مسدودی کد ملی یا ممنوع الخدماتی کد ملی چیست؟

کد ملی شناسه‌ای است که توسط دولت برای اشخاص حقیقی صادر می‌شود. افرادی که قصد دارند از خدماتی مانند خدمات بانکی استفاده کنند، لازم است که کارت ملی خودشان را ارائه دهند، تا بتوانند با استفاده از کد ملی از خدمات مورد نظر بهره‌مند شوند. کد ملی هر شخص منحصر به فرد است و هر کد ملی تنها برای یک نفر صادر می‌شود.

در نتیجه وقتی افراد مختلف جهت دریافت خدمات بانکی یا خدمات خاصی از ارگان‌های دولتی به این مراکز مراجعه می‌کنند، امکان دارد با پیامی مانند کد ملی شما قفل شده یا کد ملی مسدود شده است مواجه شوند. در این شرایط، لازم است که فرد درباره علت‌های مسدودی کد ملی و نحوه رفع آن اطلاعات داشته باشد. در این مطلب ترازو، درباره دلایل مسدودی کد ملی، شرایطی که برای آن وجود داشت و وضعیت فعلی مسدودی یا ممنوع‌الخدمات شدن کد ملی نکاتی را ارائه کرده‌ایم.

مسدودی کد ملی به چه معناست؟

مسدودی کد ملی به معنی محدود شدن دسترسی افراد حقیقی به برخی از خدمات دولتی و بانکی به دلایل مختلفی مانند عدم پرداخت اقساط مهریه، انجام جرم یا عدم مراجعه برای انجام امور خدمت اجباری سربازی است. تا پیش از اردیبهشت ماه ۱۴۰۳، به طور معمول، این موضوع توسط قوه قضاییه یا سازمان‌های ذی‌ربطی که مسئول این کار هستند به بانک‌ها و نهادهای دولتی ابلاغ شده و توسط آن‌ها مسدودی کد ملی انجام می‌شد.

دلایل ممنوع الخدمات شدن کد ملی

تا پیش از صدور بخشنامه ممنوعیت توقیف یا مسدود کردن کد ملی محکومان، طبق دستورالعمل ساماندهی اجرای احکام مدنی، مسدودی کارت ملی ممکن است به دلایل متعددی مانند عدم پرداخت دیون و بدهی، فرار از خدمت سربازی و …انجام می‌شد. از جمله دلایل مسدود کردن و ممنوع الخدمات شدن فرد که در گذشته انجام می‌شد، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد.

۱. عدم پرداخت بدهی

اگر فرد مورد نظر به سازمان‌ها و نهادهای دولتی مانند اداره مالیات و… بدهکار باشد و بدهی‌اش را نپردازد، امکان ممنوع الخدماتی او وجود دارد. به طور کلی، هر فردی از پرداخت دین و بدهی خودش فرار کند، طبق قانون مرتکب تقصیر شده و دادگاه دستور ممنوع الخدماتی و مسدود کردن کد ملی وی را صادر می‌کرد.

۲. انجام جرم

مرتکب شدن جرم نیز می‌توانست منجر به ممنوع الخدماتی فرد مورد نظر شود. فرار از خدمت اجباری سربازی، وجود بدهی مالی به دستگاه قضایی اعم از جزای نقدی یا وجه الکفاله یا جرایمی مانند چک برگشتی، کلاهبرداری یا فرار مالیاتی نیز می‌توانست منجر به ممنوع الخدماتی فرد شود.

۳. محکومیت قضایی

صدور حکم قطعی دادگاه در زمینه دعاوی مالی و صدور اجراییه نیز می‌توانست موجب ممنوع الخدماتی شود. حتی ممکن بود دادگاه با توجه به شرایط پرونده، در حکم قضایی صادره دستور ممنوع الخروجی فرد از کشور یا محرومیت از حقوق اجتماعی را نیز در نظر گرفته باشد. یکی از این موارد، عدم پرداخت مهریه زن است.

۴. فرار از تعهداتی مانند پرداخت نفقه

عدم پرداخت نفقه، دیه یا خسارات دادرسی به عنوان فرار از تعهدات نزد قاضی تلقی می‌شود و ممنوع الخدمات شدن را برای فرد مورد نظر به همراه خواهد داشت.

انواع ممنوع الخدمات شدن

ممنوع الخدمات شدن و مسدودی کد ملی معمولاً به صورت‌های زیر انجام می‌شود.

