در قانون جدید صدور چک، مقررات جدیدی درباره چک‌ها اعمال می‌شود. بر اساس این قانون، چک‌های صیادی جایگزین چک‌های قدیمی شده‌اند و ثبت، انتقال و وصول آنها از طریق سامانه‌ای به نام سامانه صیاد انجام می‌شود. در این مقاله، درباره الزام به ثبت چک صیادی و روش قانونی برای این کار توضیح می‌دهیم.
قانون الزام به ثبت چک صیادی
مطابق با تبصره ۱ ماده ۲۱ مکرر قانون جدید صدور چک (اصلاحی سال ۱۴۰۰): «در مورد برگه چک‌هایی که از دسته چک‌های ارائه شده پس از پایان اسفندماه سال ۱۳۹۹ صادر می‌شوند، تسویه چک صرفاً در سامانه چکاوک طبق مبلغ و تاریخ مندرج در سامانه و در وجه دارنده نهائی چک بر اساس استعلام از سامانه صیاد انجام خواهد شد و در صورتی که مالکیت آنها در سامانه صیاد ثبت نشده باشد، مشمول این قانون نبوده و بانک‌ها مکلفند از پرداخت وجه آنها خودداری نمایند.
در این موارد صدور و پشتنویسی چک در وجه حامل ممنوع است و ثبت انتقال چک در سامانه صیاد جایگزین پشتنویسی چک خواهد بود. چک‌های صادرشده از دسته چک‌هایی که تاریخ ارائه آن دسته چک‌ها قبل از زمان مذکور در این تبصره باشد، تابع قانون زمان ارائه دسته چک است و بانک‌ها بدون نیاز به ثبت آن چک‌ها در سامانه صیاد نسبت به پرداخت وجه چک اقدام می‌کنند. در کلیه برگه‌های دسته چک‌های ارائه شده پس از تاریخ فوق‌الذکر باید عبارت (صدور و پشت نویسی چک بدون درج در سامانه صیاد فاقد اعتبار است) درج شود.»
از این ماده قانونی می‌توان چهار نکته مهم را استنباط کرد که عبارت‌اند از:
- مالکیت چک‌هایی که بعد از پایان اسفندماه سال ۱۳۹۹ صادر می‌شوند، باید در سامانه صیاد به ثبت برسد.
- بانک‌ها موظف شده‌اند تا از پرداخت وجه چک‌های صیادی ثبت نشده در سامانه صیاد خودداری کنند. بنابراین، اگر این چک‌ها در سامانه ثبت نشده باشند، قابل وصول یا حتی برگشت زدن و دریافت گواهی عدم پرداخت یا چک برگشتی نخواهند بود.
- صدور چک‌های صیادی در وجه حامل و پشتنویسی آنها ممنوع است.
- انتقال چک‌های صیادی فقط از طریق سامانه صیاد و با ثبت انتقال در این سامانه انجام می‌شود.
آیا امکان الزام به ثبت چک صیادی وجود دارد؟
نکته مهمی که درباره الزام به ثبت چک صیادی وجود دارد این است که آیا دعوای الزام به ثبت چک قابل استماع است؟ آیا می‌توان دادخواستی با عنوان دادخواست الزام به ثبت چک در سامانه صیاد تنظیم کرد و به دادگاه ارائه داد؟
به طور کلی، برای پاسخ به این سؤال دو نظریه اصلی وجود دارد. مطابق با نظریه مشورتی شماره ۱۴۷۸/۱۴۰۰/۷ مورخ ۲۵/۳/۱۴۰۱، برخی از کارشناسان معتقدند که:
«دارنده نمی‌تواند دعوای الزام صادرکننده به ثبت چک در سامانه صیاد را اقامه کند.
زیرا اولاً، مستفاد از تبصره اصلاحی ماده ۲۱ مکرر قانون صدور چک، ثبت در سامانه صیاد از شرایط صدور چک است و لذا اگر در زمان صدور چک، در این سامانه ثبت نشده باشد، چک یادشده از شمول قانون صدور چک خارج است.
ثانیاً، برابر تبصره اصلاحی یادشده، قید عبارت «صدور و پشتنویسی چک بدون درج در سامانه صیاد فاقد اعتبار است» در متن چک الزامی است و دارنده‌ای که به رغم قید این عبارت در چک و بدون رعایت این ترتیبات چک را پذیرفته است، عملاً خود را از مزایای قانونی محروم کرده است و لذا دعوای وی دایر بر الزام صادرکننده به ثبت چک در سامانه صیاد مسموع نیست.»
در واقع، این گروه از کارشناسان معتقدند که دارنده چک با مشاهده عبارت مذکور در متن چک و قبول آن، به صورت ضمنی پذیرفته که دادخواستی برای الزام به ثبت چنین چکی تنظیم نکند و خود را از این حق محروم کرده است. بنابراین، دیگر نمی‌تواند دعوی اقامه کند.
