حریم خصوصی افراد و حفاظت از آن به اندازهای اهمیت دارد که در نظامهای حقوقی دنیا، به آن به عنوان یک اصل انکارناپذیر مورد توجه قرار گرفته است. در کشور ما نیز در برخی قوانین از جمله قانون اساسی، برای جلوگیری از نقض حریم خصوصی افراد در جامعه، اصول و قواعدی مشخص و تعیین شده است. در این مقاله از بلاگ حقوقی ترازو، با قوانین و مقرراتی که در این زمینه تدوین شده و مجازات نقض حریم خصوصی آشنا میشوید.
حریم خصوصی افراد چیست؟
حریم خصوصی در علم حقوق ایران جزو مفاهیمی است که هنوز تعریف جامعی ندارد. با این حال، طبق نظر کارشناسان، این واژه به قلمرویی از زندگی هر فرد گفته میشود که طبق عرف انتظار میرود دیگران بدون رضایت او به اطلاعات راجع به آن دسترسی نداشته باشند، وارد آن نشوند، بر آن نظارت نکنند یا به هر شکلی به آن تعرض نکنند.
محل سکونت، اطلاعات شخصی و ارتباطات خصوصی و همچنین جسم افراد جزو مهمترین مصادیق حریم خصوصی آنها به شمار میروند. البته، برای تشخیص مصادیق این امر میتوان به شیوهنامه تشخیص و تفکیک اطلاعات مربوط به حریم خصوصی و اطلاعات شخصی از اطلاعات عمومی نیز رجوع کرد. در این مصوبه رایجترین و مهمترین مصادیق اطلاعات مربوط به حریم خصوصی افراد مورد اشاره قرار گرفتهاند.
زیربنای حمایت از حریم شخصی و خصوصی افراد در ایران، اصل ۲۲ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران است. مطابق با این اصل، حیثیت، جان، مال، حقوق، مسکن و شغل اشخاص از تعرض مصون است، مگر در مواردی که قانون تجویز کند. از طرفی در دستورالعمل اجرایی بهبود حفاظت از حریم خصوصی کاربران و شیوه جمعآوری، پردازش و نگهداری اطلاعات کاربران در سامانهها و سکوهای فضای مجازی که در اینجا منتشر شده، درباره نقض حریم خصوصی افراد در فضای مجازی موارد قانونی بررسی و پیشبینی شده است.
مصادیق نقض حریم خصوصی بر اساس قانون
نقض حریم خصوصی ممکن است به اشکال مختلفی رخ دهد. برای شکایت از آن باید با مصادیق نقض حریم خصوصی آشنایی داشته باشید. از جمله مهمترین مصادیق نقض حریم خصوصی عبارت است از:
- نقض فیزیکی حریم شخصی و خصوصی نظیر ورود غیرمجاز به ملک دیگران، نصب دوربین پنهان مشرف بر ملک آنها و نقض حریم شخصی جسمانی افراد توسط پزشکان
- نقض حریم خصوصی در فضای مجازی مانند انتشار عکس خصوصی افراد یا افشای اطلاعات شخصی آنها
- نقض حریم خصوصی ارتباطی (شنود غیرمجاز مکالمات و افشای محتوای نامهها و پیامها) که ممکن است توسط افراد عادی یا مأموران قضایی و قانونی انجام شود.
دامنه جرایمی که به نقض حریم خصوصی منجر میشود، بیشتر و گسترهتر از مواردی است که گفته شد. این رفتارها در زمان یا مکانهای متفاوت، ممکن است تعاریفی متفاوت هم داشته باشند. اگر درگیر چنین موضوع یا شکایتی هستید و اطلاعات کافی در این زمینه ندارید، میتوانید به شکل رایگان، سوالات خود را از کارشناسان حقوقی ترازو جویا شده و راهکارهای قانونی دریافت کنید.
میتونید سوالاتتون رو به صورت رایگان از کارشناسان متخصص ما بپرسید. در زودترین زمان ممکن، پاسخگوی شما خواهیم بود.
جرم نقض حریم خصوصی فیزیکی
یکی از مهمترین مصادیق جرم نقض حریم خصوصی فیزیکی، ورود غیرمجاز به ملک دیگران یا نصب دوربین پنهان مشرف بر ملک آنهاست.
بر اساس ماده ۳۶ منشور حقوق شهروندی، حق هر شهروند است که حریم خصوصی او محترم شناخته شود. محل سکونت، اماکن و اشیای خصوصی و وسایل نقلیه شخصی از تفتیش و بازرسی مصون است، مگر به حکم قانون. بنابراین در صورتی که فردی بدون اجازه دیگری دوربین مداربسته مشرف بر ملک او نصب کند، به گونهای که حریم زندگی و خصوصی وی زیر پا گذاشته شود، میتوان از این اقدام به صورت قانونی شکایت کرد.
