مساله اشتغال زن و حق ممانعت شوهر از کار کردن همسر یکی از موضوعات پرچالش در حقوق خانواده در ایران است. در جامعه امروز، با توجه به اهمیت استقلال مالی و نقش اجتماعی زنان، این موضوع اهمیت زیادی پیدا کرده و نیازمند یک بررسی دقیق حقوقی بر اساس قانون مدنی ایران است. قانونگذار در عین حفظ بنیان خانواده، تا حدودی برای زن حق انتخاب شغل قائل شده است، اما این حق مطلق نیست.تحت شرایط خاصی، حق منع اشتغال همسر برای زوج در نظر گرفته شده است. این مقاله از بلاگ پلتفرم حقوقی ترازو، به طور تخصصی به مستندات قانونی، حدود و شرایط اعمال این حق و همچنین راهکارهای حقوقی زوجه در صورت اعمال غیرموجه این حق میپردازد.
مستندات قانونی حق منع اشتغال زن چیست؟
حقوق مربوط به حق منع اشتغال همسر در قانون مدنی ایران به طور مستقیم در ماده ۱۱۱۷ ذکر شده است. بر همین اساس «شوهر میتواند زن خود را از حرفه یا صنعتی که منافی مصالح خانوادگی یا حیثیات خود یا زن باشد منع کند.» در حقیقت اختیار زوج برای منع زوجه از کار، مطلق و بیقید و شرط نیست. حق ممانعت تنها زمانی محقق میشود که شغل انتخابی زن، با یکی از دو شرط ذکر شده در قانون مغایرت داشته باشد: منافی مصالح خانوادگی یا منافی حیثیت شوهر یا خود زن باشد. بار اثبات اینکه شغل زن با مصالح خانواده یا حیثیت مغایرت دارد، بر عهده شوهر است.
حدود و شرایط اعمال حق منع اشتغال توسط زوج
حق منع اشتغال همسر برای زوج، تحت شرایط و حدود مشخصی قابل اعمال است. در واقع، این حق یک امتیاز مطلق نیست، بلکه یک اختیار مشروط است. شرایط اعمال حق منع اشتغال زن بر اساس ماده ۱۱۱۷ شامل این موارد میشود:
| شرایط منع اشتغال | شرح حقوقی و تفسیری | مرجع تشخیص |
| منافی مصالح خانوادگی | شغلی که به دلیل ماهیت یا زمان کاری، باعث اخلال در وظایف زناشویی، تربیت فرزندان، یا زندگی مشترک به شکل متعارف و آسیب جدی به بنیان خانواده شود. | دادگاه |
| منافی حیثیت زن یا شوهر | شغلی که عرفا موجب بیاعتباری اجتماعی یا خدشهدار شدن آبروی یکی از طرفین یا هر دو شود. (مفهوم حیثیت عرفی است و بر اساس شرایط جامعه و محل زندگی قضاوت میشود.) | دادگاه |
تشخیص این موارد، در قوانین مختلف تا حدودی بیان و مشخص شده است. اگر در این باره اطلاعات کافی ندارید، میتواند به شکل آنلاین و رایگان با کارشناسان حقوقی ترازو در تماس باشید و سوالات خود را بپرسید. روی دکمه «شروع پرسش» کلیک کنید.
تفسیر حقوقی «منافی مصالح خانوادگی» و «حیثیت» توسط محاکم قضایی
مفاهیم «منافی مصالح خانوادگی» و «حیثیت» مفاهیمی کلی هستند و قانونگذار تعریف دقیق و مشخصی از آنها ارائه نکرده است. تشخیص مصادیق این عبارات در نهایت بر عهده دادگاه صالح است. دادگاه با در نظر گرفتن شرایط خاص هر زندگی مشترک، عرف جامعه، سطح تحصیلات و نیازهای خانواده تصمیمگیری میکند.
۱- تفسیر مصالح خانوادگی: دادگاه معمولا به این موارد توجه میکند: تأثیر شغل بر امور تربیتی فرزندان، مدت زمان غیبت زوجه از منزل، شیفتهای کاری نامتعارف (مثلا شبکاری) و میزان توانایی زن در انجام وظایف همسری و تمکین در کنار شغل. اگر شغل زن، مانع جدی و غیرقابل جبران در انجام وظایف اصلی و متعارف زناشویی شود، ممکن است منافی مصالح تشخیص داده شود.
۲- تفسیر حیثیت: حیثیت یک مفهوم کاملا عرفی است. به عنوان مثال، در برخی مشاغل حساس یا مشاغلی که با شئونات اخلاقی یا مذهبی عرف جامعه همخوانی ندارند، ممکن است دادگاه رای به منافی حیثیت بودن آن صادر کند.
در تمامی این موارد، صرف ادعای شوهر کافی نیست و شوهر باید با ارائه دلیل و مدرک در دادگاه ثابت کند که شغل زوجه مشمول یکی از این دو عنوان است. البته لازم به یادآوری است که این قانون در حال حاضر در مجلس شورای اسلامی و در قالب طرح جدید قانون حمایت از خانواده در حال بررسی برای تغییرات جدید است.
شروط ضمن عقد، حق منع بعدی را از بین میبرد؟
پاسخ این سؤال مثبت است. یکی از مهمترین راههای حق کار زوجه، درج شرط اشتغال در سند ازدواج یا اخذ اذن و رضایت قبلی از شوهر است.
۱- شروط ضمن عقد ازدواج
اگر زن در حین یا پیش از ازدواج، با توافق شوهر، شرط کند که حق اشتغال به شغل خاص یا به طور مطلق، از او سلب نشود، شوهر دیگر حق ممانعت ندارد. در واقع، حق منع اشتغال همسر توسط شوهر، با شروط ضمن عقد ساقط میشود.
