ورود و خروج غیرمجاز به خاک هر کشوری، عملی است که نظم و امنیت مرزها را به خطر میاندازد و بر اساس قوانین ملی و بینالمللی، جرم محسوب میشود. در ایران، قانونگذار برای صیانت از حدود ارضی و حاکمیت ملی، مجازاتهای مشخصی را برای این دسته از اعمال در نظر گرفته است. هدف از این مقاله بلاگ پلتفرم حقوقی ترازو بررسی دقیق مجازات ورود و خروج غیرمجاز به کشور و همچنین ارائه راهکارهای حقوقی برای کسانی است که به دنبال بازگشت قانونی به وطن هستند.
تعریف قانونی ورود و خروج غیرمجاز به کشور در ایران
بر اساس قوانین جمهوری اسلامی ایران، بهویژه قانون گذرنامه (مصوب ۱۳۵۱) و اصلاحات بعدی آن، خروج مجاز از کشور منوط به داشتن مدارک هویتی معتبر مانند گذرنامه و اجازه رسمی از مراجع ذیصلاح است. بر این اساس، ورود و خروج غیرمجاز به کشور اینگونه تعریف میشود:
۱- خروج غیرمجاز: هر گونه ترک خاک جمهوری اسلامی ایران از مسیرهای غیررسمی، بدون ارائه گذرنامه یا سایر اسنادی که حکم گذرنامه دارند. در صورت ممنوعالخروج بودن فرد هم رفتارش به عنوان خروج غیرقانونی یا غیرمجاز شناخته میشود.
۲- ورود غیرمجاز: طبق ماده ۳۵ قانون گذرنامه، ورود غیرمجاز به خاک ایران، بدون گذرنامه یا ورود از نقاط غیرمجاز، جرم تلقی میشود.
خروج و ورود غیرمجاز نه تنها نظم مرزی را بر هم میزند، بلکه در مواردی ممکن است با جرایم دیگری چون قاچاق انسان یا همکاری با شبکههای غیرقانونی نیز همراه باشد.
مجازات قانونی خروج غیرمجاز (فرار از کشور)
خروج غیرمجاز از کشور که در زبان محاوره با نام «فرار از کشور» نیز شناخته میشود. این رفتار مجازات قانونی مشخصی دارد. ماده ۳۴ قانون گذرنامه به صراحت در این خصوص تعیین تکلیف کرده است: «هر ایرانی که بدون گذرنامه یا اسناد در حکم گذرنامه از کشور خارج شود،به حبس از یک تا دو سال یا پرداخت جزای نقدی از ۱۰۰ هزار ریال تا ۵۰۰ هزار ریال محکوم خواهد شد.»
| وضعیت خروج غیرمجاز | استناد قانونی | نوع مجازات اولیه |
| خروج بدون گذرنامه یا اسناد معتبر | ماده ۳۴ قانون گذرنامه | حبس ۲ تا ۶ ماه و یا جزای نقدی ۱۰۰ هزار تا ۵۰۰ هزار ریال |
| خروج از مبادی غیرمجاز | ماده ۳۵ قانون گذرنامه | ۲ ماه تا یک سال حبس یا جریمه نقدی از ۱۰۰ هزار ریال تا ۵۰۰ هزار ریال |
| خروج به قصد فرار از خدمت سربازی | قانون خدمت وظیفه عمومی | مجازاتهای مرتبط با غیبت و فرار از خدمت |
اگرچه مبالغ جزای نقدی در متن قانون گذرنامه (مصوب ۱۳۵۱) قدیمی به نظر میرسد، اما این مبالغ بر اساس قوانین دیگر مانند قانون نحوه اجرای محکومیتهای مالی تعدیل و بهروزرسانی میشوند. برای اطلاعات دقیق و بهروز از تعرفههای خدمات قضایی و میزان دقیق جزای نقدی، مراجعه به درگاه ملی قوهقضائیه (سایت عدلایران) و استعلام تعرفههای سال جاری ضروری است. اگر درباره ورود و خروج غیرمجاز به کشور سوالاتی دارید، میتوانید از خدمت پرسش و پاسخ رایگان در پلتفرم ترازو استفاده کنید. روی دکمه «سوالت رو بپرس» کلیک کنید تا کارشناسان ما در اولین فرصت به پرسشهای شما جواب دهند.
سوال حقوقی داری؟ همین الان رایگان بپرس
کارشناسان ترازو آماده پاسخگویی سریع و دقیق هستن
عواقب و مجازات ورود غیرمجاز (برای اتباع خارجی)
برخورد با افراد خارجی که به طور غیرقانونی وارد خاک ایران میشوند، بر اساس قوانین مختلفی از جمله «قانون راجع به ورود و اقامت اتباع خارجه در ایران» (مصوب ۱۳۱۰) و «قانون تابعیت» (مصوب ۱۳۰۸) انجام میشود. مجازات ورود غیرقانونی به این شرح است:
۱- مجازات کیفری: طبق ماده ۱۵ قانون راجع به ورود و اقامت اتباع خارجه در ایران، «اشخاص ذیل به حبس تعزیری از یک تا ۳ سال یا به جزای نقدی از ۱۰۰ میلیون ریال تا ۲۵۰ میلیون ریال محکوم میشوند؛ مگر اینکه جرم آنها مشمول قوانینی شود که مجازات سختتری معین کرده باشد.
