در فرآیند طولانی و زمانبر دادرسی و احقاق حقوق، گاهی اوقات شرایطی پیش میآید که نداشتن اقدام فوری، موجب تضییع حق یا ورود خسارات جبرانناپذیر به خواهان میشود. به همین دلیل، قانونگذار، تدبیری به نام «دستور موقت» را پیشبینی کرده تا با هدف حفظ وضع موجود یا جلوگیری از اقدامات آتی، منافع مشروع اشخاص در جریان یک دعوای حقوقی حفظ شود. این ابزار قانونی، مظهر اهمیت و فوریت دادرسی و یکی از مهمترین ساز و کارهای حقوقی برای تضمین اثربخشی نهایی حکم دادگاه است. در این مقاله از بلاگ ترازو، درباره جزئیات صدور و کاربردهای دستور موقت میپردازیم.
دستور موقت چیست؟
دستور موقت، راهحلی است که دادگاه در مقام رسیدگی به یک دعوای اصلی، به منظور حفظ حقوق خواهان، تا زمان تعیین تکلیف نهایی، در نظر میگیرد. بر اساس ماده ۳۱۰ قانون آیین دادرسی مدنی، دستور موقت ناظر به توقیف مال، انجام عمل معین یا منع از انجام عمل معین است. این دستور، ماهیتی صرفا حفاظتی دارد و به هیچ وجه راجع به اصل حق و ماهیت دعوا، اظهارنظر نمیکند. به عبارت دیگر، هدف از صدور آن، تثبیت وضعیت حقوقی موجود برای جلوگیری از هرگونه تغییر زیانبار است.
هدف اصلی صدور دستور موقت در آیین دادرسی
هدف نهایی از صدور دستور موقت، تضمین اجرایی شدن حکم آتی دادگاه و جلوگیری از بیاثر شدن آن است. اگر خواهان در دعوای اصلی محق شناخته شود، نباید به دلیل اقدامات خوانده در طول دادرسی (مانند انتقال مال موضوع دعوا)، اجرای حکم دادگاه با مانع مواجه شود. این اقدام، یک راهکار پیشگیرانه قضایی است. هدف این است که فاصله زمانی میان طرح دعوا و صدور رأی نهایی، به زیان خواهان تمام نشود.
اگر در این باره سوالاتی دارید، میتوانید به رایگان با کارشناسان حقوقی ترازو مطرح کرده و در اطرع وقت پاسخ صحیح را دریافت کنید.
سوال حقوقی داری؟ همین الان رایگان بپرس
کارشناسان ترازو آماده پاسخگویی سریع و دقیق هستن
شرایط صدور دستور موقت
برای اینکه دادگاه بتواند دستور موقت صادر کند، احراز چند شرط اساسی ضروری است که در مواد ۳۱۰ تا ۳۱۲ قانون آیین دادرسی مدنی مورد تأکید قرار گرفتهاند:
۱- فوریت: مهمترین شرط صدور دستور موقت، وجود فوریت است. یعنی تأخیر در اتخاذ تصمیم، میتواند منجر به ورود خسارت فاحش یا تضییع کامل حق شود. احراز فوریت، بر عهده مقام قضایی است.
۲- وجود حق یا احتمال تضییع حق: باید حق مورد ادعای خواهان، مشروع و قابل احراز باشد، هرچند که نیازی به اثبات کامل آن در مرحله دستور موقت نیست. همچنین، خطر قریبالوقوع تضییع حق یا ورود خسارت باید محتمل باشد.
۳- تودیع تأمین (وجهالضمان): مطابق ماده ۳۱۹ قانون آیین دادرسی مدنی، دادگاه مکلف است برای جبران خسارت احتمالی که از دستور موقت به طرف مقابل وارد میشود، از خواهان تأمین مناسبی اخذ کند. این تأمین معمولا به صورت وجه نقد یا ضمانتنامه بانکی است که مبلغ آن توسط دادگاه تعیین میشود. برای اطلاعات دقیق در مورد تعرفهها و نحوه محاسبه تأمین، باید به بخشنامههای قوه قضائیه یا دفاتر خدمات قضایی مراجعه کرد. تفاوت تامین دلیل و تامین خواسته از جمله مواردی است که در این مرحله از دادرسی باید مورد توجه قرار داد.
