در امور مربوط به ازدواج، مهریه یکی از مهم‌ترین مسائلی است که در طرح دعاوی خانوادگی و اختلافات پس از طلاق در دادگاه‌های خانواده همیشه محل بحث بوده است. از آنجا که حساسیت این مسئله بسیار بالاست، اطلاع از مقررات آن در زندگی مشترک و پس از جدایی مهم است، به همین خاطر در این مطلب سعی داریم به قوانین مربوط به مهریه بپردازیم.

قوانین مهریه

مبلغ مهریه در سند ازدواج می‌تواند به صورت عندالمطالبه (یعنی هر زمانی که زن بخواهد آن را طلب کی‌کند و شوهر باید آن را پرداخت کند) یا عندالاستطاعه (یعنی فقط در صورت توانایی پرداخت، از شوهر طلب می‌شود) ثبت شود و این مسئله و تعیین مبلغ، بستگی به توافق طرفین دارد.

طبق قانون، مهریه جزء حقوق زن محسوب شده و حتی در دوران زندگی نیز حق مطالبه آن را دارد؛ امّا طبق ماده ۱۰۸۱ قانون مدنی، اگر حین ازدواج شرط شود که در صورت پرداخت نکردن مهریه در مدت معیّن، ازدواج باطل می‌شود، مهریه و ازدواج مورد قبول قانون است ولی این شرط باطل است.

طبق قانون به محض جاری شدن ازدواج، مهریه به زن تعلق دارد و می‌تواند هر تصرفی در آن بکند و برای پرداخت آن یا قسمتی از آن می‌توان اقساط تعیین کرد. طبق ماده ۱۰۸۵ قانون مدنی، تا زمانی که مهریه به زن پرداخت نشده، می‌تواند از انجام مسئولیت‌هایش در قبال شوهر کوتاهی کند به شرط اینکه پرداخت مهریه او به روز قابل مطالبه باشد و در حال حاضر موجود باشد. جزئیات ارزش مهریه را در مطلب محاسبه مهریه به نرخ روز بررسی کردیم که می توانید مطالعه کنید.

مهر المثل

مرسوم است که در هنگام جاری شدن عقد ازدواج یا نکاح، مهریه زن معیّن شده و در سند نوشته می‌شود، امّا گاهی ممکن است این کار توسط زوجین انجام نشود که در این صورت برای زن مهریه‌ای با عنوان مهرالمثل تعیین می‌شود.

بر اساس ماده ۱۰۸۷ قانون مدنی، اگر در حین عقد دائم، مبلغ مهریه ذکر نشود یا وجود نداشتن آن شرط شده باشد، ازدواج صحیح محسوب می‌شود و زن و مرد می‌توانند پس از عقد آن را با رضایت طرفین تعیین کنند و اگر پیش از تعیین مهریه بین آنها نزدیکی اتفاق بیفتد (یعنی زن از باکره بودن خارج شود)، زن مستحق است که برایش مهرالمثل مشخص کنند.

طبق ماده ۱۰۹۱ همان قانون، مهرالمثل با توجه به وضعیت و آبروی خانوادگی زن و سایر صفات و وضعیت او نسبت به امثال خودش و نزدیکانش و با توجه به شرایط زمان و مکان تعیین می‌شود. گفتنی است اگر مهریه در عقد تعیین نشود و مرد پس از نزدیکی و تعیین مهر، زن را طلاق دهد، باید برای زن مهرالمثل معیّن کنند.

مهر المثل توافقی نبوده و بر اساس وضعیت خانوادگی و سایر صفات زن نسبت به امثال خودش تعیین میگردد.

مهر المسمی

یکی از انواع مهریه که قانون مدنی از آن تعریف مشخصی به میان نیاورده، مهرالمسمی است؛ ولی بر اساس قانون و شرع می‌توان گفت که همان مال مشخص و معیّنی است که زن و مرد در حین عقد نکاح با توافق طرفین به عنوان مهریه تعیین می‌کنند. در واقع همان مهری که اکثر زوجین در ضمن سند ازدواج آن را ثبت می‌کنند مهرالمسمی نام دارد.

گفتنی است که زن و مرد می‌توانند شخصی را انتخاب کنند که حین ازدواج میزان مهریه را تعیین کند که به او داور می‌گویند. اگر مهرالمسمی حین عقد ثبت شده باشد، پس از طلاق دو حالت پیدا می‌کند:

1. اگر پس از رابطه زناشویی یا نزدیکی طلاق اتفاق بیفتد، زن می‌تواند تمام مهریه را دریافت کند.
2. امّا اگر پیش از رابطه نزدیکی طلاق جاری شود، زن تنها می‌تواند نیمی از آن را مطالبه کند.

مهرالمتعه

نوع دیگری از مهریه وجود دارد که در قانون مدنی شرایط و تعریف آن بیان شده است، ماده ۱۰۹۳ قانون مدنی می‌گوید، اگر مبلغ مهر در عقد ذکر نشده باشد و مرد پیش از نزدیکی کردن و تعیین مبلغ مهر، زن را طلاق دهد، برای زن مهرالمتعه معیّن می‌شود.

