در روابط تجاری و معاملات روزمره، اسناد تجاری به‌ویژه چک از جایگاه مهمی برخوردارند. با این حال، همانند دیگر اسناد، چک نیز ممکن است هدف اقدامات مجرمانه قرار گیرد و به شکل غیرقانونی صادر یا دست‌کاری شود. یکی از رایج‌ترین این اقدامات، جعل چک یا امضای آن است. در این مطلب به تعریف دقیق جعل چک، مجازات قانونی آن، روند رسیدگی قضایی و همچنین راهکارهای پیشگیری می‌پردازیم.
جرم جعل امضای چک
چک از نظر ماهیت حقوقی سند عادی تجاری محسوب می‌شود، نه سند رسمی، اما جعل آن همچون دیگر اسناد عادی، طبق مواد ۵۲۳ تا ۵۴۲ بخش تعزیرات قانون مجازات اسلامی جرم است. جعل در اسناد تجاری زمانی رخ می‌دهد که مرتکب با قصد فریب، امضا، متن، تاریخ یا مبلغ سند را تغییر دهد یا سندی را به طور کامل جعل کند تا با ارائه آن، دارایی یا منافع مالی به‌دست آورد.
مطابق ماده ۵۲۳ قانون مجازات اسلامی، مصادیق جعل شامل جعل امضا یا مهر دیگری، ساخت یا دست‌کاری سند، خراشیدن یا تراشیدن، الحاق، محو یا اثبات کلمات، تغییر تاریخ و نظایر آن است. بنابراین، هرگونه دست‌کاری در مبلغ، تاریخ یا مندرجات چکی که قبلاًصادر شده، هم جعل محسوب می‌شود.
تیم متخصص ترازو با وکلای پایه یک دادگستری آماده ارائه مشاوره تخصصی به سوالات و مسائل شماست.
مجازات جعل چک
مطابق ماده ۵۳۶ قانون مجازات اسلامی، مرتکب جعل و استفاده‌کننده از سند مجعول (از جمله چک) با علم به جعلیت، علاوه بر جبران خسارات زیان‌دیده، به حبس از ۳ ماه تا یک سال یا جزای نقدی مقرر در قانون (که میزان آن بر اساس شاخص‌های متفاوتی تعیین می‌شود) محکوم می‌شود.
علاوه بر جعل، برخی اقدامات مشابه، مانند سوءاستفاده از سفیدامضا یا سفیدمهر، عنوان مجرمانه جداگانه دارند:
- بر اساس ماده ۶۷۳ قانون مجازات اسلامی، سوءاستفاده از سفیدامضاء یا سفیدمهر دیگری، با هدف ضرر زدن به مالک، مجازات حبس از شش ماه تا یک سال و نیم دارد.
- طبق ماده ۶۷۴ قانون مجازات اسلامی، سپردن چک یا هر سند دیگری به امانت و سپس استفاده برخلاف توافق (خیانت در امانت) مجازات حبس از ۶ ماه تا ۳ سال در پی دارد. این موارد جعل محسوب نمی‌شوند، اما در بسیاری از پرونده‌ها در کنار اتهام جعل مطرح می‌شوند.
شکایت از جعل چک
رسیدگی به جرم جعل چک در صلاحیت دادسرا و دادگاه کیفری است. شاکی باید با مراجعه به دفتر خدمات الکترونیک قضایی، شکایت خود را ثبت کند. پس از آن، پرونده به دادسرا ارجاع می‌شود. بازپرس یا دادیار به جمع‌آوری دلایل و مستندات می‌پردازد. برای احراز وقوع جعل، پرونده معمولا به کارشناسی ارجاع می‌شود و کارشناسان با بررسی تطبیقی خط، امضا، جوهر و سایر ویژگی‌های سند، نظر تخصصی خود را اعلام می‌کنند.
در صورت احراز وقوع جعل، دادسرا کیفرخواستی صادر و پرونده را به دادگاه کیفری ارسال می‌کند. دادگاه در صورت اثبات جرم، حکم محکومیت صادر می‌کند. این حکم قابل تجدیدنظرخواهی در دادگاه تجدیدنظر استان است.
به یاد داشته باشید که جعل از جرایم مطلق محسوب می‌شود؛ یعنی برای تحقق آن، وقوع ضرر بالفعل الزامی نیست و صرف انجام عمل مجرمانه کفایت می‌کند.
راهکارهای پیشگیری از جعل امضا و چک
بسیاری از موارد جعل چک توسط افرادی انجام می‌شود که به امضا یا اسناد صاحب چک دسترسی دارند. برای کاهش ریسک این جرم فراموش نکنید که:
- از دسته‌چک در محلی امن و دور از دسترس دیگران نگهداری کنید.
- مبلغ، تاریخ و نام گیرنده را پیش از امضا کردن چک به طور کامل تکمیل کنید.
- از امضا کردن چک در معرض دید افراد ناشناس یا مشکوک خودداری کنید.
- از خودکاری با جوهر ثابت و غیرقابل پاک شدن استفاده کنید.
- به شکل دوره‌ای دسته‌چک خود را بررسی کنید و در صورت مفقود یا سرقت شدن آن سریع به بانک اطلاع دهید.
سخن پایانی
جعل چک، به دلیل نقش مهم این سند در مبادلات مالی، از جمله جرایم مهم اقتصادی محسوب می‌شود و قانون‌گذار برای آن مجازات‌های سنگین پیش‌بینی کرده است. آگاهی از مجازات‌ها، شناخت روند رسیدگی و به‌کارگیری تدابیر پیشگیرانه می‌تواند تا حد زیادی از بروز این جرم جلوگیری کند. در این مقاله، با قوانین و مجازات‌های مربوط به جعل چک و راه‌های پیشگیری از آن آشنا شدیم و دانستیم که بهترین راه برای جلوگیری از این دعاوی، ایمن نگه داشتن اسناد رسمی به خصوص چک از دسترس دیگران است. در صورت مواجهه چنین مشکلی، برای طی کردن درست مسیر قانونی و دریافت بهترین نتیجه، می‌توانید از مشاوره وکلای متخصص در پلتفرم حقوقی ترازو بهره‌مند شوید.
سوالات متداول
جعل چک چه حکمی دارد؟
علاوه بر جبران خسارت شاکی، فرد مجرم از سه ماه تا یک سال می‌تواند به حبس محکوم شود و بر اساس نظر دادگاه جزای نقدی بپردازد.
آیا در جرم جعل، برای اعمال مجازات حتما باید ضرری واقع شده باشد؟
از آنجا که صرف انجام جعل چک یا دیگر اسناد بر اساس قانون جرم محسوب می‌شود، برای شکایت نیاز نیست حتما ضرری متوجه شاکی شده باشد.
آیا جاعل چک به مجازات کلاهبرداری هم محکوم می‌شود؟
علاوه بر مجازات‌های یاد شده برای جعل چک، ممکن است مجرم به کلاهبرداری هم محکوم شود اما این مساله به نوع پرونده و محتویات آن بستگی دارد که تشخیص آن با دادگاه است.