کاربرد دستور موقت در چه مواردی است؟
دستور موقت در طیف وسیعی از دعاوی که نیاز به اقدام فوری برای حفظ وضعیت موجود دارند، قابل استفاده است. در جدول زیر، به برخی از مهمترین مثالهای کاربرد آن اشاره شده است:
| حوزه قضایی | مثالهای کاربردی دستور موقت |
| دعاوی ملکی | دستور منع نقل و انتقال مال غیرمنقول موضوع دعوای مالکیت، تا زمان صدور حکم نهایی |
| دعاوی تجاری | دستور توقف فعالیتهای تجاری که موجب نقض علامت تجاری (برند) ثبتشده خواهان میشود. |
| دعاوی خانواده | دستور موقت برای ملاقات فرزند مشترک یا ممنوعیت خروج از کشور یکی از والدین در موارد خاص |
چه کسی دستور موقت صادر میکند و چقدر زمان میبرد؟
مرجع صالح برای رسیدگی و صدور دستور موقت، دادگاهی است که صلاحیت رسیدگی به اصل دعوا را دارد، مگر آنکه موضوع در حوزه صلاحیت دادگاه دیگری باشد. در این صورت، دادگاه محل وقوع موضوع صلاحیت رسیدگی دارد. (ماده ۳۱۱ قانون آیین دادرسی مدنی)
زمان صدور دستور موقت به دلیل ماهیت فوریتی آن، معمولا بسیار کوتاه است و دادگاه باید بدون هیچگونه تأخیری، در این مورد تصمیمگیری کند. در شرایط عادی، پس از تقدیم درخواست و تودیع تأمین، ممکن است ظرف چند روز کاری (در مواردی اضطراری، حتی در همان روز) صادر شود.
برای گرفتن دستور موقت در پروندههای دادرسی میتوانید از مشاوره با وکلای تراوز هم بهرهمند شود. امکان مشاوره تلفنی و متنی با کارشناسان حقوقی و وکلای ترازو تنها با چند کلیک برای شما فراهم شده است.
تفاوت دستور موقت با قرار تأمین خواسته و قرار نظارت قضایی
| ویژگی | دستور موقت | قرار تأمین خواسته | قرار نظارت قضایی |
| هدف اصلی | توقیف مال یا اقدام/منع از اقدام برای حفظ وضع موجود. | صرفاً توقیف مال معین به اندازه طلب خواهان | تدبیر قضایی در پروندههای کیفری، مانند منع خروج متهم از کشور |
| منبع قانونی | مواد ۳۱۰ تا ۳۲۵ قانون آیین دادرسی مدنی | مواد ۱۰۸ تا ۱۲۹ قانون آیین دادرسی مدنی | ماده ۲۴۷ قانون آیین دادرسی کیفری. |
| شرط صدور | فوریت، وجود حق، تودیع تأمین. | وجود سند رسمی، یا تودیع تأمین در فقدان سند رسمی. | وجود دلایل کافی برای انتساب جرم. |
قابلیت اعتراض، الغا یا رفع اثر از دستور موقت
دستور موقت یک قرار قابل اعتراض است و از روشهای زیر قابل تغییر یا زوال است:
۱- اعتراض: برخلاف رأی اصلی، دستور موقت قابل تجدیدنظرخواهی نیست، اما طرف مقابل (خوانده) میتواند با سپردن تأمین مناسب و صلاحدید مقام قضایی نسبت به آن، درخواست رفع اثر کند.
۲- الغای دستور موقت (رفع اثر): اگر خواهان ظرف مهلت قانونی (معمولا ۲۰ روز از تاریخ صدور دستور موقت) دادخواست اصل دعوا را تقدیم نکند یا اگر دلایل فوریت زایل شوند، خوانده میتواند درخواست الغای دستور موقت را از همان دادگاه صادرکننده آن بخواهد.
۳- صدور حکم نهایی: با صدور حکم قطعی ماهوی در دعوای اصلی، دستور موقت نیز به طور خودکار منتفی و رفع اثر میشود.
سخن پایانی
در دنیای حقوقی پیچیده امروز، تأخیر میتواند به معنای شکست و تضییع حق باشد. پروندههایی که در آنها نیاز به اخذ دستور موقت وجود دارد، به دلیل حساسیت بالا و ماهیت فوریتی، نیازمند دقت و سرعت عمل حقوقی هستند. اگر شما نیز با وضعیت حقوقی مواجه هستید که نیاز به یک تدبیر قضایی فوری برای حفظ حقوق خود دارد، انتخاب وکیل یا مشاور مجرب یک اقدام حیاتی است. وکلای پلتفرم ترازو، آماده همراهی شما در این پروندهها و کمک به احقاق حقوق شما در کوتاهترین زمان ممکن هستند.
سؤالات متداول
صدور دستور موقت چقدر زمان میبرد؟
به دلیل شرط فوریت، صدور دستور موقت با سرعت انجام میگیرد. معمولا پس از تکمیل مدارک و پرداخت تأمین، دادگاه در اسرع وقت (اغلب در عرض چند روز کاری) تصمیم میگیرد.
آیا برای دستور موقت باید وجهالضمان (تأمین) پرداخت کرد؟
بله. طبق قانون، خواهان باید حتما تأمین مناسبی را به صندوق دادگستری تودیع کند تا خسارات احتمالی وارده به طرف مقابل در صورت اثبات ناحق بودن دعوا، از آن جبران شود.
آیا میتوان قبل از تقدیم دادخواست، دستور موقت گرفت؟
بله. ماده ۳۱۸ قانون آیین دادرسی مدنی صراحتا اجازه میدهد که خواهان قبل از تقدیم دادخواست اصلی، درخواست دستور موقت کند. اما در این حالت، خواهان موظف است حداکثر ظرف ۲۰ روز از تاریخ صدور دستور، دادخواست اصلی را به دادگاه تقدیم کند.