در سال‌های اخیر، نظام قضایی بسیاری از کشورها، از جمله ایران، رویکردهای نوین در اجرای مجازات را در پیش گرفته‌اند. این تحول با هدف کاهش هزینه‌ها و تعداد زندانیان، جلوگیری از آسیب‌های اجتماعی و خانوادگی ناشی از حبس و تسهیل بازگشت مجرمان به زندگی عادی گرفته شده است. یکی از مهم‌ترین و کارآمدترین روش‌ها در این مسیر، استفاده از سامانه‌های نظارت الکترونیکی یا همان پابند الکترونیکی است. این ابزار، به جای حبس فیزیکی، امکان تحمل کیفر را در محیطی خارج از زندان و تحت نظارت دقیق، فراهم می‌کند. با مطالعه این مقاله در بلاگ پلتفرم حقوقی ترازو، از قوانین و جزئیات دریافت پابند الکترونیکی آگاه می‌شوید.
پابند الکترونیکی چیست؟
پابند الکترونیکی یا معادل حقوقی آن یعنی «نظارت سامانه‌های الکترونیکی»، به معنای اجرای مجازات حبس (یا بخشی از آن) یا نظارت قضایی تحت محدودیت‌های مکانی مشخص، با استفاده از تجهیزات الکترونیکی است.در حقیقت، این شیوه تلفیقی از آزادی‌‌های محدود، همراه با مراقبت‌های الکترونیکی است؛ هدف آن کاهش تبعات حبس بر مجرم و خانواده‌اش است.
از نظر فنی، پابند الکترونیکی یک دستگاه کوچک و ضد آب است که به مچ پای فرد محکوم متصل شده و به یک دستگاه گیرنده در محل سکونت یا یک مرکز کنترل ماهواره‌ای متصل است. این دستگاه مجهز به فناوری‌هایی مانند GPS است و موقعیت مکانی فرد را به صورت شبانه‌روزی به مرکز مراقبت الکترونیکی، که تحت نظر سازمان زندان‌ها و اقدامات تأمینی و تربیتی کشور فعالیت می‌کند، ارسال می‌کند. هرگونه خروج از محدوده مجاز یا تلاش برای باز کردن و تخریب دستگاه، هشداری فوری به مأموران ناظر ارسال می‌کند.
آغاز استفاده از پابند الکترونیک در ایران
استفاده از سیستم‌های نظارت الکترونیکی، از جمله پابند، به موجب ماده ۶۲ قانون مجازات اسلامی (مصوب ۱۳۹۲) و آیین‌نامه اجرایی مراقبت‌های الکترونیکی به صورت رسمی وارد نظام حقوقی ایران شده است.
بر اساس این قانون، دادگاه می‌تواند در صورت وجود شرایط مقرر، محکوم به حبس را با رضایت مجرم در محدوده مکانی مشخصی تحت نظارت سامانه‌های الکترونیکی قرار دهد. همچنین، طبق تبصره ۲ الحاقی به ماده ۶۲ در سال ۱۳۹۹، در حبس‌های تعزیری درجه ۲ تا ۴ نیز پس از گذراندن یک‌چهارم مجازات حبس، امکان بهره‌مندی از این مجازات فراهم شده است.
پابند الکترونیکی برای چه جرایمی است؟
استفاده از پابند الکترونیک بر اساس ماده ۶۲ قانون مجازات اسلامی، در مورد جرایم تعزیری درجه ۵ تا ۸ (جرایمی که مجازات حبس آنها تا ۵ سال است) قبل از معرفی به زندان و همچنین برای جرایم تعزیری درجه ۲ تا ۴، پس از گذراندن یک‌چهارم مجازات حبس، با تشخیص دادگاه و رضایت محکوم‌علیه امکان‌پذیر است. شرایط پابند الکترونیک علاوه بر نوع جرم، به عوامل دیگری نیز بستگی دارد. این شرایط، که برگرفته از مواد ۴۰ و ۴۱ قانون مجازات اسلامی هستند، عبارت است از:
- تکمیل جهات تخفیف مجازات (مانند ندامت یا گذشت شاکی)
- پیش‌بینی اصلاح مرتکب
- جبران ضرر و زیان یا برقراری ترتیبات جبران
- فقدان سابقه کیفری مؤثر
مراحل دریافت پابند الکترونیک و درخواست مجرم
مراحل درخواست و دریافت پابند الکترونیک می‌تواند بسته به نوع جرم و میزان مجازات متفاوت باشد.
- جرایم تعزیری درجه ۵ تا ۸: محکوم می‌تواند قبل از اعزام به زندان، درخواست خود را به قاضی اجرای احکام کیفری تقدیم کند. قاضی اجرای احکام این درخواست را همراه با پرونده به دادگاه صادرکننده حکم قطعی ارسال می‌کند.
- جرایم تعزیری درجه ۲ تا ۴: محکوم باید ابتدا یک‌چهارم مدت حبس خود را تحمل کرده و سپس درخواست را از طریق شورای طبقه‌بندی زندان یا مستقیماً به قاضی اجرای احکام ارائه می‌دهد. این درخواست برای تصمیم‌گیری نهایی به دادگاه صادرکننده حکم قطعی فرستاده می‌شود.