۲- اذن قبلی شوهر
اگر شوهر پیش از ازدواج یا حتی پس از آن، به طور صریح و رسمی (مثلا با امضای یک رضایتنامه) به اشتغال زن در شغل یا مکان خاصی رضایت داده باشد، اصل بر پابرجا بودن رضایت است. زوج به طور یکجانبه نمیتواند از رضایت خود عدول کند؛ مگر اینکه شرایط شغل زن تغییر کند و این تغییر مصداق «منافی مصالح یا حیثیت» محسوب شود.
شاغل بودن زن پیش از ازدواج، حق اشتغال را برای او میسر میکند؟
اگر زن پیش از ازدواج شاغل بوده و شوهر در زمان عقد از این موضوع اطلاع داشته و اعتراضی نکرده باشد، این امر به عنوان یک رضایت ضمنی تلقی میشود؛ در حقیقت حق زن برای ادامه شغل را تقویت میکند. در این شرایط، حق منع اشتغال همسر توسط زوج سلب نمیشود، اما اعمال آن دشوارتر خواهد بود. شوهر تنها زمانی میتواند زن را از شغل قبلیاش منع کند که ثابت کند:
- در زمان عقد از شغل همسر مطلع نبوده است.
- شغل زن، علیرغم شاغل بودن قبلی، پس از ازدواج یا به واسطه تغییر شرایط کاری، مصداق منافی مصالح خانوادگی شده باشد.
راهکارهای حقوقی در صورت منع غیرموجه توسط شوهر
اگر شوهر بدون دلیل موجه و صرفا از روی لجاجت یا سوءاستفاده از حق قانونی، زن را از اشتغال منع کند، زوجه میتواند از طریق محاکم قضایی حق خود را پیگیری کند:
۱- تقدیم دادخواست: زن میتواند با ارائه دادخواست به دادگاه خانواده، به این تصمیم شوهر اعتراض کند.
۲- بررسی دادگاه: دادگاه پس از شنیدن اظهارات هر دو طرف، و بررسی مستندات ارائه شده توسط شوهر مبنی بر منافات شغل با مصالح یا حیثیت، در مورد موجه بودن یا نبودن منع دیگر، پرونده را بررسی میکند.
۳- صدور حکم: اگر دادگاه تشخیص دهد که منع شوهر غیرموجه بوده است، حکم به اجازه اشتغال زن را صادر خواهد کرد.
۴- اخذ وکالت: برای طی دقیق و صحیح این مراحل، مشورت و بهرهمندی از خدمات یک وکیل مجرب در حوزه حقوق خانواده توصیه میشود.
برای استخدام، ارائه اجازه شوهر لازم است؟
از لحاظ قانونی و حقوقی، در حال حاضر هیچ قانون یا مقرره عمومی در کشور، الزام شرکتها و نهادهای خصوصی یا دولتی را به دریافت اجازه کتبی شوهر برای استخدام زنان متأهل تصریح نکرده است. اگرچه این الزام قانونی نیست، اما برخی سازمانها و نهادهای خاص (به ویژه نهادهای دولتی خاص یا نهادهایی با ماهیت امنیتی) ممکن است به دلایل داخلی و اداری یا برای جلوگیری از درگیریهای آتی با زوج، این اجازه را مطالبه کنند. در نتیجه، عدم ارائه اجازه شوهر، فینفسه مانع از انعقاد قرارداد کار نیست، مگر در مواردی که قوانین داخلی سازمان، اخذ این اجازه را برای کارکنان خود ضروری بداند.
سخن پایانی
اعمال حق منع اشتغال همسر توسط شوهر، در حقوق ایران امکانپذیر اما محدود به معیارهای دقیق قانونی و عرفی است و دادگاه نقش محوری در کنترل این اختیار دارد. اگر با منع غیرموجه مواجه شدهاید، مراجعه به وکیل متخصص میتواند مسیر دفاع از حق کار زوجه و ابطال ممانعتهای فاقد وجاهت را هموار کند. پلتفرم ترازو با امکان معرفی شما به مشاوران و وکلای مجرب حوزه خانواده، این فرآیند را تسهیل میکند تا در طرح یا دفاع پروندههای «منع اشتغال» و احقاق حقوق حرفهای زنان، پشتیبانی حرفهای و مؤثری فراهم شود. همچنین میتوانید از آنها به شکل آنلاین مشاوره حقوقی دریافت کنید.
سؤالات متداول
آیا شوهر میتواند زن را از کار کردن در شغل قبلیاش منع کند؟
بله، اما تنها با استناد به حق منع اشتغال همسر در ماده ۱۱۱۷ و با اثبات منافی بودن شغل با مصالح خانوادگی یا حیثیت؛ این ادعا توسط دادگاه قابل رد یا پذیرش است.
اگر زن شغلش را پنهان کند، چه میشود؟
پنهانکاری در معرفی شغل ممکن است در ارزیابی قرائن و اعتماد خانوادگی اثر منفی بگذارد، اما به تنهایی مبنای مستقیم برای منع استخدام یا ایجاد مسئولیت مدنی مشخص در قانون مدنی نیست. با این حال میتواند در تحلیل قضایی منافی بودن شغل علیه زوجه استفاده شود.
آیا برای اعمال حق منع اشتغال نیاز به حکم دادگاه است؟
خیر. حق منع اشتغال، یک حق قانونی است که به موجب ماده ۱۱۱۷ به زوج داده شده است. شوهر در ابتدا میتواند بدون مراجعه به دادگاه، زن را از کار منع کند. اگر زن به این منع معترض باشد و بخواهد کار خود را ادامه دهد، یا شوهر برای الزام زن به ترک کار و اثبات موجه بودن منع خود، باید به دادگاه خانواده دادخواست ارائه دهند.