در مقابل، عده دیگری معتقدند که الزام به ثبت چک صیادی از طریق محاکم قضایی امکان‌پذیر است. به نظر این گروه که می‌توان نمونه آن را در صورتجلسه نشست قضایی برگزار شده در تاریخ ۱۵/۱۰/۱۴۰۰ در استان یزد مشاهده کرد: «فرد صادرکننده تعهد به ثبت نموده است که خلاف ماده ۱۰ قانون مدنی نیست. اگر بتواند تعهد و نیز عرف تجاری محل را در این خصوص ثابت نماید، طبق قواعد عمومی می‌توان الزام وی را از محکمه صالح درخواست کرد. اصل آزادی اراده‌ها موید همین نظر است.»
در حقیقت، این گروه از حقوقدانان معتقدند که صادرکننده چک با صدور آن به صورت ضمنی لوازم عرفی این کار یعنی ثبت چک در سامانه صیاد را پذیرفته است. به‌علاوه، چک به عنوان وسیله‌ای برای پرداخت وجه هر معامله باید قابلیت وصول داشته باشد. از آنجایی که بدون ثبت دسته چک در سامانه نمی‌توان وجه آن را دریافت کرد، در واقع، با عدم ثبت چک در سامانه صیاد، امنیت اقتصادی معاملات و اصل آزادی اراده‌ها زیر سؤال خواهد رفت. بنابراین، این دعوی باید در محاکم حقوقی قابل استماع باشد.
در نتیجه و با توجه به اختلاف نظر موجود در رابطه با الزام به ثبت چک صیادی، پیشنهاد می‌کنیم که برای مطالبه وجه چک صیادی ثبت نشده در سامانه، ابتدا دادخواست الزام به ثبت چک در سامانه را به دادگاه ارائه دهید. در صورتی که این دادخواست از نظر قاضی دادگاه غیر قابل استماع اعلام شد، در مرحله بعدی دادخواستی برای مطالبه وجه این چک به عنوان یک سند عادی حقوقی ثبت و با این عنوان اقامه دعوی کنید.
نحوه الزام به ثبت چک در سامانه صیاد
برای ثبت دادخواست الزام به ثبت چک صیادی باید این دادخواست را همراه با مدارک ضمیمه شده آن یعنی اظهارنامه عدم ثبت چک، چک ثبت نشده در سامانه و مدارک هویتی خود به یکی از دفاتر خدمات قضایی الکترونیک ارائه دهید. در صورتی که مبلغ چک بیش از ۱۰۰ میلیون تومان باشد، پرونده برای رسیدگی به دادگاه حقوقی محل وقوع بانک صادرکننده چک ارجاع داده می‌شود. اگر هم کمتر از این مبلغ باشد، به دادگاه صلح واقع در همان محدوده قضایی ارجاع داده خواهد شد.
پس از رسیدگی به این پرونده، در صورتی که محکوم علیه همچنان از اجرای حکم خودداری کند، مطابق با ماده ۴۷ قانون اجرای احکام مدنی، بخش اجرای احکام محکمه قضایی با بانک صادرکننده چک مکاتبه می‌کند و از این طریق، حکم الزام به ثبت این چک در سامانه صیاد را اجرا می‌کند.
نمونه دادخواست الزام به ثبت چک صیادی
برای تنظیم دادخواست الزام به ثبت چک در سامانه صیادی می‌توانید چنین متنی بنویسید و همراه با مدارک به دفتر خدمات قضایی الکترونیک ارائه دهید:
«ریاست محترم دادگاه حقوقی …
با سلام و احترام
به استحضار می‌رساند، اینجانب … خواهان پرونده، در تاریخ … یک فقره چک صیادی، به شماره … را از خوانده محترم دریافت کرده که متاسفانه، به دلیل عدم آشنایی با مقررات قانون جدید صدور چک، چک مزبور، در سامانه صیاد ثبت و تایید نگردید و متعاقبا، بانک نیز از پرداخت وجه آن و صدور گواهی عدم پرداخت خودداری نمود.
اکنون نظر به اینکه این چک، با توجه به مقررات قانون صدور چک جدید، سند تجاری محسوب نمی‌شود و از امتیازات قانون جدید صدور چک محروم خواهم شد و همچنین، با در نظر گرفتن تعهد صادرکننده سند مبنی بر پرداخت وجه آن و همچنین، امضای سند توسط متعهد، صدور حکم الزام به ثبت چک صیادی در سامانه صیاد به عنوان یکی از لوازم عرفی ایفای تعهد صادرکننده چک مورد استدعا است.»
سخن پایانی
الزام به ثبت چک صیادی از طریق محاکم قضایی یکی از موضوعاتی است که حقوقدانان درباره آن اختلاف نظر دارند. از سوی دیگر، بدون ثبت چک در سامانه صیاد، از امتیازات مربوط به آن محروم خواهید شد و این چک در حکم یک سند حقوقی عادی خواهد بود.
بنابراین، پیشنهاد می‌کنیم که ابتدا دادخواست الزام به ثبت چک صیادی را به محاکم قضایی ارائه دهید و در صورت عدم پذیرش دادخواست توسط دادگاه، اقدام به تنظیم دادخواست مطالبه وجه چک ثبت نشده در سامانه صیاد کنید. بهترین کار برای تنظیم چنین دادخواست‌هایی و رسیدن به نتیجه مطلوب این است که با وکلای متبحر مانند تیم حقوقی پتلفرم ترازو مشورت کنید تا تمام ریزه‌کاری‌های حقوقی مربوط به اقامه این دعوی در نظر گرفته شود.