در هر دو حالت فوق، مجرم (محکوم) می‌تواند شخصا درخواست دهد. البته در اغلب موارد، ارائه درخواست از طریق یک وکیل مجرب می‌تواند به تسریع و تقویت استدلالات حقوقی کمک شایانی کند. با وجود اینکه در ماده 62 قانون مجازات اسلامی به رضایت محکوم‌علیه اشاره شده است، به نظر برخی حقوقدانان، دادگاه برای مشخص کردن اقدامات و تدابیر احتیاطی ذکر شده در تبصره این ماده، نیازی به کسب رضایت مجدد از محکوم ندارد. علاوه بر این، عده‌ای از صاحب‌نظران معتقدند که اعمال مقررات این ماده مستلزم حضور فیزیکی متهم است و دادگاه نمی‌تواند حکم غیابی در این مورد حکم صادر کند. همراهی یک وکیل در چنین پرونده‌هایی می‌تواند روند محاکمه را تغییر دهد. وکلای پلتفرم حقوقی ترازو همیشه و همه جا در کنار شما هستند.
تیم متخصص ترازو با وکلای پایه یک دادگستری آماده ارائه مشاوره تخصصی به سوالات و مسائل شماست.
هزینه‌های پابند بر عهده چه کسی است؟
هزینه‌های استفاده از تجهیزات مراقبت الکترونیکی، طبق بخشنامه تعرفه استفاده از تجهیزات مراقبت الکترونیکی، بر عهده محکوم‌علیه است. بر اساس بخشنامه ابلاغی رئیس محترم قوه قضائیه، تعرفه روزانه استفاده از پابند الکترونیک به شرح زیر است:
| وضعیت محکوم‌علیه | هزینه روزانه (سال ۱۴۰۴) |
| عمومی افراد | ۳۰ هزار تومان |
| افرادی که به تشخیص مددکار و تأیید مراجع مربوطه از پرداخت عاجز هستند | ۱۵ هزار تومان |
| افراد تحت پوشش کمیته امداد، بهزیستی و زنان سرپرست خانوار | ۵ هزار تومان |
امکان تردد با پابند الکترونیکی وجود دارد؟
میزان برد و امکان تردد با پابند ثابت نیست و بر اساس نوع جرم، سوابق کیفری و تصمیم مرجع قضایی تعیین می‌شود. بنا بر دستورالعمل تعیین محدوده مراقبتی محکومان تحت نظارت سامانه‌های الکترونیکی، مصوب سال 1401، محدوده‌های مراقبتی معمولا به ۳ درجه تقسیم می‌شوند:
- محدوده درجه یک: تا شعاع ۲۰۰ متری از محل سکونت فرد
- محدوده درجه دو: حداکثر تا شعاع ۵۰۰ متر از محل سکونت
- محدوده درجه سه: حداکثر تا شعاع ۱۰۰۰ متر از محل سکونت
این میزان تردد می‌تواند با درخواست موجه (مانند کار، تحصیل یا درمان) و موافقت قاضی صادرکننده حکم، بیشتر شود. تعیین محدوده بر اساس دستورالعمل تعیین محدوده مراقبتی محکومان تحت نظارت سامانه‌های الکترونیکی مرتبط انجام می‌شود و کاملاً بستگی به نوع جرم و شرایط فردی محکوم دارد. اگر در این باره سوالی دارید می‌توانید با کارشناسان ترازو، رایگان مشورت کنید.
میتونید سوالاتتون رو به صورت رایگان از کارشناسان متخصص ما بپرسید. در زودترین زمان ممکن، پاسخگوی شما خواهیم بود.
مزایای استفاده از پابند الکترونیک
استفاده از پابند الکترونیک مزایای متعددی برای محکوم، جامعه و دستگاه قضایی دارد:
| ذی‌نفع | مزایای استفاده از پابند الکترونیکی |
| محکوم | حفظ ارتباط با خانواده و جامعه امکان ادامه کار و تحصیل کاهش آسیب‌های روحی و روانی زندان بهره‌مندی از ارفاقات قانونی مانند آزادی مشروط |
| جامعه | کاهش تعداد زندانیان کاهش هزینه‌های دولت برای نگهداری زندانیان کنترل مجرمین در محیط خارج از زندان حفظ نیروی کار مجرم |
| دستگاه قضایی | نظارت مستمر و ۲۴ ساعته بر محکوم اجرای عدالت ترمیمی و حبس‌زدایی تسهیل فرایند بازپروری و بازگشت به اجتماع |
محدودیت‌ها و عواقب تخطی از شرایط پابند
استفاده از پابند الکترونیکی با محدودیت‌هایی همراه است که مهم‌ترین آنها رعایت دقیق محدوده تردد مجاز است. هرگونه تخلف از مقررات، از جمله خروج غیرمجاز از محدوده تعیین شده، تلاش برای تخریب یا باز کردن دستگاه، و عدم رعایت تعهدات، به مرکز نظارت گزارش شده و عواقب حقوقی جدی در پی دارد.