۱. ممنوعیت موقتی

در صورت ممنوع الخدماتی موقتی، فرد تنها تا بازه زمانی مشخصی امکان استفاده از خدمات مورد نظر را نخواهد داشت. پس از سپری شدن بازه زمانی تعیین شده توسط نهاد قضایی، این ممنوعیت لغو می‌شود و متقاضی می‌تواند مجدداً از خدمات دولتی و بانکی استفاده کند.

۲. ممنوعیت دائم

در صورتی که قاضی یا نهاد مربوطه این حکم را ابلاغ کرده باشد، فرد تا زمانی که به تعهداتش عمل نکند نمی‌تواند از خدمات دولتی و بانکی استفاده کند و ممنوعیت از او رفع نمی‌شود.

۳. ممنوعیت از خدمات خاص

در این شرایط ممنوعیت خدمات تنها برای برخی از خدمات خاص در نظر گرفته می‌شود؛ یعنی فرد می‌تواند به طور کلی از خدمات دولتی استفاده کند، اما امکان استفاده از خدمات بانکی یا خدمات مربوط به برخی از ارگان‌های دولتی را نخواهد داشت.

شرایط ممنوع الخدماتی کد ملی

شرایط کلی که تا پیش از صدور بخشنامه ممنوعیت مسدود کردن کد ملی افراد برای ممنوع الخدماتی کد ملی وجود داشت به این ترتیب بودند:

• صدور حکم قضایی از سوی مراجع ذیصلاح مانند دادگاه یا سازمان تعزیرات حکومتی
• اثبات تخلف یا جرم از طریق ارائه مدارک، شهادت شهود و دیگر ادله قانونی
• ارتکاب تخلف مرتبط با خدمات مورد نظر مانند عدم پرداخت مالیات یا بدهی بانکی

استعلام ممنوع الخدمات کارت ملی

استعلام مسدودی کد ملی با مراجعه مستقیم به سازمان ثبت احوال امکان‌پذیر است. البته در برخی مواقع ممکن است نهادی که از ارائه خدمات به فرد به دلیل مسدود بودن کارت و کد ملی امتناع می‌کند نیز این موضوع را به او اطلاع دهد و متقاضی از مسدودی کارت ملی‌اش اطلاع مطلع شود.

رفع ممنوع الخدمات کارت ملی

پس از صدور بخشنامه ممنوعیت مسدودی کد ملی افراد، امکان مسدود شدن کد ملی افراد وجود ندارد. اما ممکن است کد ملی شما پیش از صدور این بخشنامه مسدود شده باشد. در این صورت، برای رفع مسدودی کد ملی لازم است که فرد مدارک مورد نیاز برای رفع مسدودی و ممنوع الخدماتی را تهیه کرده و با مراجعه به دفتر خدمات الکترونیکی قضایی، حساب کاربری ثنا را ایجاد کند. سپس باید مدارک برای مرجع صالح ارسال شود.

در صورتی که مدارک ارسالی به درخواست شرایط لازم برای رفع ممنوع الخدماتی فرد را داشته باشد، مرجع مورد نظر این دستور را صادر و به نهادهای دولتی ابلاغ خواهد کرد.

سامانه استعلام ممنوع الخدمات

برای استعلام ممنوع الخدمات بودن، فرد می‌تواند به اجرای احکام محل سکونتش مراجعه کند. همچنین از طریق سامانه اداره ثبت اسناد کشور، خدمات الکترونیکی قضایی، سامانه دفاتر اسناد رسمی، سامانه قوه قضاییه یا مراجعه به بانک نیز، متقاضی می‌تواند درباره ممنوع الخدمات بودن یا نبودن خودش اطلاعات به دست بیاورد.

رفع ممنوع الخدمات شناسنامه

ممنوع الخدمات شدن شناسنامه به دلایل مختلفی ممکن است رخ دهد. در قدم اول لازم است که فرد دلیل ممنوعیتش را شناسایی کند. برای موضوع باید متقاضی به اداره ثبت احوال دفاتر یا خدمات الکترونیکی قضایی، مراجعه کرده یا از طریق سامانه‌های آنلاین جهت استعلام دلیل ممنوعیتش استفاده کند. سپس باید با ارائه مدارک پرداخت بدهی (در صورت نیاز) و طی کردن مراحل قانونی نسبت به رفع ممنوع الخدمات بودن شناسنامه‌اش اقدام کند. این کار معمولا از طریق سامانه ثبت احوال انجام می‌شود.

