ازدواج، پیمانی مقدس و در عین حال قراردادی حقوقی است که با انعقاد آن، زن و شوهر در قبال یکدیگر دارای حقوق و تکالیفی متقابل می‌شوند. در نظام حقوقی ایران، پس از ازدواج حمایت از جایگاه زن و تضمین استقلال مالی او، از طریق مجموعه‌ای از حقوق مشخص و تعیین شده است. آگاهی کامل از این موارد برای هر بانوی ایرانی در زندگی مشترک ضروری است. حقوق مالی زن در ازدواج که اغلب پشتوانه مالی زن در برابر تزلزل احتمالی زندگی زناشویی هستند، شامل مهریه، نفقه، اجرت‌المثل ایام زوجیت و حق تنصیف اموال (تقسیم نصف دارایی) می‌شوند. در این مقاله از پلتفرم حقوقی ترازو به تعریف حقوقی و نحوه مطالبه هر یک می‌پردازیم.
جزئیات حقوق مالی زن در زندگی مشترک
به محض جاری شدن عقد نکاح، بر اساس ماده ۱۱۰۲ قانون مدنی، روابط زوجیت بین طرفین برقرار و زن مالک حقوق مالی خود می‌شود. اهمیت قانونی دریافت این حقوق در حقیقت به عنوان ضامن استقلال و امنیت مالی زن شناخته می‌شود. مهریه به‌عنوان یک دین بر عهده مرد است؛ نفقه، نیازهای معیشتی زوجه را در دوران زندگی مشترک تأمین می‌کند؛ اجرت‌المثل، جبران زحمات همسر درقبال انجام کارهای خانه است و شرط تنصیف، از تضییع حقوق زن در اموالی که در طول زندگی مشترک کسب شده، جلوگیری می‌کند.
مهریه، دین ممتاز است
مهریه مالی است که به موجب عقد ازدواج، مرد متعهد به پرداخت آن به زن می‌شود. به محض وقوع عقد، زن مالک آن می‌شود و می‌تواند هر نوع تصرفی که بخواهد در آن داشته باشد. (ماده ۱۰۸۲ قانون مدنی) حتی گرفتن مهریه در دوران عقد هم ممکن است. مهریه یک دین ممتاز محسوب می‌شود؛ به این معنی که اولویت پرداخت آن نسبت به سایر دیون مرد (به جز دیون قانونی مانند هزینه کفن و دفن) بالاتر است. در هرگونه مطالبه مالی بین زوجین، مهریه در رتبه اول قرار دارد و محاسبه می‌شود. البته هر کسی ضامن مهریه شده باشد، موظف به پرداخت آن می‌شود؛ ممکن است این فرد پدر شوهر یا حتی یک شرکت باشد.
در حال حاضر مطالبه مهریه به دو صورت امکان‌پذیر است:
۱- از طریق اداره اجرای ثبت اسناد رسمی: زن می‌تواند با مراجعه به دفترخانه‌ای که عقد در آن ثبت شده، تقاضای صدور اجرائیه کند. این روش معمولا کم‌هزینه‌تر و سریع‌تر از روند ضایی و دادگاه است؛ به‌خصوص اگر اموالی که امکان توقیف دارند از قبل شناسایی شده باشد.
۲- از طریق دادگاه خانواده: در صورتی که اجرای ثبت نتواند مالی از مرد شناسایی و توقیف کند، زن می‌تواند با انصراف از اجرای ثبت، از طریق دادگاه، تشکیل پرونده داده و اموال به نام شوهرش را شناسایی کند.
| مرجع مطالبه | هزینه دادرسی (مالی) | ملاحظات کلیدی |
| اداره اجرای ثبت | نیم عُشر دولتی (یک بیستم مبلغ مهریه)، که پس از وصول از مرد دریافت می‌شود. | در صورت توقیف و وصول، کم‌هزینه‌تر است. برای بیش از ۱۱۰ سکه ضمانت اجرای حبس ندارد. |
| دادگاه خانواده | ۳/۵ درصد ارزش خواسته (در دعاوی مالی بیش از ۲۰ میلیون تومان) | امکان مطالبه تا ۱۱۰ سکه با ضمانت اجرای حبس (در صورت عدم اثبات اعسار) |
می‌دانیم که محاسبه مهریه اصول خاص دارد. نرخ مهریه به دلیل تورم سالیانه ثابت نیست. تکلیف مهریه‌های که اوراق بهادار، سند ملکی یا سکه بهار آزادی است که مشخص است. مهریه‌های وجه رایج (پول نقد) هم بر اساس شاخص بانک مرکزی محاسبه و به نرخ روز پرداخت خواهند شد. (تبصره ماده ۱۰۸۲ قانون مدنی)
نفقه و شرایط پرداخت
بنا بر مواد 1106 و 1107 قانون مدنی، نفقه عبارت است از تمام نیازهای متعارف و متناسب با وضعیت زن، از قبیل مسکن، البسه، غذا، اثاث‌البیت و حتی خادم در صورت عادت یا احتیاج به دلیل بیماری. نفقه در عقد دائم به عنوان یکی از حقوق مالی زن در ازدواج بر عهده شوهر است. البته دریافت نفقه منوط به شروطی است:
۱- تمکین: زن باید از شوهر خود تمکین عام و خاص کند؛ یعنی به وظایف زناشویی خود عمل کرده و در منزلی که شوهر تعیین می‌کند، به زندگی ادامه دهد.