۲- مجازات حقوقی (اخراج): علاوه بر مجازات کیفری، مهمترین پیامد ورود غیرمجاز، اخراج از کشور است. مطابق ماده ۱۱ قانون راجع به ورود و اقامت اتباع خارجه در ایران، دولت میتواند اتباع خارجی را که بدون اجازه یا با اجازه غیرمعتبر وارد شدهاند، از کشور اخراج کند. فرد اخراجشده ممکن است برای مدت زمانی مشخص نیز ممنوعالورود به ایران شود.
۳- تبعات اجتماعی و کاری: فردی که به صورت غیرقانونی وارد شده، از حقوق اجتماعی و کار قانونی در کشور محروم است. در صورت اشتغال، کارفرمای وی نیز طبق قانون کار مشمول جریمه خواهد شد.
وضعیت سربازان مشمول پس از خروج غیرقانونی
ورود و خروج غیرمجاز به کشور برای پسرن به دلیل شرایط خدمت نظام وظیفه اهمیت بسیاری دارد. مشمولان خدمت وظیفه عمومی که به طور غیرمجاز از کشور خارج شدهاند، در وهله اول علاوه بر مجازات خروج غیرمجاز از کشور، مشمول مقررات مربوط به غیبت از خدمت سربازی نیز میشوند. در خروج از کشور مشمولین عوامل زیر هم در شرایط آنها موثر است:
- وضعیت تحصیلی: اگر فرد قبل از خروج سرباز غایت بوده، باید تکلیف خدمت خود را روشن کند. دانشجویانی که دارای معافیت تحصیلی بودهاند و از کشور خارج شدهاند، در صورت عدم بازگشت در مهلت قانونی، غایب محسوب شده و معافیت آنها لغو میشود.
- وضعیت کاری: غیبت از خدمت مانع از استفاده از تسهیلات قانونی برای کار و اشتغال در داخل کشور میشود.
- مجازات غیبت: طبق قانون خدمت وظیفه عمومی (ماده ۵۸) «مشمولانی که مدت غیبت اولیه آنان در زمان صلح تا ۳ ماه و در زمان جنگ تا ۱۵ روز باشد، ۳ ماه اضافه خدمت و چنانچه مدت غیبت اولیه آنان در زمان صلح بیشتر از ۳ ماه و در زمان جنگ بیش از ۱۵ روز باشد به ۶ ماه اضافه خدمت تنبیه میشوند.»
مشمولانی که قصد بازگشت قانونی دارند، حتما باید با مراجعه به سازمان نظام وظیفه عمومی ناجا و دریافت مشاوره تخصصی، از آخرین تسهیلات و قوانین عفو یا خرید خدمت (در صورت وجود) مطلع شوند. اگر درباره ورود و خروج غیرمجاز به کشور مشمولان نظام وظیفه نگرانیهایی دارید، میتوانید با مشاوره آنلاین با وکلای پلتفرم حقوقی ترازو، نگرانیهای خود را برطرف و سپس برای بازگشت به کشور اقدام کنید. کافی است روی دکمه «مشاوره بگیر» کلیک کنید.
پس از خروج غیرمجاز، میتوان قانونی وارد کشور شد؟
حکم خروج غیرقانونی از ایران مانع از بازگشت فرد به کشور نمیشود، اما این بازگشت باید کاملا قانونی باشد. مسیر کلی شامل مراحل زیر است:
۱- اخذ گذرنامه یا برگ عبور: فرد باید با مراجعه به سفارت یا کنسولگری جمهوری اسلامی ایران در کشوری که در آن حضور دارد، درخواست صدور گذرنامه جدید یا برگ عبور بدهد. در این مرحله، فرد ملزم به ارائه توضیحات درباره خروج غیرمجاز و پذیرش تبعات حقوقی آن است.
۲- تعیین تکلیف وضعیت قضایی: پس از ورود به کشور، فرد باید خود را به مراجع قضایی معرفی کند تا به جرم خروج غیرمجاز از کشور رسیدگی شود. در این مرحله حتما برای او حکمی صادر میشود.
۳- تعیین تکلیف وظیفه عمومی: در صورت مشمول بودن، فرد باید برای تعیین تکلیف خدمت سربازی، به سازمان وظیفه عمومی هم مراجعه کند.
