با تصویب و اجرای قانون پایانه‌های فروشگاهی و سامانه مؤدیان از سال ۱۳۹۸ و همچنین اصلاحات متعدد در قانون مالیات‌های مستقیم، مبارزه با جرائم مالیاتی و لزوم شفافیت مالی به یکی از اولویت‌های نظام اقتصادی کشور تبدیل شده است. دولت با ایجاد ساز و کارهای نوین، تلاش می‌کند تا از طریق رصد دقیق تراکنش‌های مالی و ثبت شفاف معاملات، زمینه سواستفاده و تخلف را به حداقل برساند. در چنین شرایطی، آگاهی فعالان اقتصادی از جرائم مالیاتی و پیامدهای حقوقی و مالی آن اهمیت دوچندانی پیدا کرده است. بسیاری از اشخاص حقیقی و حقوقی به دلیل ناآشنایی با جزئیات قوانین و مقررات، به‌طور ناخواسته مرتکب تخلف می‌شوند و همین مساله می‌تواند آنها را با جریمه‌های سنگین، محرومیت از معافیت‌ها یا حتی مجازات کیفری روبه‌رو کند. در این مقاله از پلتفرم حقوقی ترازو به بررسی حقوقی این جرم پرداخته‌ایم.
تعریف جرائم مالیاتی
جرائم مالیاتی به هرگونه فعل یا ترک فعلی گفته می‌شود که موجب تضییع حقوق دولت در وصول مالیات شود؛ معمولا در قوانین مالیاتی برای آن مجازات‌هایی تعیین شده باشد. به بیان ساده، هرگاه مؤدیان مالیاتی عمدا به دلیل سهل‌انگاری از انجام تکالیف قانونی خودداری کنند، مرتکب جرائم مالیاتی شده‌اند.
جرائم مالیاتی را می‌توان به ۳ دسته کلی تقسیم کرد:
| نوع تخلف | جزئیات |
| خودداری از تکمیل و ارائه اظهارنامه مالیاتی در موعد مقرر | – ارائه اظهارنامه و ترازنامه جعلی -پنهان کردن فعالیت‌های اقتصادی -فروش غیرقانونی کالا و خدمات |
| کتمان درآمد یا ارائه اطلاعات خلاف واقع | – ثبت‌نام نکردن در نظام مالیاتی – انحلال صوری شرکت برای فرار از بدهی |
| استفاده از اسناد و مدارک غیرواقعی | – استفاده از کارت بازرگانی اشخاص دیگر |
این تقسیم‌بندی در مواد ۱۹۲ تا ۱۹۹ قانون مالیات‌های مستقیم به‌طور شفاف بیان شده است.
انواع جرائم مالیاتی در قانون
قانون مالیات‌های مستقیم و همچنین قانون پایانه‌های فروشگاهی، انواع جرائم مالیاتی را به‌طور مشخص تعریف کرده‌اند تا مرز بین تخلف و جرم مالیاتی روشن باشد. بر اساس این قوانین، جرائم مالیاتی شامل تسلیم نکردن اظهارنامه، کتمان درآمد، ارائه اطلاعات خلاف واقع، تنظیم دفاتر صوری یا حتی ثبت‌نام نکردن در سامانه مؤدیان است. در ادامه، این جرائم را در ۲ دسته «اشخاص حقیقی» و «اشخاص حقوقی» بررسی می‌کنیم. روند رسیدگی به پرونده مالیاتی آنها بر اساس فاکتورهای زیر انجام می‌شود:
جرائم مالیاتی اشخاص حقیقی
اشخاص حقیقی (افراد عادی یا صاحبان مشاغل) در صورت ارتکاب تخلفات زیر مرتکب جرم مالیاتی می‌شوند:
- عدم تسلیم اظهارنامه یا تأخیر در ارسال آن
- عدم ثبت‌نام در سامانه مؤدیان و عدم استفاده از پایانه فروشگاهی
- کتمان درآمد یا مخفی کردن اسناد و دفاتر مالی
- استفاده از کارت بازرگانی دیگران برای فرار مالیاتی
طبق ماده ۱۹۲ قانون مالیات‌های مستقیم، عدم تسلیم اظهارنامه مالیاتی در موعد مقرر، موجب تعلق جریمه‌ای معادل ۳۰ درصد مالیات متعلق، خواهد شد.
