بسیاری شاید معنی عسر و حرج را ندانند، اما اگر فقط یکبار در راهرو‌های دادگاه خانواده قدم زده باشید، حتما این اصطلاح را شنیده‌اید. در لغت «عُسر» یعنی سختی، مشقت، تنگدستی و «حَرج» یعنی دشواری شدید، فشار، وضعیت غیرقابل تحمل. این مشقت و سختی در شرایطی خاص، می‌تواند به دلیلی برای طلاق از سوی زن بدل شده و مورد تایید دادگاه هم قرار گیرد. اگر می‌خواهید بدانید عسر و حرج از چه راه‌هایی به اثبات می‌رسد یا طلاق به دلیل عسر و حرج زوجه چه مراحلی دارد، این مقاله از بلاگ پلتفرم حقوقی ترازو به تمام سؤالات شما پاسخ می‌دهد.
عسر و حرج چیست؟
عسر و حرج به زبان ساده یعنی اینکه در زندگی مشترک شرایطی ایجاد شود که ادامه دادن آن زندگی بسیار دشوار باشد. این موضوع در تبصره ماده ۱۱۳۰ قانون مدنی شرح داده شده است. با مراجعه به این ماده قانونی نگاه قانون به این اصطلاح روشن می‌شود: «عسر و حرج به وضعیتی گفته می‌شود که در آن ادامه زندگی و تحمل این شرایط برای زن دشوار باشد.»
قانون‌گذار در این تبصره نمونه‌های عسر و حرج را نام می‌برد که عبارت است از:
- ترک زندگی مشترک بدون عذر موجه توسط مرد حداقل به مدت ۶ ماه متوالی یا ۹ ماه متناوب در یک سال
- اعتیاد مرد به مواد مخدر یا مشروبات الکلی، به گونه‌ای که زندگی خانوادگی مختل شود؛ وی از ترک اعتیاد خودداری می‌کند یا امکان الزام او به ترک وجود نداشته باشد.
- حبس شوهر از سوی دستگاه قضایی به مدت ۵ سال یا بیشتر
- ضرب و شتم زن توسط شوهر یا هر گونه رفتار نادرستی که مرد به صورت مداوم مرتکب آن شده و زندگی را برای زن دشوار کند.
- ابتلای مرد به یک بیماری یا عارضه صعب‌العلاج یا مسری که موجب مختل شدن زندگی مشترک شود.
این موارد تنها نمونه‌هایی از عسر و حرج هستند و ممکن است دادگاه شرایط دیگری را در هر پرونده، جزو مصادیق عسر و حرج بداند. از آنجایی که در قانون ایران حق طلاق با مرد است و زوج برای گرفتن طلاق به دلیلی نیاز ندارد، قانون‌گذار عسر و حرج را دلیلی برای درخواست طلاق از سوی زوجه می‌داند.
نمونه‌ای از عسر و حرج در طلاق
برای اینکه بدانید مفهوم عسر و حرج چیست، به نمونه‌ای اشاره می‌کنیم.
به عنوان مثال، خانم «الف» با آقای «ج» ازدواج می‌کند. پس از گذشت چند ماه یا حتی چند سال از زندگی مشترک متوجه می‌شود که همسرش هنگام عصبانیت قادر به کنترل خود نیست و مدام او را مورد ضرب و شتم قرار می‌دهد. در صورتی که این شرایط برای خانم الف قابل تحمل نباشد و نتواند زندگی مشترک را با این وضعیت ادامه دهد، می‌تواند با ارائه دادخواست عسر و حرج تقاضای طلاق را در دادگاه خانواده مطرح کند.
مراحل طلاق به دلیل عسر و حرج
از راه‌های اصلی و پرکاربرد طلاق به درخواست زوجه، طرح دادخواست به استناد عسر و حرج است. در این صورت، باید عسر و حرج با دلایل محکمه‌پسند، در دادگاه مطرح شود. در این حالت مراحل طلاق از طرف زن به این ترتیب خواهند بود:
- تنظیم دادخواست طلاق عسر و حرج
- ثبت دادخواست و مستنداتی ثابت‌کننده عسر و حرج در یکی از دفاتر خدمات قضایی الکترونیکی
- مراجعه به دادگاه خانواده و ارائه توضیحات درباره شرایطی که موجب دشواری زندگی برای زوجه شده است.
- بررسی پرونده توسط دادگاه
- در صورت تأیید شرایط دشوار زن برای ادامه زندگی، دادگاه زوج را به طلاق الزام می‌کند. اگر امکان اجبار فراهم نشود، به اذن حاکم شرع طلاق ثبت می‌شود.
پس از طی شدن این مراحل و صدور حکم طلاق توسط دادگاه، زن می‌تواند به دفتر ثبت ازدواج و طلاق مراجعه و طلاق را ثبت کند.
راه‌های اثبات عسر و حرج
برای صدور حکم طلاق، باید به قاضی شواهد و مستنداتی به دادگاه و قاضی ارائه شود. مهم‌ترین مدارکی که برای اثبات این شرایط به کار می‌رود، عبارت است از:
- شهادت شهود: دوستان، اقوام یا همسایگانی که از شرایط زندگی زوجین کاملا اطلاع دارند، می‌توانند این موضوع را در دادگاه شهادت دهند. شهادت شهود از مدارک مهم اثبات عسر و حرج است.
