خشونت خانگی معضلی اجتماعی است که در بیشتر موارد، زنان قربانی آن هستند. خانه قرار است پناهگاهی امن و محل آرامش افراد باشد، اما تعداد کسانی که همواره قربانی رفتارهای خشونت‌آمیز در این چهارچوب هستند، کم نیست. شناخت این معضل مهم اجتماعی و حقوقی و آگاهی از راهکارهای مقابله با آن می‌تواند به بهبود شرایط زندگی یک فرد و دیگر افراد خانواده، کمک کند. در این مقاله از بلاگ حقوقی ترازو، مفهوم خشونت خانگی و راهکارهای مقابله با آن را از دیدگاه قانون بررسی می‌کنیم.
خشونت خانگی چیست؟
خشونت خانگی یا خانوادگی به هر رفتار، گفتار یا عمل آزاردهنده یا آسیب‌رسانی گفته می‌شود که علیه یکی از اعضای خانواده انجام می‌شود. قربانیان این نوع خشونت ممکن است زنان، مردان یا کودکان باشند. با این حال، از آنجایی که معمولا زنان بیش از همه مورد خشونت قرار می‌گیرند و خشونت علیه کودکان اغلب به عنوان کودک آزاری مطرح می‌شود، خشونت خانگی بیشتر با خشونت علیه زنان مترادف شده است.
این نوع خشونت به اشکال مختلفی رخ می‌دهد:
- خشونت جسمی: به هر نوع صدمه و آسیب جسمی گفته می‌شود.
- خشونت جنسی: شامل آزار جنسی افراد، اجبار آنها به برقراری انواع رابطه جنسی می‌شود.
- خشونت روانی: آسیب‌های ناشی از آن ممکن است نمود بیرونی نداشته باشد، اما سلامت روان افراد را هدف قرار می‌دهد؛ مثل تحقیر کردن یا شکاک بودن.
- خشونت کلامی: به هر نوع گفتار توهین‌آمیز، تهدیدآمیز، فحاشی و مانند آن گفته می‌شود.
- خشونت مالی یا اقتصادی: به محدود کردن فعالیت اقتصادی افراد، کنترل مالی و منع آنها از کسب درآمد یا دسترسی به پول گفته می‌شود.
البته، خشونت خانوادگی ممکن است به اشکال دیگر مانند ازدواج اجباری نیز خود را نشان دهد.
یک مورد از تحقیقات در این باره، نشان داده که خشونت‌های خانگی که مردان مرتکب آن می‌شوند، بیشتر از نوع فیزیکی هستند. در مقابل، زنان بیشتر مرتکب خشونت روانی می‌شوند. نتیجه این تحقیقات را می‌توانید اینجا بخوانید.
حمایت‌های قانونی از قربانیان خشونت خانگی
در نظام حقوقی ایران، قربانیان خشونت خانگی مورد حمایت قانون قرار گرفته‌اند. مهم‌ترین قوانینی که به مقابله با این معضل اجتماعی- حقوقی پرداخته‌اند، به این شرح است:
| قانون | جزئیات |
| ماده ۱۱۱۵ قانون مدنی | اگر بودن زن با شوهر در یک منزل متضمن خوف ضرر بدنی یا مالی یا شرافتی برای زن باشد زن می‌تواند مسکن علی‌حده اختیار کند. |
| ماده ۱۱۳۰ قانون مدنی | در صورتی که دوام زوجیت موجب عسر و حرج زوجه باشد، وی می‌تواند به حاکم شرع مراجعه و تقاضای طلاق کند. چنانچه عسر و حرج مذکور در محکمه ثابت شود، دادگاه می‌تواند زوج را اجبار به طلاق کند. |
| ماده ۶۱۴ قانون مجازات اسلامی | به ضرب و جرح و خشونت جسمی در این ماده اشاره و مجازات‌های آن پیش‌بینی شده است. |
| ماده ۵۰ قانون حمایت خانواده | این ماده به بررسی مجازات ازدواج با کودکان پرداخته است. بر همین اساس علاوه بر شوهر، ولی قهری، مادر، سرپرست قانونی یا مسئول نگهداری و مراقبت زوجه و حتی عاقدی که در وقوع این ازدواج تأثیر مستقیم داشته، مشمول مجازات شناخته شده است. |
مقابله و اقدام قانونی علیه خشونت خانوادگی باید با آگاهی کامل از قوانین و مقررات روز کشور انجام شود. بنابراین، برای طی کردن این مسیر اغلب دشوار، به مشورت و همراهی وکلا و مشاوران حقوقی باتجربه و مسلط بر قوانین کشور نیاز خواهید داشت. وکلای پلتفرم حقوقی ترازو همواره در این مسیر در کنار شما هستند. در هر ساعتی از شبانه روز می‌توانید از آنها مشاوره بگیرید.