جرایم مالیاتی اشخاص حقوقی (شرکت‌ها)
شرکت‌ها و مؤسسات تجاری نیز مشمول جرائم مالیاتی هستند. مهم‌ترین مصادیق عبارت است از:
- تنظیم دفاتر و اسناد صوری یا خلاف واقع
- عدم ارائه صورت‌های مالی به سازمان امور مالیاتی
- تقسیم سود موهوم بین سهامداران
- همکاری با اشخاص دیگر برای انجام فرار مالیاتی
بر اساس ماده ۲۷۴ قانون مالیات‌های مستقیم، ارتکاب این جرائم می‌تواند به حبس تعزیری درجه ۶ (از ۶ ماه تا ۲ سال حبس) منجر شود. سردرگمی و داشتم ابهان در حوزه فعالیت‌های اقتصادی، به ویژه برای تازه‌کاران یا شرکت‌های تازه تاسیس امری عادی است. مشکلات خود را می‌توانید به شکل رایگان با کارشناسان حقوقی ترازو در هر ساعتی از شبانه‌روز در میان بگذارید و از آنها جواب و راهنمایی بگیرید.
میتونید سوالاتتون رو به صورت رایگان از کارشناسان متخصص ما بپرسید. در زودترین زمان ممکن، پاسخگوی شما خواهیم بود.
مجازات جرائم مالیاتی چیست؟
مجازات‌های مقرر در قانون بسته به نوع جرم متفاوت است و شامل موارد زیر می‌شود:
| نوع جرم مالیاتی | مجازات قانونی | ماده قانونی مربوطه |
| عدم تسلیم اظهارنامه | جریمه ۳۰ درصد مالیات متعلق | ماده ۱۹۲ قانون مالیات‌های مستقیم |
| کتمان درآمد | جریمه معادل مالیات متعلقه + حبس تعزیری | ماده ۲۷۴ قانون مالیات‌های مستقیم |
| استفاده از اسناد و دفاتر صوری | حبس تعزیری درجه ۶ | ماده ۲۷۴ قانون مالیات‌های مستقیم |
| عدم ثبت‌نام در سامانه مؤدیان | جریمه نقدی و محرومیت از معافیت‌ها | قانون پایانه‌های فروشگاهی |
بنابراین، مجازات جرائم مالیاتی می‌تواند شامل حبس، جزای نقدی و محرومیت از معافیت‌ها و تسهیلات اجتماعی باشد.
نحوه رسیدگی به جرائم مالیاتی
رسیدگی به جرائم مالیاتی فرآیندی ترکیبی از اقدامات اداری و قضایی است. در ابتدا سازمان امور مالیاتی با استفاده از ابزارهای نظارتی مانند پایش تراکنش‌های بانکی و بررسی اظهارنامه‌ها، تخلف احتمالی را شناسایی می‌کند. پس از احراز وقوع جرم، پرونده برای ادامه رسیدگی به مرجع قضایی صالح ارسال می‌شود تا بر اساس مواد ۲۷۴ تا ۲۷۹ قانون مالیات‌های مستقیم تصمیم‌گیری نهایی انجام شود. این فرآیند تضمین می‌کند که حقوق مؤدیان و دولت هر دو به شکل عادلانه رعایت شود.
البته لازم به ذکر است که برخی شرکت‌ها و فعالیت‌ها، از منظر قانون معافیت مالیاتی دارند و فعالیت‌های آنها شامل موارد ذکر شده، نمی‌شود.
نقش سازمان امور مالیاتی
سازمان امور مالیاتی کشور وظیفه اصلی نظارت بر اجرای قوانین مالیاتی، بررسی اظهارنامه‌ها و شناسایی تخلفات را بر عهده دارد. این سازمان با استفاده از ابزارهایی مانند سامانه مؤدیان، پایش تراکنش‌های بانکی و تحلیل داده‌های مالی، موارد مشکوک به تخلف را شناسایی می‌کند.
بر اساس مواد ۲۷۴ و ۲۷۵ قانون مالیات‌های مستقیم، کشف و تعقیب جرائم مالیاتی بر عهده دادستانی انتظامی مالیاتی است که زیرمجموعه سازمان امور مالیاتی است. این نهاد پس از احراز وقوع جرم، پرونده را به مراجع قضایی صالح ارسال می‌کند تا روند رسیدگی و صدور حکم ادامه یابد. به این ترتیب، سازمان امور مالیاتی هم نقش نظارتی و کنترلی دارد و هم با همکاری دادستانی انتظامی مالیاتی، حلقه اتصال میان نظام مالیاتی و دستگاه قضایی در برخورد با جرائم مالیاتی محسوب می‌شود.
مرجع قضایی رسیدگی
بر اساس قانون آیین دادرسی کیفری و اصلاحات مالیاتی، مرجع صالح برای رسیدگی به جرائم مالیاتی جدید، دادسرا و دادگاه‌های عمومی کیفری است. سازمان امور مالیاتی پس از کشف جرم، پرونده را به مراجع قضایی ارجاع می‌دهد تا حکم قطعی صادر شود.
