ازدواج، پیوندی مقدس و در عین حال یک عقد حقوقی است که بنیان خانواده را تشکیل می‌دهد؛ به همین دلیل آثار حقوقی گسترده‌ای بر زندگی زوجین و جامعه می‌گذارد. در نظام حقوقی ایران، که متأثر از فقه اسلامی است، این پیوند تحت عنوان «ازدواج» شناخته می‌شود. ازدواج انواع، احکام و شرایط متفاوتی دارد. شناخت قوانین ازدواج و تفاوت‌های حقوقی هر نوع آن، برای همه افراد جامعه اهمیت زیادی دارد تا بتوانند با دانش نسبت به حقوق و تکالیف خود تصمیم بگیرند. در این مقاله از پلتفرم حقوقی ترازو، به تشریح کامل انواع ازدواج و ضوابط حاکم بر هر یک از نگاه قانون ایران پرداخته‌ایم.
ازدواج دائم چیست؟
ازدواج دائم یا ازدواج دائم، از رایج‌ترین انواع ازدواج است که به قصد تشکیل خانواده و بدون تعیین زمان، منعقد می‌شود. این نوع عقد در ماده 1041 قانون مدنی و مواد بعدی آن، بررسی و معرفی شده و از نظر قانونگذار، اصلی‌ترین شکل ازدواج و مورد حمایت ویژه قانون است.
شرایط ازدواج دائم
انواع ازدواج در قانون شرایطی متفاوت دارد. شرایط اساسی صحت هر عقد از جمله ازدواج دائم، در ماده ۱۰۶۲ قانون مدنی بیان شده و شامل موارد زیر است:
۱- رضایت طرفین (ایجاب و قبول): عقد باید با قصد و رضایت آزادانه و بدون اکراه و اجبار زوجین محقق شود.
۲- تعیین مهریه: هرچند ذکر نکردن مهریه در عقد دائم، موجب بطلان عقد نمی‌شود (ماده ۱۰۸۷ قانون مدنی)، اما زوجین پس از عقد می‌توانند مهری را تعیین کنند. در صورت وقوع نزدیکی قبل از تعیین مهریه، زن مستحق مهرالمثل خواهد بود.
۳- بلوغ: حداقل سن قانونی ازدواج ۱۳ سال تمام شمسی برای دختران و ۱۵ سال تمام شمسی برای پسران است، اما طبق ماده ۱۰۴۱ قانون مدنی، ازدواج زیر این سنین صرفاً با اجازه ولی (پدر یا جد پدری) و حکم دادگاه صالح امکان‌پذیر است.
۴- نبود موانع قانونی: ممنوعیت ازدواج از مواردی است که ازدواج دائم را باطل می‌کند؛ مانند عدم وجود رابطه خویشاوندی محرمیت و نداشتن همسر دیگر (برای زن)
۵- اجازه ولی: برای ازدواج دختر باکره، اذن پدر یا جد پدری (ولی قهری) الزامی است، مگر در مواردی که مخالفت پدر با ازدواج دختر بدون دلیل موجه باشد. در این حالت با تشخیص دادگاه، اجازه ازدواج صادر می‌شود.
حقوق و تکالیف طرفین در ازدواج دائم
ازدواج دائم، آثار حقوقی و تکالیف متقابلی را در میان انواع ازدواج برای زوجین ایجاد می‌کند که مهم‌ترین آن‌ها عبارت است از:
۱- مرد مکلف است به همسر دائم خود نفقه پرداخت کند. (ماده ۱۱۰۶ قانون مدنی)
۲- زن و شوهر، طبق قانون، از یکدیگر ارث می‌برند. ارث همسر قوانین مشخصی دارد. (ماده ۹۴۰ قانون مدنی)
۳- اصولاً حق تهیه مسکن با شوهر است، مگر اینکه زن در شروط ضمن عقد، این حق را شرط کرده باشد.
۴- زن مکلف به تمکین عام و خاص از شوهر است.
۵- زن و شوهر مکلف به حسن معاشرت با یکدیگر هستند.
تیم متخصص ترازو با وکلای پایه یک دادگستری آماده ارائه مشاوره تخصصی به سوالات و مسائل شماست.
ازدواج موقت (صیغه) چیست؟
ازدواج موقت یا منقطع، یا آنچه که در عرف «صیغه» گفته می‌شود، نوع دیگری از انواع ازدواج است که بر خلاف ازدواج دائم، برای مدت زمانی معین و مشخص انجام می‌شود.
دو رکن اساسی که ازدواج موقت را از ازدواج دائم متمایز می‌کند و شرط صحت آن است در قالب مواد ۱۰۷۵ و ۱۰۷۶ قانون مدنی عنوان شده است:
۱- تعیین مدت: مدت زمان عقد باید به طور دقیق مشخص و معین باشد. این مدت می‌تواند کوتاه یا طولانی باشد.
۲- تعیین مهریه: مهریه باید حتماً در هنگام عقد تعیین شود و ذکر نکردن آن، موجب بطلان عقد است. (ماده ۱۰۹۵ قانون مدنی)
همچنین مانند ازدواج دائم، شرایط بلوغ، رضایت طرفین و نبود موانع قانونی باید رعایت شود. برای دختر باکره نیز بنا بر احتیاط واجب فقهی و رویه قضایی، اذن پدر در ازدواج موقت لازم است، مگر اینکه باکره بودن وی به واسطه ازدواج قبلی (حتی موقت) زائل شده باشد. یا اینکه ولی بدون دلیل موجه از دادن اذن امتناع کند که در این حالت، زن می‌تواند به دادگاه مراجعه کند.
