی ندارد.
سخن پایانی
به‌طور معمول در بحث‌های مربوط به رقیق سازی سهام استارت آپ چالش‌های گوناگونی ممکن است برای شرکت به‌وجود بیاید. به‌عبارت دیگر استارت‌آپ‌ها چه اقدام به رقیق سازی سهام استارت آپ بکنند و چه آن را انجام ندهند، درگیر چالش‌های حقوقی خواهند شد.
به‌همین دلیل بهتر است سرمایه‌گذاران اصلی هر استارت‌آپ تکلیف خود را با این دو مقوله مشخص کنند؛ یعنی ببینند آیا افزایش سهامداران و به تبع آن افزایش سرمایه‌ی شرکت به سود آن‌ها خواهد بود یا افزایش سهامداران منجر به بروز محدودیت‌هایی خواهد شد. اگر کوفاندرهای هر استارت‌آپ بتوانند به این دو سوال پاسخ دهند، آینده‌ی استارت‌آپ نیز مشخص‌تر خواهد بود.
درنهایت نباید فراموش کرد که کارمندان استارت‌آپ به‌عنوان موتور محرکه‌ی مجموعه اگر از شرایط خود راضی نباشند، اهداف بلندمدت شرکت با اختلال مواجه خواهد شد. بنابراین بهتر است اگر مدیران آن‌ها را از دریافت سهام انگیزشی منع می‌کنند، جایگزینی برای تشویق نیز داشته باشند.