زمانی که هر سرمایه‌گذار تصمیم می‌گیرد در یک پروژه سرمایه‌گذاری کند، می‌داند که همه‌ی پروژه‌ها الزاما سودآور نیستند و ممکن است برخی از آن‌ها سرمایه‌گذار را گرفتار ضرر مالی کنند.
قرارداد سرمایه‌گذاری خطرپذیر معمولا برای پروژه‌هایی میان طرفین امضا می‌شود که امکان رشد و توسعه‌ی آن بسیار زیاد باشد. اما از آن جا راه‌اندازی کسب‌وکارهای کوچک ممکن است همیشه موفق نباشد، خطر ریسک سرمایه‌گذاری برای این پروژه‌ها دوچندان خواهد بود. در این مقاله قرار است به قرارداد سرمایه‌گذاری خطرپذیر بپردازیم تا با ویژگی‌های آن آشنا شوید و در صورت لزوم از آن استفاده کنید.
قرارداد سرمایه‌گذاری خطرپذیر چیست؟
سرمایه‌گذاران یا شرکت‌های سرمایه‌گذاری بزرگ برای بیزینس‌های خود معمولا به سراغ کسب‌وکارهای نوپا و تازه‌تاسیس می‌روند. کسب‌وکارهایی که توسط آن‌ها انتخاب می‌شود، معمولا قابلیت رشد و توسعه‌ی بسیار بالایی دارند و می‌توانند در یک برنامه‌ریزی درازمدت دارای یک سهام باارزش شوند. به همین دلیل قرارداد سرمایه‌گذاری خطرپذیر یک امکان بسیار خوب برای پروژه‌های نوپا است.
به همین دلیل سرمایه‌گذاران، سرمایه‌ی خود را صرف توسعه و راه‌اندازی این کسب‌وکارهای کوچک می‌کنند تا وقتی سهام‌شان رشد کرد، آن‌ها هم صاحب بخشی از این سهام شوند. قرارداد سرمایه‌گذاری خطرپذیر به‌نوعی یک قمار است که اگر پیروز شود، نتیجه‌ی آن کاملا برد – برد خواهد بود.
سرمایه‌گذاران پیش از آغاز به‌کار با کسب‌وکارهای کوچک، تیم مدیریتی، نیروهای متخصص، خطوط توسعه‌ی شرکت و برنامه‌ریزی بلندمدت آن‌ها را بررسی می‌کنند و درصورتی که شرایط شرکت را برای سرمایه‌گذاری مناسب ببینند، سرمایه‌ی خود را وارد مجموعه خواهند کرد.
شرکت‌های سرمایه‌گذاری خطرپذیر در مقابل تزریق سرمایه‌ی خود به مجموعه، معمولا خواهان ایفای نقشی فعال در شرکت نیز خواهند شد. آن‌ها علاوه بر درخواست تخصیص بخشی از سهام شرکت، یکی از شروط سرمایه‌گذاری را عضویت خود در هیات‌مدیره عنوان می‌کنند.
البته نباید فراموش کرد که سرمایه‌گذاری در پروژه‌های نوپا بسیار بیشتر از سایر پروژه‌ها احتمال شکست دارد و وقتی سرمایه‌گذاران، سرمایه‌ی خود را وقف توسعه‌ی شرکت می‌کنند، مطالبه‌ی تخصیص سهام و عضویت در هیات‌مدیره چندان غیرمنطقی نیست.
یکی از حُسن‌های عضویت سرمایه‌گذاران باتجربه در پروژه‌های استارت‌آپی تازه‌کار این است که بنیان‌گذاران استارت‌آپ می‌توانند از تجربیات سرمایه‌گذاران استفاده کنند.
سرمایه‌گذارانی که برای امضای قرارداد سرمایه‌گذاری خطرپذیر اعلام آمادگی می‌کنند معمولا گروه‌های سرمایه‌گذاری بسیار ثروتمند و همچنین بانک‌ها هستند که می‌توانند سود و زیان حاصل از این همکاری را محاسبه و خطرات آن را بپذیرند.
این نوع سرمایه‌گذاری بهترین انتخاب برای شرکت‌های سرمایه‌گذاری تازه‌کار است زیرا می‌توانند بدون داشتن سابقه‌ی همکاری در پروژه‌های موفق، هم سرمایه‌ی لازم برای راه‌اندازی کسب‌وکار را دریافت کنند و هم از خطرات ورشکستگی مالی رها شوند.
بودجه‌ی سرمایه‌گذاری خطرپذیر
زمانی که سرمایه‌گذار راضی می‌شود تا منابع مالی موردنیاز برای رشد و توسعه‌ی یک استارت‌آپ را متقبل شود، معمولا این سرمایه از سه طریق به کار تزریق می‌شود. در نوع اول این قرارداد سرمایه‌گذار متعهد می‌شود که تنها بودجه‌ی اولیه برای راه‌اندازی کسب‌وکار را پرداخت کند و در مقابل مزایایی هم دریافت کند.