جلوگیری از وقوع جرائم مالیاتی
برای پیشگیری از ارتکاب جرائم مالیاتی، رعایت نکات زیر ضروری است:
- ثبت دقیق معاملات و درآمدها در دفاتر رسمی
- تسلیم به‌موقع اظهارنامه‌های مالیاتی
- استفاده از خدمات حسابداران رسمی و مشاوران مالیاتی
- ثبت‌نام در سامانه مؤدیان و صدور صورتحساب الکترونیکی
- مشاوره با وکلای متخصص در پرونده‌های مالیاتی
این اقدامات باعث کاهش ریسک فرار مالیاتی و اطمینان از رعایت قوانین خواهد شد. بهترین راهکار برای جلوگیری از این مشکلات، آگاهی کامل مؤدیان از تکالیف قانونی خود و استفاده از خدمات مشاوره‌ای در حوزه حسابداری و حقوقی است. در این مسیر، پلتفرم ترازو می‌تواند همراهی مطمئن برای شما باشد؛ چرا که با معرفی وکلای مجرب و متخصص در حوزه مالیات، امکان پیگیری پرونده‌ها به‌صورت حرفه‌ای فراهم می‌شود. بهره‌گیری از این خدمات باعث می‌شود که ضمن حفظ حقوق قانونی‌تان، از گرفتار شدن در فرآیندهای پیچیده قضایی و جریمه‌های غیرمنتظره جلوگیری کنید.
تیم متخصص ترازو با وکلای پایه یک دادگستری آماده ارائه مشاوره تخصصی به سوالات و مسائل شماست.
مجرم جرائم مالیاتی چه کسی است؟
در اغلب موارد، مسئولیت ارتکاب جرم مالیاتی بر عهده مؤدی است. با این حال، در اشخاص حقوقی، مدیرعامل یا مدیر مالی که مسئول مستقیم تهیه و تسلیم اظهارنامه و دفاتر هستند، ممکن است به عنوان مرتکب اصلی شناخته شوند.
علاوه بر این، طبق ماده ۲۷۶ قانون مالیات‌های مستقیم، اگر حسابداران، حسابرسان، مأموران مالیاتی، کارکنان بانک‌ها یا مؤسسات اعتباری در ارتکاب جرم مالیاتی معاونت کنند یا تخلفات را گزارش ندهند، به حداقل مجازات مباشر جرم محکوم می‌شوند. مسئولیت اعضای هیات‌مدیره شرکت‌ها نیز در صورت تصمیم جمعی بر ارتکاب جرم، بر اساس مقررات قانون تجارت و قواعد کلی مسئولیت کیفری، مورد بررسی قرار می‌گیرد.
سخن پایانی
جرائم مالیاتی امروز به یکی از مهم‌ترین چالش‌های نظام اقتصادی کشور تبدیل شده است و با اجرای قوانین جدید، به‌ویژه قانون پایانه‌های فروشگاهی و سامانه مؤدیان، جدی‌تر از گذشته مورد توجه قرار گرفته است. رعایت نکردن این قوانین می‌تواند پیامدهای مالی و حقوقی سنگینی برای افراد و شرکت‌ها به همراه داشته باشد.
اگر به دنبال آرامش خاطر و امنیت در فعالیت‌های مالی و تجاری خود هستید، استفاده از مشاوره تخصصی ترازو می‌تواند بهترین سرمایه‌گذاری برای آینده کاری شما باشد.
سوالات متداول
می‌توان از جریمه مالیاتی فرار کرد؟
خیر. هرگونه تلاش برای فرار مالیاتی خود یک جرم مستقل محسوب می‌شود و علاوه بر جریمه نقدی، امکان حبس تعزیری نیز وجود دارد.
چه مدت طول می‌کشد تا پرونده مالیاتی بررسی شود؟
بسته به نوع پرونده، بررسی اولیه توسط سازمان امور مالیاتی حدود ۳ تا ۶ ماه طول می‌کشد. اگر پرونده به دادگاه ارجاع شود، این زمان ممکن است تا یک سال نیز افزایش یابد.
آیا جرائم مالیاتی قابل بخشش هستند؟
بخشی از جرایم مالیاتی مانند جرایم تأخیر در پرداخت، طبق آیین‌نامه‌های سازمان امور مالیاتی و در صورت اثبات عذر موجه، قابل بخشودگی است. اما جرائم کیفری مالیاتی مانند کتمان درآمد قابل بخشش نیستند.
مجرم پرونده‌های مالیاتی چه کسی است؟
مسئولیت به عهده شخصی است که مکلف به تسلیم اظهارنامه یا دفاتر بوده است. در شرکت‌ها، مدیرعامل و مدیر مالی مسئول مستقیم هستند.
آیا جریمه مالیاتی قابل تبدیل به جریمه نقدی است؟
در بیشتر موارد، بله. اگر مجازات شامل حبس تعزیری باشد، قاضی می‌تواند بر اساس شرایط پرونده و طبق مقررات، آن را به جزای نقدی تبدیل کند.