انحصار وراثت دارایی‌های دیجیتال در قانون ایران  

با گسترش روزافزون خرید و فروش رمزارزها و طلای آنلاین، دارایی‌های دیجیتال تبدیل به بخشی مهمی از ماترک متوفی شده‌ است؛ موضوعی که چالش‌های جدیدی را در فرآیند انحصار وراثت به وجود آورده است. این دارایی‌ها ناملموس و غیرمتمرکز هستند و مدیریت امور مربوط به آنها نیاز به دانش حقوقی و فنی خاصی دارد. در این مقاله از بلاگ پلتفرم حقوقی ترازو، به بررسی ابعاد حقوقی، روش‌های کشف و چگونگی محاسبه این اموال در قانون ایران می‌پردازیم.

چالش‌های احراز دارایی‌های دیجیتال

مهم‌ترین موضوع در انحصار وراثت دارایی‌های دیجیتال، یافتن این دارایی‌هاست. رمزارزها ماهیت فیزیکی ندارند و چنانه وراث از وجود آنها بی‌خبر باشند، ممکن است در روند انحصار وراثت بررسی نشوند.

دارایی‌های دیجیتال از دیدگاه حقوقی به دلیل ارزش مالی و منفعت مشروع، قابلیت تلقی شدن به عنوان مال و در نتیجه، جزئی از ترکه متوفی را دارند. برای بررسی آنها در روند انحصار وراثت، اولین چالش‌ها زمانی ایجاد می‌شود که وارثان برای ثبت دارایی‌ها اقدام می‌کنند.

در حال حاضر، دریافت گواهی انحصار وراثت الکترونیکی در سامانه‌های آنلاین عمدتاً بر اموال مادی و ملموس مانند املاک و حساب‌های بانکی متمرکز هستند. به همین دلیل ممکن است دارایی‌های دیجیتال در انحصار وراثت آنلاین، به صورت پیش‌فرض لحاظ نشوند. بنابراین، ورثه باید این دارایی‌ها را به صورت جداگانه و با ارائه مستندات کافی در فرآیند انحصار وراثت مطرح کنند.

شناسایی دارایی‌های دیجیتال متوفی

پرسش اساسی در انحصار وراثت دارایی‌های دیجیتال این است که وراث از کجا باید از وجود دارایی‌های دیجیتال متوفی مطلع شوند؟ کشف این دارایی‌ها، سخت‌ترین مرحله است؛ به خصوص اگر متوفی اطلاعات لازم را در اختیار وراث نگذاشته باشد یا وصیت‌نامه‌ای در کار نباشد. برای انحصار وراثت دارایی‌های دیجیتال باید گام به گام جلو رفت:

۱- بررسی سوابق فعالیت‌های دیجیتال متوفی: اولین قدم، جستجو در کامپیوترها، تلفن‌های همراه، ایمیل‌ها و اسناد متوفی برای یافتن سرنخ‌هایی از صرافی، کیف پول‌های دیجیتال، (نرم‌افزاری، سخت‌افزاری یا کاغذی) است.

۲- پیگیری از صرافی‌های داخلی: در صورت وجود حساب در صرافی‌های رمزارز ایرانی، وراث می‌توانند با ارائه گواهی فوت و گواهی رسمی انحصار وراثت، از صرافی درخواست اطلاعات موجودی حساب متوفی را کنند. طبق رویه فعلی برخی صرافی‌های داخلی، پس از احراز هویت و صحت‌سنجی مستندات از طریق مراجع قضایی، دارایی متوفی بر اساس قانون ارث به وراث منتقل می‌شود.

۳- صرافی‌های خارجی و کیف پول‌های شخصی: در مورد صرافی‌های خارجی و کیف پول‌های شخصی، معمولاً صرافی‌ها ملزم به ارائه اطلاعات به مراجع ایرانی نیستند. دسترسی به این دارایی‌ها به داشتن «کلید خصوصی» یا «عملیات بازیابی» وابسته است. 