تفاوت‌های ازدواج دائم و موقت
| وجه تمایز | ازدواج دائم | ازدواج موقت (صیغه) |
| مدت زمان | نامحدود (دائمی) | محدود و معین |
| مهریه | عدم ذکر آن موجب بطلان نیست. (مستحق مهرالمثل می‌شود) | شرط صحت عقد است و عدم ذکر آن موجب بطلان است. |
| نفقه | تکلیف شوهر است (ماده ۱۱۰۶ قانون مدنی) | اصولا حق نفقه زن در ازدواج موقت وجود ندارد، مگر اینکه شرط شده باشد (ماده 1113 قانون مدنی) |
| ارث | زن و شوهر از یکدیگر ارث می‌برند. | اصولا ارث نمی‌برند، مگر اینکه در ضمن عقد، شرط شده باشد؛ البته در صحت آن اختلاف‌نظر وجود دارد. (ماده ۹۴۰ قانون مدنی). |
| انحلال | طلاق، فسخ | انقضای مدت، بذل مدت توسط مرد، فسخ |
| لزوم ثبت | الزامی و قانونی | در موارد خاص الزامی است (ماده ۲۱ قانون حمایت خانواده) |
انواع دیگر ازدواج در فقه و قانون
علاوه بر ازدواج دائم و ازدواج موقت، در فقه اسلامی و به تبع آن در قانون، انواع دیگری از ازدواج نیز مطرح شده که برخی از آن‌ها باطل یا فاقد آثار حقوقی هستند. مهم‌ترین نوع از انواع ازدواج، ازدواج معاطاتی یا بدون صیغه لفظی است. منظور از ازدواج معاطاتی، انعقاد رابطه زوجیت بدون صیغه ایجاب و قبول است. البته لازم به ذکر است که برخی فقها وقوع ازدواج را بدون ایجاب و قبول لفظی صحیح نمی‌دانند.
تفاوت‌های ازدواج شرعی و ازدواج قانونی
در نظام حقوقی ایران، تفاوت ماهوی بین ازدواج شرعی و ازدواج قانونی یا دیگر انواع ازدواج وجود ندارد. قانونگذار، اعتبار حقوقی و رسمی یک عقد شرعی را منوط به ثبت آن می‌داند. در واقع، هر عقدی که شرایط صحت شرعی را داشته باشد، از نظر شرع صحیح است. با این حال آثار قانونی و حمایتی دولت، وابسته به ثبت رسمی آن در دفاتر رسمی ازدواج است.
ازدواج دائم بر اساس ماده ۲۰ قانون حمایت خانواده و سایر مقررات، باید به صورت رسمی ثبت شود. عدم ثبت آن توسط زوج، می‌تواند مجازات‌هایی نظیر جزای نقدی و حبس را در پی داشته باشد.
ثبت ازدواج موقت نیز بر اساس ماده ۲۱ قانون حمایت خانواده، در ۳ حالت الزامی است: باردار شدن زوجه، توافق طرفین بر ثبت یا پس از ذکر شدن در شروط ضمن عقد. در غیر این موارد، اگرچه ثبت ازدواج موقت الزامی نیست، اما ثبت آن برای رسمیت بخشیدن و اثبات حقوقی، به خصوص برای زوجه، توصیه می‌شود؛ تنها مرجع قانونی برای ثبت، دفاتر رسمی ازدواج هستند.
سخن پایانی
شناخت دقیق انواع ازدواج و شرایط قانونی حاکم بر هر یک، امری حیاتی برای حفظ حقوق زوجین و پیشگیری از مشکلات حقوقی در آینده است. ازدواج به هر شکلی که باشد، یک رابطه حقوقی پیچیده است که نیاز به آگاهی از قوانین ازدواج، مانند حقوق مالی، نفقه، ارث و شرایط انحلال دارد. در چنین شرایطی، بهره‌گیری از مشاوره متخصصان حقوقی و وکلای مجرب ضروری است.
شما می‌توانید برای کسب اطلاعات بیشتر و دریافت مشاوره تخصصی در زمینه انواع ازدواج و شرایط آن، به وکلای پلتفرم حقوقی ترازو مراجعه کنید. ترازو با معرفی مشاوران و وکلای مجرب، شما را در تمامی مراحل تنظیم عقد، شروط ضمن عقد و احقاق حقوق خود در این پرونده‌ها، همراهی می‌کند و اطمینان می‌دهد که تصمیمات حقوقی شما بر مبنای دقیق‌ترین و به‌روزترین قوانین اتخاذ شده است.
تیم متخصص ترازو با وکلای پایه یک دادگستری آماده ارائه مشاوره تخصصی به سوالات و مسائل شماست.
سوالات متداول
آیا ازدواج موقت باید ثبت شود؟
خیر، اصولاً ثبت ازدواج موقت الزامی نیست، اما طبق ماده ۲۱ قانون حمایت خانواده، در سه حالت،ثبت آن در دفاتر رسمی ازدواج الزامی است.
در ازدواج موقت، زن حق نفقه دارد؟
خیر، اصولا نفقه زن در ازدواج موقت وجود ندارد، مگر اینکه در هنگام عقد یا ضمن عقد، پرداخت نفقه به عنوان شرط ذکر و توافق شده باشد. (ماده 1113 قانون مدنی)
آیا اذن پدر در ازدواج موقت لازم است؟
بله، برای ازدواج موقت دختر باکره، اذن پدر یا جد پدری (ولی قهری) لازم و شرط صحت عقد است، مگر اینکه ولی بدون دلیل موجه از دادن اذن خودداری کند. در این صورت با مراجعه به دادگاه، اجازه ازدواج صادر می‌شود.