دومین شیوه‌ی همکاری این دو با یکدیگر تامین مالی شرکت برای پیشرفت مراحل اولیه‌ی کار است؛ در این نوع از قرارداد سرمایه‌گذاری خطرپذیر پس از آنکه تاسیس و راه‌اندازی شرکت انجام شد، نوبت به تزریق بودجه برای گسترش امور ابتدایی شرکت می‌رسد.
در گونه‌ی آخر از قرارداد سرمایه‌گذاری خطرپذیر، سرمایه‌گذار منابع مالی لازم برای مراحل پیشرفت استارت‌آپ را تقبل می‌کند تا شرکت بتواند پس از عبور از مراحل نخست راه‌اندازی و توسعه، به سمت اهداف بلندمدت خود حرکت کند و به سودآوری برسد. معمولا زمانی که استارت‌آپ‌ها به این مرحله می‌رسند، به اصطلاح از آب‌وگِل درآمده‌اند و تنها سرمایه‌ی موردنیاز آن‌ها باید صرف بهبود عملکرد آن شود.
چرا شرکت‌های سرمایه‌گذاری از قرارداد خطرپذیر استفاده می‌کنند؟
فرض کنید شما سرمایه‌گذار هستید و می‌خواهید مبلغ ۱۰۰ میلیون تومان از سرمایه‌ی خود را وارد بازار استارت‌آپ‌ها کنید. در این جا دو انتخاب برای شما وجود دارد؛ انتخاب اول این است که همه‌ی مبلغ ۱۰۰ میلیون تومان را به یک کسب‌وکار اختصاص دهید و تنها در یک پروژه سرمایه‌گذاری کنید و یا به سراغ انتخاب دوم بروید و ۱۰۰ میلیون بودجه‌ی خود را در پنج استارت‌آپ مختلف سرمایه‌گذاری کنید.
در شرایطی که شما در پنج استارت‌آپ تازه‌کار سرمایه‌گذاری کرده و به هر یک ۲۰ میلیون تومان اختصاص داده‌اید، این احتمال وجود دارد که از این پنج استارت‌آپ حداقل دو استارت‌آپ در توسعه و راه‌اندازی موفق شوند. در این شرایط است که امکان موفقیت شما در سرمایه‌گذاری بالا خواهد رفت و هر کدام از این شرکت‌ها می‌توانند چندین برابر سرمایه‌ای که به آن‌ها اختصاص داده‌اید، سودآوری داشته باشند.
صندوق‌های سرمایه‌گذاری که خود مستقیما در تزریق بودجه به پروژه‌های مختلف دخالتی ندارند، تمامی اطلاعات لازم درباره‌ی پروژه‌ها را در اختیار سرمایه‌گذاران قرار می‌دهند. سرمایه‌گذاران بالقوه که منابع مالی آن‌ها مستقیما در پروژه به‌کار خواهد رفت می‌توانند انتخاب کنند که در یک پروژه‌ی خاص شرکت می‌کنند یا نه. با این وجود هنگامی که مبلغ موردنیاز برای راه‌اندازی، بهبود مراحل اولیه و مرحله‌ی پیشرفت جمع‌آوری شود، شرکت‌های سرمایه‌گذاری موظف‌اند از اجرای پروژه حمایت و حفاظت کنند.
به‌طور معمول شرکت‌های سرمایه‌گذاری برای امضای قرارداد سرمایه‌گذاری خطرپذیر به‌دنبال کسب‌وکارها و شرکت‌هایی می‌گردند که سهام خصوصی داشته باشند. مدیر بودجه‌ی سرمایه‌گذاری وظیفه دارد بر اساس نیازهای موسسان و انتظارات سرمایه‌گذاران اجرای پروژه را کلید بزند.
لازم است بدانید در شرایطی که امضای قرارداد سرمایه‌گذاری خطرپذیر نهایی شود، سرمایه‌گذار مبلغی معادل دو درصد از مبلغ قرارداد را تقبل می‌کند تا شرکت‌ها بتوانند با استفاده از آن حقوق کارمندان و هزینه‌های عملیاتی پروژه را با آن آغاز کنند.
با این حال اگر یک یا چند سرمایه‌گذار در ادامه‌ی مسیر تصمیم به خروج از پروژه بگیرند، صندوق قرارداد سرمایه‌گذاری خطرپذیر حدود ۲۰ درصد از سود حاصله از مدت حضور سرمایه‌گذار در پروژه را حفظ و مابقی را به سرمایه‌گذار پرداخت می‌کند.
انواع قرارداد سرمایه‌گذاری خطرپذیر در ایران
در ایران سه الگو یا روش برای اجرای قرارداد سرمایه‌گذاری خطرپذیر وجود دارد.
۱- قرارداد سهامی
مدل اول اجرای قرارداد سرمایه‌گذاری خطرپذیر در ایران که رایج‌ترین شکل اجرای آن هم هست، بر اساس تبادلی بین سرمایه‌گذار و بنیان‌گذار استارت‌آپ انجام می‌شود.
بر اساس این مدل مدیران استارت‌آپ در ازای دریافت منابع مالی، درصدی از سهام شرکت را در اختیار سرمایه‌گذار قرار می‌دهند.