انحصار وراثت دارایی‌های دیجیتال یک موضوع حقوقی تازه در ایران است و طبیعی است که ابهامات و سوال‌های زیادی در این مورد داشته باشید. وکلا و کارشناسان حقوقی ترازو، با آگاهی کامل به این موضوع در کنار شما هستند و می‌توانید به شکل رایگان سوالات خود را از آنها بپرسید.

رایگان سوال بپرسید

میتونید سوالاتتون رو به صورت رایگان از کارشناسان متخصص ما بپرسید. در زودترین زمان ممکن، پاسخگوی شما خواهیم بود.

سوالتو بپرس

جایگاه حقوقی دارایی دیجیتال در قانون ایران

از منظر قانون مدنی، هر مالی که ارزش اقتصادی داشته و دارای منفعت مشروع باشد، مال محسوب می‌شود. هرچند که در خصوص رمزارزها هنوز قانون مشخص و جامعی تصویب نشده است، اما در انحصار وراثت دارایی‌های دیجیتال می‌توان به این موارد اشاره کرد:

۱- ماده ۸۶۷ قانون مدنی تصریح دارد که ارث به فوت حقیقی یا حکمی محقق می‌شود.

۲- قواعد عمومی اموال: بر اساس قواعد عمومی حاکم بر اموال، دارایی‌های دیجیتالی نیز می‌توانند جز مال و ترکه تلقی شده و قابلیت به ارث رسیدن را داشته باشند.

۳- لایحه‌های اخیر: تلاش‌هایی در مجلس شورای اسلامی برای تعریف چارچوب حقوقی و شمول رمزارزها در اموال انجام شده که نشان‌دهنده رسمیت یافتن تدریجی این دارایی‌ها است؛ ازجمله قانون مالیات بر سوداگری و سفته‌بازی که با هدف مالیات‌گیری از معاملات رمزارز در مرداد ۱۴۰۴ به تصویب رسید.

اثبات مالکیت و بازیابی دارایی‌های دیجیتال

اثبات مالکیت رمزارزها و طلای غیرموجود متوفی و در ادامه بازیابی آن، یکی از حساس‌ترین مراحل انحصار وراثت دارایی‌های دیجیتال است. اثبات مالکیت رمزارزهایی که در کیف پول‌های شخصی (و نه صرافی‌ها) نگهداری می‌شوند، نیازمند ارائه مدارک و شواهدی است که متوفی را به آن آدرس کیف پول بلاکچین مرتبط سازد. این شواهد شامل موارد زیر است:

۱- وصیت‌نامه: ذکر صریح آدرس‌های کیف پول و کلیدهای دسترسی در وصیت‌نامه معتبر

۲- اسناد و مدارک خصوصی: هرگونه یادداشت، فایل رمزگذاری‌شده یا سوابق معاملاتی که متوفی آدرس‌ها و اطلاعات ورود را در آن نگهداری کرده باشد.

۳- سوابق انتقال: اگر متوفی در زمان حیات از حساب بانکی یا صرافی خود به آن کیف پول‌ها واریز انجام داده باشد، سوابق تراکنش می‌تواند به عنوان دلیل مالکیت مطرح شود.

مراحل قانونی دسترسی و بازیابی کیف پول‌های دیجیتال

اگر متوفی کلید خصوصی کیف پول را اعلام نکرده باشد، تکلیف چیست؟ در این حالت، از نظر فنی، دارایی متوفی برای همیشه از دسترس خارج خواهد شد. این وضعیت اهمیت تنظیم وصیت‌نامه و انتقال اطلاعات به وکیل یا فردی مطمئن را بیش از پیش مشخص می‌کند. واقعیت این است که انحصار وراثت دارایی‌های دیجیتال در حقیقت پیش از مرگ فرد، با مطرح کردن موضوع، آغاز می‌شود.

محاسبه ارزش و مالیات بر ارث دارایی‌های دیجیتال

انحصار وراثت دارایی‌های دیجیتال نیاز به ارزش‌گذاری دقیق دارایی در زمان فوت متوفی دارد؛ باید سهم‌الارث هر یک از وارث به درستی تعیین شود. نحوه ارزش‌گذاری دارایی‌های دیجیتال متوفی برای انحصار وراثت به این شرح است:

۱- زمان فوت: ارزش‌گذاری باید بر مبنای قیمت روز دارایی در تاریخ فوت متوفی انجام شود.