امّا قانون مدنی در ماده ۱۰۹۴ توضیح داده است که با توجه به وضعیت مرد از نظر مالی و بررسی ثروت و فقر او، مبلغ مهرالمتعه مشخص می‌شود؛ بنابراین بر خلاف مهرالمثل که در تعیین آن وضعیت زن در نظر گرفته می‌شود، در معیّن کردن مهرالمتعه، اوضاع مالی مرد بررسی خواهد شد.

طبق توضیحات داده شده برای ایجاد مهرالمتعه موجود سه ویژگی مهم ضروری است:

1. مبلغ مهریه در حین ازدواج و پس از آن تعیین نشده باشد.
2. رابطه زناشویی بین زن و مرد ایجاد نشده باشد.
3. طلاق جاری شده باشد.

ویژگی‌های مهریه

بر اساس قانون برای تعیین مهریه باید شرایطی وجود داشته باشد که در ادامه آنها را می‌خوانید:

• اولا مهریه باید دارای ارزش مالی باشد یا در اصطلاح مالیّت داشته باشد؛ یعنی اگر چیزی از نظر بازار ارزشی ندارد، نمی‌تواند به عنوان مهر تعیین شود.
• نکته بعدی این است که مرد تنها اموالی را می‌تواند به عنوان مهر به زن بدهد که متعلق به خودش باشد، به عنوان مثال اموال عمومی را نمی‌توان معیّن کرد؛ هم‌چنین اگر مال شخص دیگری را تعیین کند، در صورت رضایت نداشتن صاحب مال، باید معادل ارزش آن به عنوان مهریه به زن داده شود.
• می‌شود کالایی مشخص و قابل رویت را مهریه قرار داد، مانند خودرو یا ملک و حتی شرط انجام عملی که ارزش اقتصادی داشته باشد، مانند حرفه‌آموزی به زن.
• مهر تعیین شده باید در زمان عقد موجودیت داشته باشد.
• مالی که به عنوان مهر تعیین می‌شود نباید مجهول باشد بلکه باید تا حدودی برای طرفین مشخص باشد.

متعهد به پرداخت مهریه

اشاره کردیم که مرد متعهد به پرداخت مهریه است و اگر در صورت داشتن توانایی مالی از دادن آن صرف نظر کند، دادگاه می‌تواند اموال او را توقیف کرده و در نهایت از محل فروش آنها، آن را تأمین کند؛ امّا اگر دارایی مرد تنها حقوق ماهیانه‌اش باشد، تا زمان تسویه کامل بخشی از حقوقش متعلق به زن خواهد بود.

در حالتی نیز ممکن است که مرد توانایی پرداخت مهر به طور یک‌جا را نداشته باشد که در این صورت باید آن را اثبات کند و پس از آن به صورت اقساط و بر اساس توانایی پرداخت کند؛ گفتنی است که پرداخت نکردن مهریه حتی می‌تواند پیگیری کیفری و حبس به همراه داشته باشد امّا طبق قانون تنها معادل ۱۱۰ سکه بهار آزادی، ضمانت اجرای کیفری برای این کار دارد و بیش از آن مجازات نخواهد داشت. اطلاعات بیشتر در این خصوص را در مطلب قانون جدید مهریه به طور کامل شرح داده ایم.

مهریه غیرمنقول

از آنجا که مهر باید ارزش مالی داشته باشد، هر مال منقول و غیرمنقولی می‌تواند تعیین شود، منظور از غیرمنقول مالی است که قابلیت جابجایی ندارد، مانند: خانه، زمین و…

برای این کار مرد باید برای مراسم عقد نکاح، سند مال مورد نظر، مثلا خانه را همراه با مدارکی که برای فروش لازم است، نظیر استعلام شهرداری، استعلام ثبت، گواهی دارایی برای پرداخت مالیات، گواهی پرداخت عوارض شهرداری و… را با خود آورده باشد و سردفتر موظف است تمام این مشخصات را در قباله ازدواج به عنوان مَهرِ زن ثبت کند.

سپس باید قباله همراه مدارک به دفتر اسناد رسمی فرستاده شود و با طی کردن مراحل قانونی، سردفتر معامله را ثبت کرده و نام زن را به عنوان مالک تازه در قسمت انتقالات درج می‌کند و شماره آن به اداره ثبت اسناد و املاک فرستاده خواهد شد تا به نام زن ثبت شود.

حرف آخر

مراحل دریافت مهریه با ارائه دادخواست در دادگاه می‌تواند طاقت‌فرسا و زمان‌بر باشد، به همین دلیل توصیه می‌شود تا برای انجام آن از کارشناسان زبده در پلتفرم حقوقی ترازو یاری بخواهید.

سوالات متداول