ممنوع الخدمات برای مهریه

در صورتی که زوجه مهریه خودش را اجرا گذاشته باشد و مرد محکوم به پرداخت آن شود، اما پس از صدور اجرایی یا پس از گذشت مهلت پرداخت مهریه تقصیر شده به علت اعسار همچنان زوج از پرداخت مهریه استنکاف کند، زن می‌تواند از اجرای احکام تقاضای مسدود کردن کد ملی مرد را داشته باشد.

اجرای احکام پس از بررسی شرایط پرونده اقدام به صدور ابلاغ دستور مسدود کردن کد ملی و ممنوع الخدمات کردن محکوم علیه می‌کند که در اصطلاح به آن توقیف کد ملی نیز گفته می‌شود. رفع توقیف کد ملی در سامانه ثبت احوال و سایر مراجع پس از صدور این رأی تنها به شرط پرداخت مهریه و رفع مانع مسدودی کد ملی امکان پذیر است؛ یعنی زوج باید مدارک مثبت رفع مانع و پرداخت مهریه را به مراجع صالح ارجاع دهد، تا مقام قضایی دستور رفع توقیف و مسدودی کد ملی و ممنوع الخدمات بودن آن را صادر کند.

ممنوع الخدمات ثبت احوال

در صورتی که فرد به دلیل نام تغییر نام و نام خانوادگی و …به ثبت احوال بدهکار باشد و از پرداخت آن امتناع کند، ممکن است ممنوع الخدمات شود. وجود چک برگشتی به نفع ثبت احوال و عدم پرداخت آن و تخلفاتی مانند جعل مدرک، سوء استفاده و غیره نیز پیامدهای مانند ممنوع خدماتی ثبت احوال را در پی خواهد داشت.

ممنوع الخدمات سرباز فراری

ممنوع الخدمت شدن سرباز فراری در ایران نیز بر اساس قوانین نظام وظیفه و مقررات مربوط به ممنوعیت خدمات دولتی و عمومی، اجرا می‌شود. طبق قوانین نظام وظیفه در مورد سربازان فراری، در صورت فرار از خدمت، مجازات‌هایی مانند ممنوع الخدماتی سربازان فراری به صورت‌های مختلفی برای فرد در نظر گرفته می‌شود.

ممنوعیت خروج از کشور تا زمان تسویه حساب با یگان خدمتی، ممنوعیت استخدام در ادارات دولتی تا دو سال بعد از اتمام غیبت و ممنوعیت دریافت وام و تسهیلات بانکی تا زمان تسویه حساب با یگان خدمتی از جمله مواردی است که افرادی که به عنوان سرباز فراری شناخته شده‌اند، مشمول آن‌ها می‌شوند.

بخشنامه ممنوع الخدمات

از جمله آیین‌نامه‌هایی که برای این منظور وجود دارد می‌توان به دستورالعمل نحوه اجرای مواد ۱۷ و ۱۹ قانون نحوه اجرای محکومیت‌های مالی، آیین نامه اجرایی ماده ۱۰ قانون تشکیل دادگاه‌های عمومی و انقلاب و بخشنامه رئیس قوه قضائیه در خصوص ممنوع الخروجی محکومان مالی اشاره کرد. بر اساس این بخشنامه‌ها، اشخاص حقیقی و حقوقی تحت شرایط خاصی ممنوع الخدمات، ممنوع الخروج و… می‌شوند و نمی‌توانند از خدمات ارگان‌های دولتی استفاده کنند.

نظریه مشورتی درباره ممنوع‌الخدمات کردن اسناد هویتی اشخاص

همان‌طور که توضیح دادیم، در گذشته و پیش از صدور بخشنامه ممنوعیت مسدودی کد ملی افراد در ۲۵ اردیبهشت ۱۴۰۳، مسدودی یا ممنوع‌الخدمات کردن کد ملی یکی از رایج‌ترین احکام صادره در مراجع قضائی بود. اما پس از آن و به موجب این بخشنامه، اعلام شد که «محروم نمودن اشخاص از حقوق شهروندی با استفاده از مسدودسازی کدملی، فاقد وجاهت قانونی بوده و لازم است مراجع قضایی از این اقدامات اجتناب ورزند.»

البته، پیش از صدور این بخشنامه نیز نظریات مختلفی پیرامون این موضوع شکل گرفته بود که نظریه مشورتی درباره ممنوع‌الخدمات کردن اسناد هویتی اشخاص یکی از آنها است. به موجب این بخشنامه:

«بهره‌مندی اشخاص از ارائه خدمات سجلی از جمله حقوق مدنی هر شخص است و اصولاً با توجه به اصل بیست و دوم قانون اساسی نمی‌توان کسی را از این حقوق محروم کرد؛ مگر در مواردی که قانون تجویز کند.