- مدارک پزشکی و روان‌شناسی اثبات‌کننده سورفتار مرد: در صورتی که زن مورد آزار جسمی یا روانی قرار گرفته، می‌تواند با ارائه گزارش پزشکی قانونی، عسر و حرج خود را به اثبات برساند.
- پرونده قضایی شوهر: پرونده قضایی، چه کیفری چه حقوقی، باید محکومیت مرد به حبس طولانی‌مدت را اثبات کند.
- مدارک و مستندات اعتیاد مرد: آزمایش اثبات‌کننده اعتیاد شوهر یا شهادت شهود درباره این مساله
- مستندات پزشکی: اسنادی که ابتلای مرد به بیماری صعب‌العلاج جسمی یا روانی یا بیماری مسری خطرناکی را اثبات می‌کنند.
- مدارک یا شاهدانی برای اثبات ترک منزل توسط مرد: این مستندات باید این موضوع که مرد خانه را بدون هیچ عذر موجهی به مدت ۶ ماه متوالی یا ۹ ماه متناوب در یک سال ترک کرده، را ثابت کنند.
اثبات هر کدام از این اسناد، به مدارک و توضیحات قابل قبول و محکمه‌پسند نیاز دارد. با مراجعه به وکیل از طریق پلتفرم حقوقی ترازو، وکلای با تجربه مجموعه ما به شما پیشنهاد می‌کنند که در پرونده‌های طلاق به دلیل عسر و حرج، پیش از اقدام به تنظیم دادخواست با آنها مشورت کرده یا به شکل رایگان سوالات خود را در سیستم پرسش و پاسخ رایگان ترازو بپرسید. ممکن است خبر تنظیم دادخواست طلاق، باعث تغییر در رفتارهای زوج شود و امکان اثبات ادعاهایتان را نداشته باشید.
تیم متخصص ترازو با وکلای پایه یک دادگستری آماده ارائه مشاوره تخصصی به سوالات و مسائل شماست.
مدت زمان رسیدگی به طلاق عسر و حرج
مدت زمان رسیدگی به طلاق به دلیل عسر و حرج به میزان پیچیدگی پرونده، دقت و سرعت قاضی دادگاه برای رسیدگی، حجم پرونده‌های موجود در شعبه رسیدگی‌کننده و همکاری زوجین بستگی دارد.
البته این بدان معنا نیست که شما نمی‌توانید برای تسریع رسیدگی به این پرونده کاری انجام دهید. در صورتی که ادله و مستندات محکمی را در سریع‌ترین زمان ممکن به دادگاه تقدیم کنید، ممکن است مدت زمان رسیدگی به پرونده شما کاهش یابد. با این حال برای رسیدگی به این پرونده‌ها حداقل ۴ هفته زمان نیاز است.
تأثیر عسر و حرج بر مهریه و نفقه
در بسیاری از مواردی که طلاق به درخواست زن و به صورت توافقی انجام می‌شود، ممکن است زن برای جلب رضایت مرد به طلاق، بخشی از مهریه خود را ببخشد. در مقابل، اگر طلاق به دلیل عسر و حرج و به حکم دادگاه باشد، زوجه علاوه بر دریافت مهریه، می‌تواند مطالبه نفقه و اجرت‌المثل ایام زوجیت را نیز داشته باشد. مشورت با یک وکیل صاحب‌نام حوزه خانواده، مشکلات مالی دوران طلاق را کاهش می‌دهد و شما می‌توانید مطالبات خود را دقیق‌تر انجام دهید.
تیم متخصص ترازو با وکلای پایه یک دادگستری آماده ارائه مشاوره تخصصی به سوالات و مسائل شماست.
سخن پایانی
عسر و حرج می‌تواند دلیلی محکم و قانونی برای طرح دعوای طلاق از سوی زن باشد. شرایطی مانند ترک طولانی‌مدت منزل توسط مرد، اعتیاد وی، رفتارهای نادرست مرد و ضرب و شتم زن توسط شوهر می‌توانند موجب دشواری زندگی برای زن شوند. با اثبات این شرایط دشوار در دادگاه خانواده، امکان صدور حکم طلاق و اجبار مرد برای طلاق زن وجود خواهد داشت. لازم به ذکر است که در صورت صدور حکم طلاق به دلیل عسر و حرج، مهریه، نفقه، اجرت‌المثل ایام زوجیت و حقوق قانونی از این قبیل که در بسیاری از موارد طلاق، زن از دریافت آنها محروم می‌شود، به زن تعلق خواهند گرفت.
سوالات متداول
آیا زندانی بودن شوهر عسر و حرج محسوب می‌شود؟
بله. اگر به مدت ۵ سال یا بیشتر باشد.
چقدر طول می‌کشد تا حکم طلاق به دلیل عسر و حرج صادر شود؟
مدت زمان رسیدگی به چنین پرونده‌ای، به حجم پرونده‌های موجود در شعبه رسیدگی‌کننده به این پرونده و همکاری زن و شوهر برای رسیدگی به این پرونده بستگی دارد.
آیا در صورت اثبات عسر و حرج، دادگاه حتما رأی طلاق می‌دهد؟
بله.