طبق ماده ۲۴ آیین‌نامه اجرایی مراقبت‌های الکترونیکی، در صورت تخلف، مراتب توسط مأمور ناظر به مقام قضایی ذیربط گزارش می‌شود. تصمیم دادگاه می‌تواند شامل لغو تصمیم قبلی و بازگشت فرد به زندان برای تحمل باقی‌مانده مدت حبس باشد. همچنین، در صورت تخریب دستگاه، هزینه آن از وثیقه یا تأمین اخذ شده از فرد کسر خواهد شد.
مقایسه پابند الکترونیک با آزادی مشروط و مرخصی از زندان
پابند الکترونیکی، آزادی مشروط و مرخصی از زندان، هر ۳ از نهادهای ارفاقی در قوانین کیفری ایران به شمار می‌روند، اما تفاوت‌های زیادی دارند:
| ویژگی | پابند الکترونیک (ماده ۶۲ قانون مجازات) | آزادی مشروط (ماده ۵۸ قانون مجازات) | مرخصی از زندان (آیین‌نامه سازمان زندان‌ها) |
| مبنای قانونی | ماده ۶۲ قانون مجازات اسلامی و آیین‌نامه مراقبت الکترونیکی | ماده ۵۸ قانون مجازات اسلامی | آیین‌نامه سازمان زندان‌ها |
| هدف اصلی | تحمل مجازات حبس (یا بخشی از آن) در خارج از زندان با نظارت الکترونیکی | رهایی مشروط محکوم از زندان پیش از پایان دوره حبس | ملاقات با خانواده، رسیدگی به امور ضروری، اعطای پاداش |
| مدت زمان | به میزان باقی‌مانده حبس یا مدت تعیین شده توسط دادگاه | حداقل نصف یا دو سوم مدت حبس (بسته به درجه جرم) | محدود (چند روز تا چند هفته) |
| نظارت | نظارت مستمر ۲۴ ساعته از طریق سیستم‌های الکترونیکی (GPS) | تعهدات و شرایطی که توسط دادگاه تعیین می‌شود و نظارت مددکار | تعهد به بازگشت در زمان مقرر و رعایت مقررات |
| ماهیت | اجرای نوعی از مجازات (نظام نیمه آزادی) | تعلیق اجرای باقی‌مانده مجازات حبس | حبس تعلیق نشده و مدت مرخصی جزیی از مدت حبس محسوب خواهد شد |
سخن پایانی
پابند الکترونیک به عنوان یک راهکار حقوقی نوین، فرصتی ارزشمند برای حفظ کانون خانواده و بازگشت به زندگی اجتماعی است. با این حال، استفاده از این فرصت نیازمند آگاهی دقیق از قوانین، نحوه تنظیم درخواست، و پیگیری حقوقی صحیح است. در فرآیند پیچیده دریافت پابند الکترونیک، درک صحیح از شرایط پابند الکترونیک و محدوده تردد با پابند برای جلوگیری از تخلف ضروری است. شما می‌توانید با استفاده از خدمات پلتفرم ترازو، به شبکه‌ای از مشاوران و وکلای مجرب دسترسی پیدا کنید که در احقاق حقوق شما در این نوع پرونده‌ها، همراه و راهنمای شما خواهند بود و اطمینان خاطر را در مسیر قانونی به شما هدیه می‌دهند.
سوالات متداول
هزینه استفاده از پابند الکترونیک بر عهده چه کسی است؟
هزینه بر عهده شخص محکوم‌علیه است و میزان آن در سال ۱۴۰۴ برای عموم افراد روزانه ۳۰ هزار تومانو برای افراد تحت پوشش نهادهای حمایتی ۵ هزار تومان تومان تعیین شده است.
آیا برای هر جرمی می‌توان از پابند الکترونیک استفاده کرد؟
خیر، استفاده از پابند الکترونیک تنها در جرایم تعزیری درجه ۵ تا ۸ (تا ۵ سال حبس) و برای جرایم تعزیری درجه ۲ تا ۴، پس از تحمل یک‌چهارم حبس، با تشخیص دادگاه و رضایت محکوم ممکن است.
فرآیند درخواست و نصب پابند چقدر زمان می‌برد؟
زمان دقیقی نمی‌توان تعیین کرد و به سرعت رسیدگی در مراجع قضایی بستگی دارد، اما پس از موافقت دادگاه صادرکننده حکم قطعی، فرد به مرکز مراقبت الکترونیکی معرفی می‌شود و فرآیند نصب تجهیزات به سرعت انجام می‌شود.
پابند الکترونیکی چطور باز می‌شود؟
پابند الکترونیک تنها با دستور مقام قضایی (دادگاه صادرکننده حکم یا قاضی اجرای احکام) و توسط مأموران مرکز مراقبت الکترونیکی باز می‌شود. تلاش برای باز کردن آن بدون دستور قضایی تخلف است.