۲- قرض قابل تبدیل به سهام
در روش دوم این قرارداد، مبلغی که سرمایه‌گذار به‌عنوان قرض به صاحبان شرکت‌ها اعطا می‌کند، به شکل قرضی درمی‌آید که همزمان با پیشرفت و رشد شرکت به سهام تبدیل خواهد شد. در این روش قرار نیست موسسان شرکت پس از سودآوری، اصل پول و سود حاصل از آن را به سرمایه‌گذار برگردانند، بلکه اقدام به انتقال درصدی از سهام‌های شرکت به او می‌کنند.
۳- مدل حق‌الامتیاز یا رویالتی
در این روش سرمایه‌گذار به‌میزان مبلغی که سرمایه‌گذاری کرده است، سهام دریافت می‌کند. از طرفی او می‌تواند بخشی از محصول تولیدشده را نیز برداشت کند و بفروشد. البته اگر از این امکان استفاده کند، باید به میزان محصول برداشتی، سهامش را به استارت‌آپ بازگرداند.
شرکت‌های شتاب‌دهنده
یکی از تفاوت‌های اصلی شرکت‌های شتاب‌دهنده با صندوق‌های سرمایه‌گذاری خطرپذیر این است که شرکت‌های شتاب‌دهنده در ازای تزریق پول به پروژه‌های استارت‌آپی و دریافت بخشی از سهام آن شرکت‌ها، زمان هم تعیین می‌کند. به این معنا که شرکت استارت‌آپ تنها زمان مشخصی را در اختیار دارد تا با سرمایه‌ی شرکت‌های شتاب‌دهنده به اهدافی که تعریف کرده است دست پیدا کند. همانطور که از نام این شرکت‌های نیز پیداست، وظیفه‌ی آن افزایش سرعت توسعه‌ی کسب‌وکارهای نوپا است.
فرشته‌ی سرمایه‌گذار کیست؟
اگر مسائل مربوط به قرارداد سرمایه‌گذاری خطرپذیر را دنبال کرده باشید احتمالا باعنوان فرشته‌ی سرمایه‌گذار برخورد کرده‌اید. فرشته‌ی سرمایه‌گذار به شخصی اطلاق می‌شود که سرمایه‌ی قابل توجهی در اختیار دارد و حاضر است در ازای منافع و سودی که نصیبش می‌شود، آن را برای توسعه‌ی شرکت‌های نوپا خرج کند.
از آن جا که تامین سرمایه برای آغازبه‌کار استارت‌های تازه‌کار و ناشناخته ضروری است و بنیان‌گذاران نمی‌توانند از پس هزینه‌ها برآیند، فرد سرمایه‌گذار به فرشته‌ی سرمایه‌گذار معروف است.
قرارداد موافقت‌نامه‌ی سهام‌داران یا Sha
همانطور که در بحث مربوط به قراردادهای استارت‌آپ اشاره کردیم، توافقنامه‌ی میان سهام‌داران به این منظور تنظیم می‌شود که از بروز اختلافات مختلف بین سرمایه‌گذاران جلوگیری کند. بر همین اساس در قرارداد سرمایه‌گذاری خطرپذیر نیز این موافقت‌نامه می‌تواند امضا شود.
بر این اساس تمام سهام‌دارانی که در سهام نهایی استارت‌آپ سهم دارند، با امضای این توافق‌نامه می‌پذیرند که در صورت بروز هرگونه اختلاف، برای حل مشکل به مفاد قرارداد رجوع کنند.
قرارداد موافقت‌نامه‌ی خرید سهام یا SPA
قرارداد موافقت‌نامه‌ی خرید سهام یا به اختصار SPA برای رعایت برخی از قوانین میان دارندگان سهام یک شرکت است. بر همین اساس سهام‌دارانی که این قرارداد را امضا می‌کنند وظیفه دارند تا به حقوق سایر سهام‌داران احترام بگذارند و تمام مفاد موجود در متن قرارداد موافقت‌نامه را بپذیرند. در قرارداد سرمایه‌گذاری خطرپذیر نیز این موافقت‌نامه می‌تواند امضا شود تا پس از سودآوری شرکت، اختلافی میان سرمایه‌گذاران و موسسان استارت‌آپ به‌وجود نیاید.
سخن پایانی
کسب‌وکارهای کوچک که معمولا ایده‌پردازان و موسسانی جوان دارند، در تامین هزینه‌های توسعه‌ی کسب‌وکار خود دچار مشکل هستند. به همین دلیل ذیل مفهومی به‌عنوان قرارداد سرمایه‌گذاری خطرپذیر، سرمایه‌گذار یا صندوق‌های سرمایه‌گذاری خطرپذیر متعهد می‌شوند تا در ازای دریافت بخشی از سهام و سود شرکت، هزینه‌های راه‌اندازی و توسعه‌ی کسب‌وکار را تقبل کنند. از این قرارداد باعنوان قرارداد برد – برد یاد می‌شود زیرا منافع طرفین معامله تاحدود زیادی تامین خواهد شد.