در قوانین فعلی، نصی در خصوص جواز محرومیت از دریافت خدمات سجلی (غیرفعال کردن شماره ملی) به منظور دسترسی به متهم وجود ندارد. احضار یا جلب متهم برای انجام تحقیقات به همان نحو است که در قانون مقرر شده است و نسبت به محکومان نیز وظیفه اجرای احکام، صرفاً اجرای مجازات مندرج در حکم است و تحمیل مجازات دیگر به محکوم فاقد مجوز قانونی است؛ لذا به کارگرفتن شیوه‌هایی که در استعلام آمده، توسط مقامات قضایی فاقد وجاهت قانونی است و مسلماً اعمال چنین روش‌های سلیقه‌ای، محدود به موارد فوق هم نخواهد بود.»

در این نظریه درباره دستورالعمل ساماندهی و تسریع در اجرای احکام مدنی نیز این‌طور اظهارنظر شده است:

«صرف نظر از آن‌‌که تکالیف مقرر در ماده ۱۸ دستورالعمل ساماندهی و تسریع در اجرای احکام مدنی مصوب ۱۳۹۸/۷/۲۴ صرفاً در مقام بیان وظایف مرکز آمار و فن‌آوری اطلاعات قوه قضاییه در ارتباط با دستورالعمل یادشده است و در مقام وضع مقرراتی مرتبط با حقوق اشخاص نمی‌باشد، بند «ح» ماده یادشده به صراحت ایجاد ظرفیت لازم جهت اعمال مواد ۱۷ و ۱۹ قانون نحوه اجرای محکومیت‌های مالی مصوب ۱۳۹۴ را از تکالیف مرکز یادشده برشمرده است و به استناد این بند نمی‌توان فراتر از مقررات مذکور، محرومیت‌های اجتماعی همانند مسدود کردن کارت ملی از طریق اداره ثبت احوال و یا مسدود کردن حساب بانکی و یا توقیف اموال ایشان را تجویز کرد.»

بخشنامه ممنوعیت مسدود کردن کد ملی افراد

همان‌طور که قبلاً نیز اشاره کردیم، این بخشنامه در اردیبهشت ماه سال ۱۴۰۳ صادر شد. تا پیش از صدور این بخشنامه، مسدود کردن کد ملی افراد یکی از محرومیت‌هایی بود که توسط مراجع قضائی صادر می‌شد اما مطابق با بخشنامه‌ای که معاون اول قوه قضائیه آن را به رؤسای کل دادگستری استان‌ها ابلاغ کرد: «محروم نمودن اشخاص از حقوق شهروندی با استفاده از مسدودسازی کدملی، فاقد وجاهت قانونی بوده و لازم است مراجع قضایی از این اقدامات اجتناب ورزند.»

رفع ممنوع الخدمات در اجرای احکام

برای رفع ممنوع الخدماتی در اجرا احکام لازم است که فرد ابتدا درخواست رفع ممنوع خدماتی را تهیه کرده و آن را به اجرای احکام محل سکونتش ارائه دهد. پس از آن، اجرا احکام مربوطه درخواست مورد نظر را بررسی کرده و در صورت احراز شرایط، دستور رفع ممنوع الخدماتی را صادر می‌کند. بعد از آن، متقاضی می‌تواند از خدمات دولتی عمومی که منع شده بود استفاده کند.

سخن پایانی

هر فردی دارای یک کد ملی منحصر به فرد و یکتا است و با کمک این کد می‌تواند از خدمات ارگان‌های دولتی مانند بانک استفاده کند. در سالهای گذشته و پیش از صدور بخشنامه ممنوعیت مسدود کردن کد ملی افراد در اردیبهشت ماه سال ۱۴۰۳ محروم کردن افراد از این حق یکی از رایج‌ترین شیوه‌های رسیدگی به پرونده‌های حقوقی و قضائی بود.

اما در حال حاضر و با توجه به اینکه در بخشنامه مذکور به این موضوع اشاره شده که «در قوانین فعلی نصی در خصوص جواز محرومیت از دریافت خدمات هویتی و سجلی به منظور دسترسی به متهم یا محکوم علیه وجود ندارد»، می‌توان گفت که از این تاریخ به بعد، محاکم قضائی از انجام دادن چنین کاری منع شده‌اند. در صورتی که مشکلی در این خصوص برایتان ایجاد شده و نیاز به دریافت خدمات مشاوره تخصصی در این رابطه دارید، با تیم حقوقی متخصص ترازو در ارتباط باشید.

سؤالات متداول