۲- عدم نشوز: هرگاه زن بدون مانع مشروع از ادای وظایف زوجیت امتناع (نشوز) کند، مستحق نفقه نخواهد بود. با این حال، اگر زن به دلیل ترس از ضرر بدنی، مالی یا شرافتی در منزل مشترک، مسکنی جداگانه اختیار کند، نفقه همچنان بر عهده شوهر است.
در صورت امتناع شوهر از دادن نفقه، زن می‌تواند به دادگاه خانواده رجوع کند. دادگاه میزان نفقه را تعیین و شوهر را به پرداخت آن محکوم خواهد کرد. عدم پرداخت نفقه، به‌عنوان نقض حقوق مالی زن در ازدواج، جرم محسوب شود. این قبیل محاسبات در زندگی زناشویی نیاز به بررسی موارد خاص و متعددی را دارد. اگر در این زمینه علم و دانش کافی ندارید، می‌توانید سوالات خود را رایگان از کارشناسان حقوقی ترازو بپرسید.
میتونید سوالاتتون رو به صورت رایگان از کارشناسان متخصص ما بپرسید. در زودترین زمان ممکن، پاسخگوی شما خواهیم بود.
اجرت‌المثل ایام زوجیت
اجرت‌المثل ایام زوجیت به‌عنوان یکی از حقوق زن در خانواده، به معنای دریافت مزد در ازای کارهایی است که زن در منزل شوهر، بدون قصد تبرع (رایگان بودن) و به خواست شوهر انجام داده است؛ در حالی که آن کارها جزو وظایف شرعی یا قانونی او نبوده است. مبنای قانونی این حق مالی زنان هم تبصره‌ای به ماده ۳۳۶ قانون مدنی و نیز بند الف تبصره ۶ ماده واحده قانون اصلاح مقررات مربوط به طلاق است.
اجرت‌المثل در ۳ حالت به زوجه تعلق می‌گیرد:
۱- طلاق از طرف مرد باشد نه به دلیل سوء رفتار و تخلف زن از وظایف زناشویی. (در طلاق از طرف زن یا طلاق توافقی، شرایط متفاوت است.)
۲- کارهای انجام شده از سوی زن، جزو وظایف شرعی و قانونی او نباشد.
۳- قصد انجام تبرعی (مجانی) از سوی زن اثبات نشود.
مبلغ اجرت‌المثل توسط کارشناس رسمی دادگستری تعیین می‌شود. کارشناس با در نظر گرفتن عواملی مانند مدت زندگی مشترک، نوع و میزان کارهای انجام شده، وضعیت مالی زوج و شهر محل زندگی، مبلغی را به دادگاه پیشنهاد می‌دهد. در نهایت قاضی رأی نهایی را صادر می‌کند.
تنصیف اموال و شروط تحقق آن پس از طلاق
شرط تنصیف اموال یا تقسیم نصف دارایی، شرطی است که معمولا در هنگام عقد در سند ازدواج قید می‌شود. این شرط بدان معناست که نیمی از دارایی‌هایی که پس از ازدواج به دست آمده، به زوجه تعلق دارد. این حق، مشروط و در اصطلاح حقوقی «شرط ضمن عقد» است.
برای محقق شدن این شرط باید:
- طلاق به درخواست مرد باشد.
- طلاق به دلیل سوء رفتار یا تخلف زن از وظایف زناشویی (نشوز) نباشد.
- اموال موضوع تنصیف، در دوران زندگی مشترک کسب شده باشند. (اموال پیش از ازدواج شامل تنصیف نمی‌شوند.)
- مرد توانایی مالی برای پرداخت این سهم را داشته باشد.
- این شرط در هنگام عقد نکاح، امضا و مورد قبول زوجین قرار گرفته باشد.
مقدار این دارایی می‌تواند از یک تا ۵۰ درصد باشد و بسته به نظر دادگاه (با توجه به شرایط) تعیین می‌شود، لذا اصطلاح «نصف دارایی» دقیقاً به معنای 50 درصد نیست، بلکه «تا نصف» است.
مطالبه حقوق مالی زن در در دادگاه خانواده
برای مطالبه هر یک از حقوق مالی ذکر شده، زوجه باید با در دست داشتن مدارک لازم (مانند سند ازدواج) از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی اقدام به ثبت دادخواست در دادگاه خانواده کند.