میتونید سوالاتتون رو به صورت رایگان از کارشناسان متخصص ما بپرسید. در زودترین زمان ممکن، پاسخگوی شما خواهیم بود.
راه‌های اثبات خشونت خانگی
برای اثبات خشونت خانگی به مدارک و مستنداتی نیاز خواهید داشت. بهتر است پیش از اقدام به تشکیل پرونده در این مورد با یک وکیل مشورت کنید. در بیشتر موراد افراد پس از آگاهی از تشکیل پرونده قضایی یا کیفری، تغییر رفتار می‌دهند و جمع‌آوری مدارک بسیار سخت می‌شود. مدارک و مستنداتی که معمولاً برای اثبات خشونت خانگی در دادگاه مورد توجه قرار می‌گیرد و وجاهت قانونی دارند، عبارت است از:
۱- شهادت شهود
۲- اقرار فردی که مرتکب خشونت شده به آن
۳- گزارش پلیس درباره وقوع خشونت و جزئیات آن
۴- گزارش آزمایشات پزشکی قانونی درباره آسیب‌های ناشی از خشونت خانوادگی
همچنین، می‌توان از مدارکی مانند اسکرین‌شات پیامک‌های توهین‌آمیز فردی که مرتکب خشونت کلامی شده برای علم قاضی به وقوع این نوع خشونت استفاده کرد.
نهادهای قانونی برای شکایت از خشونت خانگی
حمایت‌های قانونی از قربانیان خشونت‌های خانوادگی شامل حمایت فوری از فرد آسیب‌دیده، مجازات کسی که مرتکب خشونت شده و رسیدگی به پرونده در دادگاه حقوقی می‌شود. در ادامه، با این روش‌ها و مراجع صالح در این زمینه آشنا می‌شوید.
اورژانس اجتماعی
اولین و سریع‌ترین اقدام برای شکایت از خشونت خانگی تماس با شماره تلفن ۱۲۳ (اورژانس اجتماعی) است. پس از تماس با این شماره تلفن، کارشناسان بهزیستی بلافاصله به محل مورد نظر اعزام می‌شوند. آنها با مداخله و انتقال قربانی خشونت به خانه امن بهزیستی، به کاهش صدمات ناشی از اعمال خشونت‌آمیز خانوادگی کمک می‌کنند. البته، استفاده از خدمات شبانه‌روزی سازمان بهزیستی در این زمینه، مانعی برای شکایت کیفری یا ارائه دادخواست حقوقی نیست.
پزشکی قانونی
در صورتی که فردی قربانی خشونت خانگی و ضرب و جرح شده، بهتر است که نهایتا تا یک هفته پس از آن به پزشکی قانونی مراجعه کند. در این مرجع قانونی، آسیب‌های وارده به وی بررسی و گزارشی در این باره تهیه می‌شود. وجود این گزارش به ساده‌تر شدن فرایند شکایت از خشونت خانگی کمک می‌کند.
مراجع کیفری
می‌توان با ارائه گزارش پزشکی قانونی و مستنداتی نظیر آن، در کلانتری یا دادسرا از بروز خشونت خانوادگی شکایت کرد. البته، در صورتی که قربانی خشونت خانوادگی باشید، می‌توانید با تماس فوری با پلیس نیز از ورود صدمات بیشتر به خود جلوگیری کنید.
برای ارائه شکوائیه کیفری در دادسرا لازم است که این شکوائیه را همراه با مدارک و مستندات اثبات‌کننده خشونت در دفتر خدمات الکترونیک قضایی به ثبت برسانید. با بررسی این پرونده در دادسرا و ارجاع آن به دادگاه کیفری، مرتکب خشونت، بسته به جرمی که اتفاق افتاده، به مجازات‌های حبس، دیه یا قصاص محکوم می‌شود.