ورود با زور و تهدید به ملک دیگری نیز طبق ماده ۶۹۴ قانون مجازات اسلامی (تعزیرات) جرمانگاری شده است. ورود مأموران قانونی و قضایی به منزل افراد بدون حکم قانونی و به صورت غیرمجاز نیز طبق ماده ۵۸۰ قانون مجازات اسلامی (تعزیرات) جرم محسوب میشود.
علاوه بر این، نقض حریم شخصی جسمانی افراد نیز از نظر قانونی جرم است. نمونه بارز این جرم افشای اسرار و اطلاعات مربوط به جسم و روان افراد، به ویژه از سوی پزشکان است. این اقدام طبق ماده ۶۴۸ قانون مجازات اسلامی (تعزیرات) جرمانگاری شده و شکایت از پزشکان را امکانپذیرمیکند.
نقض حریم خصوصی در فضای مجازی
در فضای مجازی نیز ممکن است حریم شخصی و خصوصی افراد نقض شود. این اقدام معمولا به شکل انتشار عکس خصوصی افراد یا افشای اطلاعات شخصی آنها انجام میشود. در حال حاضر، چنین اقداماتی را میتوان مطابق با ماده ۱۷ قانون جرایم رایانهای مجازات کرد.
علاوه بر این، دادههای شخصی افراد در فضای مجازی، مورد حمایت قانونی قرار گرفتهاند. هر چند هنوز در این زمینه قانون جامعی به تصویب نرسیده، اما در برخی قوانین مانند قانون تجارت الکترونیکی (مواد ۵۸ تا ۶۱)، قانون انتشار و دسترسی آزاد به اطلاعات (ماده ۱۴ و ۱۵) و برخی از مواد قانون جرایم رایانهای حریم شخصی افراد در فضای مجازی مورد حمایت قرار گرفته است.
جرم شنود غیرمجاز مکالمات و افشای پیامها
به موجب اصل ۲۵ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، بازرسی و نرساندن نامهها، ضبط و فاش کردن مکالمات تلفنی، افشای مخابرات تلگرافی و تلکس، سانسور، عدم مخابره و نرساندن آنها، استراق سمع و هر گونه تجسس ممنوع است مگر به حکم قانون.
این اصل زیربنای اصلی مجازات شنود غیرمجاز مکالمات و افشای محتوای نامهها و پیامهای افراد است. شنود غیرمجاز مکالمات افراد و نقض حریم شخصی ارتباطات آنها طبق ماده ۵۸۲ قانون مجازات اسلامی (تعزیرات) و ماده ۲ قانون جرایم رایانهای مجازات میشود. حفظ حریم شخصی ارتباطی افراد در نظام حقوقی ایران، به اندازهای اهمیت دارد که حتی حریم شخصی ارتباطی متهمان نیز مطابق با مواد ۱۵۰ و ۱۵۲ قانون آیین دادرسی کیفری مورد حمایت قرار گرفته است.
مجازاتهای قانونی نقض حریم خصوصی
مجازات نقض حریم خصوصی به شکل یا روش ارتکاب آن بستگی دارد. طبق آنچه تا اینجا توضیح داده شد، مجازاتهای این جرم ممکن است یکی از موارد ذکر شده در جدول زیر باشد.