۲- مرجع قیمت‌گذاری: در حال حاضر، مرجع رسمی و واحدی در ایران برای تعیین قیمت رمزارزها وجود ندارد. معمولاً از قیمت‌های جهانی یا نرخ رایج در صرافی‌های معتبر داخلی در تاریخ فوت استفاده می‌شود.

۳- تبدیل به ریال: ارزش دلاری دارایی‌ها باید بر اساس نرخ ارز رسمی اعلامی بانک مرکزی یا نرخ ارز آزاد (بسته به رویه قانونی حاکم در زمان ارزش‌گذاری) در روز فوت، به ریال تبدیل شود.

در حال حاضر که قانون‌گذاری در این مورد در حال پیگری است و پیچیدگی‌های حقوقی و فنی این پرونده‌ها بر کسی پوشیده نیست، برای حل موفقیت‌آمیز این مشکلات، از کشف دارایی تا اثبات مالکیت و مراحل قانونی، نیاز به همراهی با مشاوران و وکلای متخصص در حوزه حقوق فناوری و رمزارزها وجود دارد. وکلای پلتفرم حقوقی ترازو همراه شما هستند تا در احقاق حقوق خود در این پیچ‌وخم قانونی، با اطمینان کامل قدم بردارید.

همین حالا درخواست وکیل بده

تیم متخصص ترازو با وکلای پایه یک دادگستری آماده ارائه مشاوره تخصصی به سوالات و مسائل شماست.

دریافت مشاوره

مالیات بر ارث به دارایی‌های دیجیتال تعلق می‌گیرد؟

بله، مطابق قانون مالیات‌های مستقیم، کلیه اموال و دارایی‌های متوفی، از جمله دارایی‌های دیجیتال، مشمول مالیات بر ارث می‌شوند. اگرچه رمزارزها به‌طور صریح در دسته‌بندی‌های سنتی قانون مالیاتی (مانند سپرده بانکی یا سهام) قرار نمی‌گیرند، اما به عنوان یک «دارایی مالی» محسوب شده و شامل مالیات بر ارث می‌شوند. نرخ مالیات بر ارث بر اساس طبقه‌بندی وراث (طبقه اول، دوم، سوم) و نوع دارایی مشخص می‌شود. ورثه موظف هستند ظرف مدت یک سال از تاریخ فوت، اظهارنامه مالیات بر ارث را تکمیل و به اداره امور مالیاتی ارائه دهند.

اهمیت تنظیم وصیت‌نامه یا داشتن وکیل

با توجه به ماهیت غیرمتمرکز و رمزنگاری‌شده رمزارزها، داشتن وصیت‌نامه یا وکیل برای اطلاع‌رسانی در مورد کلیه اموال به وراث، اهمیتی حیاتی دارد. در حال حاضر، این بهترین و مطمئن‌ترین راه برای جلوگیری از گم‌شدن یا غیرقابل دسترس شدن ثروت دیجیتال متوفی است.

توصیه می‌شود که افراد پیش از فوت، ضمن تعیین تکلیف دارایی‌های مالی خود بر اساس ماده ۸۴۳ قانون مدنی (وصیت تا یک‌سوم دارایی)، اطلاعات دسترسی (نظیر کلیدهای خصوصی، رمز عبور صرافی‌ها، و عبارت‌های بازیابی) را به صورت امن و ترجیحا مکتوب، در اختیار یک فرد معتمد یا وکیل قرار دهند تا پس از فوت، فرآیند استخراج دارایی دیجیتال متوفی تسهیل شود.

سخن پایانی

دنیای دارایی‌های دیجیتال در انحصار وراثت مرزهای جدیدی را پیش روی سیستم حقوقی ایران گشوده است. بی‌توجهی به تعیین تکلیف این اموال قبل از فوت، می‌تواند ثروت قابل توجهی را از دسترس وراث خارج سازد. اطرافیان معتمد یا یک وکیل را در جریان این موضوع قرار دهید.

سؤالات متداول