مجازات قاچاقچیان انسان
افرادی که به تسهیل یا سازماندهی ورود و خروج غیرمجاز به کشور (اعم از ایرانی و خارجی) میپردازند، تحت عنوان «قاچاقچی» یا «مساعدتکننده به جرم» شناخته شده و با مجازاتهای بسیار سنگینی مواجه خواهند شد. این اعمال در قالب قانون مبارزه با قاچاق انسان (مصوب ۱۳۸۳) و همچنین مقررات قانون مجازات اسلامی بررسی میشود که به این شرح است:
- حبس و جزای نقدی: برای معاونت و مباشرت در قاچاق انسان، مجازاتهایی نظیر حبسهای طولانیمدت و جزای نقدی سنگین پیشبینی شده است.
- سلب اموال: اموالی که از طریق قاچاق به دست آمدهاند، توقیف و مصادره میشوند.
قاچاق انسان، جرمی سازمانیافته با ابعاد بینالمللی است و رسیدگی به آن در دادگاههای ویژه انجام میشود.
سازمانهای ناظر در برخورد با جرم ورود و خروج غیرمجاز
فهرست سازمانهای مسئول در برخورد با جرم ورود و خروج غیرمجاز به کشور به شرح زیر است:
- پلیس گذرنامه و مرزبانی ناجا: مسئول نظارت بر ترددها و دستگیری افراد هنگام ورود یا خروج غیرقانونی
- دادگاههای عمومی و انقلاب: مسئول رسیدگی قضایی و صدور حکم مجازات ورود غیرقانونی و خروج غیرمجاز
- سازمان وظیفه عمومی: مسئول رسیدگی به وضعیت سربازی مشمولان غایب
- وزارت امور خارجه (سفارتخانهها و کنسولگریها): مسئول صدور اسناد هویتی، مانند برگ عبور برای بازگشت قانونی
تفاوت خروج غیرمجاز و فرار از کشور
در عمل و ادبیات حقوقی، اغلب خروج غیرمجاز از کشور همان فرار از ایران قلمداد میشود. با این حال، میتوان تفاوتهای ظریفی بین این دو اصطلاح و رفتار قائل شد:
| اصطلاح | تعریف حقوقی | تأثیر در محاکمه |
| خروج غیرمجاز | ترک مرزها بدون داشتن گذرنامه یا اسناد در حکم گذرنامه خروج از مبادی غیرقانونی جرمی عمومی با مجازات مشخص در قانون گذرنامه (ماده ۳۴ و ۳۵) | محاکمه بر اساس قانون گذرنامه و رسیدگی به عواقب خروج غیرقانونی در دادگاه |
| فرار از کشور | اصطلاحی که بیشتر در خصوص فرار از خدمت سربازی، فرار از اجرای حکم قضایی (زندان، ممنوعالخروجی قطعی) یا فرار به قصد انجام اقدامات مجرمانه (فرار مجرم) به کار میرود. | در محاکمه، علاوه بر مجازات خروج غیرمجاز از کشور، فرد به اتهاماتی چون غیبت از سربازی، اخلال در اجرای احکام، یا جرایم امنیتی دیگر نیز محاکمه شده و مجازات شدیدتری اعمال میشود. |
سخن پایانی
مواجهه با پروندههای ورود و خروج غیرمجاز به کشور، چه برای اتباع ایرانی و چه خارجی، میتواند مسیری پر از ابهام و نگرانی باشد. از ترس مجازات خروج غیرمجاز از کشور، بسیاری از افراد سالها دور از وطن میمانند. در حالی که بهترین راهکار، مراجعه به قانون و پذیرش تبعات قانونی برای بازگشت به زندگی عادی است. پروندههایی با موضوع عواقب خروج غیرقانونی پیچیدگیهای خاص خود را در دستگاه قضایی دارند. پلتفرم ترازو با هدف تسهیل دسترسی به عدالت، شما را به مشاور و وکیل مجرب در حوزه حقوق بینالملل، مهاجرت و گذرنامه متصل میکنند تا در احقاق حقوق خود، در تمامی مراحل تحقیقات و محاکمه، همراه و راهنمای شما باشند. هرگز بدون مشاوره حقوقی، اقدامی در این زمینه انجام ندهید.
سوالات متدوال
آیا خروج غیرمجاز منجر به ممنوعالورود شدن دائم به کشور میشود؟
خروج غیرمجاز باعث ممنوعالورود شدن دائم به کشور نمیشود، اما ممکن است فرد تا زمان رسیدگی قضایی اجازه ورود رسمی نداشته باشد یا در بازگشت با تشکیل پرونده مواجه شود.
آیا در مرزهای زمینی، مجازات خروج غیرقانونی کمتر است؟
خیر، قانونگذار تفاوتی بین مرزهای زمینی، دریایی یا هوایی قائل نشده است. مجازات خروج غیرمجاز از کشور صرف نظر از محل خروج اعمال میشود. اگرچه در عمل، رسیدگیهای پلیس مرزی ممکن است در مناطق مختلف متفاوت باشد، اما حکم خروج غیرقانونی از ایران بر اساس قانون گذرنامه یکسان است.