| مصداق جرم نقض حریم خصوصی | ماده قانونی مربوطه | مجازات جرم |
| ورود با زور و تهدید به ملک دیگری | ماده ۶۹۴ قانون مجازات اسلامی بخش تعزیرات | مجازات ورود به عنف از ۶ ماه تا ۳ سال است. در صورتی که مرتکبان ۲ نفر یا بیشتر بوده و حداقل یکی از آنها حامل سلاح باشد نیز به حبس از ۶ ماه تا ۳ سال محکوم میشوند. |
| ورود غیرمجاز توسط مأمورین قانونی و قضایی به منزل افراد بدون حکم قانونی | ماده ۵۸۰ قانون مجازات اسلامی بخش تعزیرات | ورود مستخدمان و ماموران قضایی یا غیرقضایی یا کسی که خدمت دولتی به او ارجاع شده، بدون حکم قانونی و بدون اجازه و رضای صاحب منزل، مجازات حبس از یک ماه تا یک سال را در پی دارد. |
| نقض حریم شخصی جسمانی افراد | ماده ۶۴۸ قانون مجازات اسلامی بخش تعزیرات | پزشکان، جراحان، داروفروشان و کلیه کسانی که به مناسبت شغل یا حرفه خود محرم اسرار مردم میشوند، اگر در غیر از موارد قانونی، اسرار آنها را افشا کنند به ۴۵ روز و ۱۲ ساعت تا ۶ ماه حبس یا به ۶۶ میلیون تا ۲۰۰ میلیون ریال جزای نقدی محکوم میشوند. |
| انتشار عکس خصوصی افراد یا افشای اطلاعات شخصی آنها | ماده ۱۷ قانون جرایم رایانهای | انتشار غیرقانونی یا در دسترس دیگران قرار دادن صوت، تصویر، فیلم خصوصی یا خانوادگی یا اسرار دیگری بدون رضایت او، از طریق سامانههای رایانهای یا مخابراتی، به گونهای که منجر به ضرر یا عرفا موجب هتک حیثیت وی شود، مجازات دارد. مجازاتی که برای این اقدام در نظر گرفته شده حبس از ۹۱ روز تا ۲ سال یا جزای نقدی از ۲۰ میلیون تا ۱۵۰ میلیون ریال یا هر دو مجازات است. |
| شنود و استراق سمع غیرقانونی توسط مستخدمین و مأمورین دولتی | ماده ۵۸۲ قانون مجازات اسلامی بخش تعزیرات | هر یک از مستخدمان و ماموران دولتی، مراسلات یا مخابرات یا مکالمات تلفنی اشخاص را در غیر مواردی که قانون اجازه داده حسب مورد باز، توقیف، معدوم، بازرسی، ضبط یا استراق سمع نماید یا بدون اجازه صاحبان آنها این مطالب را افشاء کند، به حبس از یک تا ۳ سال یا جزای نقدی از ۲۶۴ میلیون تا ۸۲۵ میلیون ریال محکوم میشوند. |
| شنود غیرمجاز مکالمات و افشای محتوای نامهها و پیامها در فضای مجازی | ماده ۲ قانون جرایم رایانهای | هر کس به طور غیرمجاز محتوای در حال انتقال ارتباطات غیرعمومی در سامانههای رایانهای یا مخابراتی یا امواج الکترومغناطیسی یا نوری را شنود کند، به حبس از ۶ ماه تا ۲ سال یا جزای نقدی از ۸۲ میلیون ۵۰۰ تا ۵۰۰ میلیون ریال، هر دو مجازات، محکوم میشود. |
شکایت از نقض حریم خصوصی
برای رسیدگی به نقض حریم خصوصی باید مراحل زیر طی شوند:
۱- گزارش جرم به مأموران قانونی
۲- ثبت شکواییه و مستنداتی که وقوع جرم مربوطه را به اثبات میرسانند در دفتر خدمات قضایی الکترونیکی
۳- پیگیری، تحقیقات مقدماتی و رسیدگی به پرونده توسط مرجع قضایی
۴- صدور حکم نهایی مبنی بر مجرمیت یا بیگناهی متهم؛ در صورت صدور حکم بر بیگناهی، وی حق اعاده حیثیت خواهد داشت.
سخن پایانی
نقض حریم خصوصی افراد ممکن است به روشهای مختلفی انجام شود. در حال حاضر، مهمترین مصادیق این اقدام جرمانگاری شده و قابل مجازات است. اگر فردی حریم شخصی شما را طبق آنچه در این مقاله توضیح دادیم، نقض کرده، میتوانید از اقدام غیرقانونی وی شکایت کنید.
شکایت از این جرم زمانی سادهتر و سریعتر خواهد شد که در این مسیر از یک وکیل یا مشاور حقوقی باتجربه کمک بخواهید. در پلتفرم حقوقی ترازو، به بهترین وکلا و مشاوران حقوقی ایران دسترسی دارید. وکلای ترازو به شکل مجازی و در زمانی کوتاه، میتوانند وکالت شما در پروندههای مربوطه را بر عهده بگیرند.
تیم متخصص ترازو با وکلای پایه یک دادگستری آماده ارائه مشاوره تخصصی به سوالات و مسائل شماست.
سؤالات متداول
آیا نصب دوربین در محیط کار نقض حریم خصوصی محسوب میشود؟
خیر زیرا محیط کاری جزو حریم شخصی افراد به شمار نمیرود.
مجازات انتشار عکسهای خصوصی یک فرد چیست؟
حبس از ۹۱روز تا ۲ سال یا جزای نقدی یا هر دو مجازات.
آیا شنود مکالمات زن توسط شوهر جرم است؟
در حال حاضر، طبق رویه قضایی کشور، این اقدام جرمانگاری نشده است.