حقوق مالی زن در ازدواج
| عنوان حق مالی | مبنای قانونی | زمان تعلق | توضیح کوتاه |
| مهریه | ماده ۱۰۸۲ قانون مدنی | از زمان عقد | دین ممتاز قابل وصول در هر زمان |
| نفقه | ماده ۱۱۰۶ قانون مدنی | در طول زندگی مشترک | شامل کلیه نیازهای متعارف زن |
| اجرت‌المثل | تبصره ماده ۳۳۶ قانون مدنی | معمولاً پس از طلاق | بابت کارهای انجام‌شده در خانه |
| تنصیف اموال | شرط ضمن عقد | پس از طلاق به درخواست مرد | نصف دارایی‌های دوران زندگی مشترک |
هزینه‌های پیگیری و دادرسی حقوق مالی زن در ازدواج
| حق مالی | مرجع طرح دعوا | هزینه‌های دادرسی (تقریبی و بر اساس تعرفه‌های سال ۱۴۰۴) |
| مهریه | اداره ثبت یا دادگاه خانواده | ۲.۵ تا ۳.۵ درصد ارزش خواسته (بسته به میزان مطالبه) |
| نفقه | دادگاه خانواده | دعاوی مالی غیرپولی (تعیین میزان نفقه) و سپس طرح دعوای پرداخت. |
| اجرت‌المثل | دادگاه خانواده | بر اساس تعرفه دعاوی مالی، به علاوه هزینه کارشناسی رسمی دادگستری |
| تنصیف اموال | دادگاه خانواده (معمولاً همراه با دادخواست طلاق) | بر اساس تعرفه دعاوی مالی (اگر همراه طلاق نباشد) یا غیرمالی (در زمان طلاق) |
در همین صفحه می‌توانید قراردادی را برای تحقق حقوقی مالی خود، با وکلای پلتفرم حقوقی ترازو تنظیم و روند قضایی آن را تنها در چند دقیقه آغاز کنید.
نگارش قراردادهات رو به متخصصش بسپر تا با کمترین هزینه و در کمترین وقت انجام بشه …
همکاری مالی زوجه در زندگی مشترک
بر اساس ماده ۱۱۱۸ قانون مدنی، زن به طور مستقل می‌تواند در دارایی خود هر تصرفی داشته باشد و این مهم از حقوق مالی زن در ازدواج است. این ماده به صراحت بر استقلال اقتصادی کامل زن تأکید می‌کند. بنابراین، دستمزد و درآمد حاصل از کار زن در خارج از منزل یا حتی در داخل منزل، متعلق به خود اوست و مرد حق تصرف و استفاده از آن را بدون اجازه زن ندارد.
برخلاف حقوق مرد در قبال نفقه و مهریه که قانونی است، زن هیچ تکلیف قانونی برای صرف درآمد خود در زندگی مشترک یا پرداخت هزینه‌های خانه ندارد. اگر زن داوطلبانه درآمدش را در امور منزل صرف کند، این عمل از باب «مشارکت» است نه تکلیف.
سخن پایانی
شناخت دقیق حقوق مالی زن در ازدواج، بنیان یک رابطه زناشویی آگاهانه و پایدار را تقویت می‌کند. همچنین به زن این اطمینان خاطر را می‌دهد که قانون، استقلال مالی و زحمات او در خانه را به رسمیت می‌شناسد. در این مسیر پر پیچ و خم حقوقی، احقاق حقوق مالی ممکن است چالش‌برانگیز باشد. اگر در مورد نحوه مطالبه هر یک از این حقوق یا مواجهه با پرونده‌های پیچیده خانواده نیاز به راهنمایی تخصصی دارید، مشاوران و وکلای مجرب و متخصص پلتفرم ترازو، همراه شما هستند. در تمامی مراحل دادرسی، از تهیه دادخواست تا اجرای احکام، با دقت از حقوق شما دفاع می‌کنند تا مسیر احقاق حق برای شما هموار شود.
تیم متخصص ترازو با وکلای پایه یک دادگستری آماده ارائه مشاوره تخصصی به سوالات و مسائل شماست.
سؤالات متداول
آیا در صورت تمکین نکردن زن، نفقه به او تعلق می‌گیرد؟
خیر. بر اساس ماده ۱۱۰۸ قانون مدنی، در صورت عدم تمکین بدون دلیل موجه، زن مستحق نفقه نیست؛ مگر اینکه دادگاه احراز کند امتناع او ناشی از رفتار نامناسب یا ترک انفاق شوهر بوده است.
زن در هر شرایطی می‌تواند درخواست تنصیف اموال کند؟
خیر، شرط تنصیف اموال (تقسیم نصف دارایی) تنها زمانی محقق می‌شود که طلاق از طرف مرد باشد و ناشی از سوء رفتار یا تخلف زن از وظایف زناشویی نباشد. همچنین اموال در دوران زناشویی کسب شده باشند.
آیا مطالبه حقوق مالی زن (مانند نفقه) مستلزم درخواست طلاق است؟
خیر، مطالبه حقوق مالی مانند مهریه و نفقه جزء حقوق زن هستند که می‌توانند در طول زندگی مشترک و بدون درخواست طلاق نیز مطالبه شوند. به ویژه مهریه به محض وقوع عقد، قابل مطالبه است.