مراجع حقوقی
دادگاه خانواده مرجع حقوقی اصلی برای رسیدگی به دعاوی خانوادگی است و این دعاوی شامل خشونت‌های خانگی نیز می‌شوند. در واقع، قانون مدنی و قانون حمایت از خانواده بسترهای قانونی لازم برای رسیدگی به چنین پرونده‌هایی را فراهم کرده‌اند. بر این اساس، خشونت علیه زنان در خانواده می‌تواند به درخواست طلاق از طرف زن کمک کند. خشونت علیه کودکان نیز می‌تواند مانعی برای حضانت و سرپرستی آنها توسط فردی که مرتکب این خشونت شده باشد.
در صورتی که زنی در خانه مورد خشونت قرار بگیرد، می‌تواند با استناد به ماده ۱۱۳۰ قانون مدنی، دادخواست طلاق به دلیل عسر و حرج ارائه دهد. ضرب و شتم یا هرگونه سوءرفتار مستمر زوج که عرفا با توجه به وضعیت زوجه قابل تحمل نباشد، یکی از مصادیق عسر و حرج طبق این ماده قانونی هستند. علاوه بر این، وی می‌تواند طبق ماده ۱۱۱۵ قانون مذکور از بازگشت به خانه شوهر امتناع کرده و خشونت را از طریق مراجع قضایی پیگیری کند.
خشونت خانگی علیه کودکان
خشونت خانگی علیه کودکان نیز یکی از مصادیق عدم مواظبت یا سوءرفتار والدین مورد اشاره در ماده ۱۱۷۳ قانون مدنی است و می‌تواند دلیلی برای سلب حضانت باشد. بر این اساس، با ارائه دادخواست سلب حضانت توسط نزدیکان کودک یا قیم او و یا به تقاضای رئیس حوزه قضایی، می‌توان حضانت وی را از والدینی که مرتکب خشونت شده‌اند، سلب کرد. در نهایت، تصمیم‌گیری در این زمینه نیز به دادگاه خانواده واگذار شده است.
لزوم مشورت با وکیل
شکایت از خشونت خانگی، طرح دادخواست طلاق یا سلب حضانت باید با دقت و آگاهی کامل از قوانین جاری کشور انجام شود. به همین دلیل، معمولاً در چنین پرونده‌هایی، افرادی که از یک وکیل یا مشاور حقوقی باتجربه کمک می‌گیرند، در احقاق حق خود موفق‌تر هستند. یک وکیل مجرب به شما در یافتن بهترین راهکارهای قانونی برای مقابله با خشونت خانوادگی کمک می‌کند و می‌داند که چه مدارک و مستنداتی در تسریع فرایند رسیدگی به این پرونده مؤثر خواهند بود یا در هر مرحله، چه اقداماتی ضرورت دارند. بنابراین، اگر درگیر خشونت خانوادگی هستید و قصد دارید در این زمینه اقدام قانونی انجام دهید، بهتر است پیش از هر کاری از یک وکیل یا مشاور حقوقی باتجربه مشورت یا همراهی بخواهید.
تیم متخصص ترازو با وکلای پایه یک دادگستری آماده ارائه مشاوره تخصصی به سوالات و مسائل شماست.
سخن پایانی
خشونت خانگی معضلی اجتماعی- حقوقی است که می‌تواند زندگی افراد را دشوار کند. به همین دلیل، قانون‌گذار تدابیری برای مقابله با این پدیده شوم در نظر گرفته است. اگر قربانی این نوع خشونت هستید، می‌توانید از نهادهای صالح یعنی اورژانس اجتماعی یا مراجع حقوقی و کیفری کمک بخواهید.
آیا تهدید لفظی هم خشونت محسوب می‌شود؟
بله و طبق ماده ۶۶۹ قانون مجازات اسلامی (تعزیرات) قابل مجازات است.
آیا نظر پزشکی قانونی برای اثبات خشونت لازم است؟
مراجعه به پزشکی قانونی و تهیه گزارش توسط این مرجع قانونی در ارائه مستندات لازم برای اثبات خشونت خانگی مؤثر است.
آیا والدین نیز می‌توانند از فرزند خود به دلیل خشونت شکایت کنند؟
بله.
گزارش اورژانس و پلیس می‌تواند خشونت خانگی را اثبات کند؟
بله. این گزارش‌ها و جزئیاتی که از وقوع خشونت ارائه می‌دهند، می‌توانند اثبات‌کننده وقوع خشونت خانوادگی، نوع آن و میزان آسیب‌های ناشی از آن باشند.