اعاده حیثیت چیست؟

حتما شما هم تاکنون شنیده‌اید که در دعوا، طرفی به دیگری می‌گوید: «اعاده حیثیت می‌کنم» و یا «ادعای شرف می‌کنم». اما واقعا اعاده حیثیت چیست و چگونه باید ادعای حیثیت کرد؟

اعاده حیثیت چیست؟

اگر شخصی مطلب کذبی به دیگری نسبت دهد و یا به او افترا ببندد و نتواند این مطالب را اثبات کند، طرفی که مورد اتهام قرار گرفته و یا مطالب کذب درباره او منتشر شده، می‌تواند با شکایت در دادگاه و اثبات کذب بودن مطالب و بی‌گناهی خویش، فرد تهمت‌زننده یا نسبت‌دهنده کذب را محکوم کرده و حیثیت خود را اعاده کند.
در واقع اعاده حیثیت همان اثبات بی‌گناهی فرد در مواردی است که بیان شد. این موارد به طور خاص در مواد ۶۹۷،‌۶۹۸ و ۶۹۹ قانون مجازات اسلامی بخش تعزیرات، قابل مشاهده است.
در مورد نشر اکاذیب، فرد با انتشار نوشته مطلب کذبی را علیه دیگری منتشر می‌کند و قصد او از این کار، ضرر رساندن به آبروی فرد است. مثلا ممکن است به دروغ درباره درآمد بالای او سخن بگوید. گرچه داشتن درآمد بالا جرم نیست، اما ممکن است با این کار بتوان شخصی را به واسطه جایگاهش بدنام کرد. در تهمت و افترا، شخص جرمی را به دیگری نسبت می‌‌دهد ولی نمی‌تواند وقوع آن را ثابت کند. در این گونه موارد، مفتری و نسبت‌ دهنده کذب طبق قانون به مجازات حبس یا شلاق محکوم خواهند شد.

اعاده حیثیت در قانون جدید

در قانون مجازات اسلامی، اعاده حیثیت در معنایی دیگر نیز به کار رفته است. اگر شخص در محکمه به طور قطعی محکوم گردد، در برخی از موارد طبق ماده ۲۵ همان قانون، علاوه بر مجازات اصلی مانند حبس، شلاق یا جزای نقدی، از برخی حقوق اجتماعی نیز محروم خواهد شد. حقوقی مانند انتخاب و عضویت در شوراهای حل اختلاف،‌ عضویت در احزاب، سردبیری نشریات و … . پس از گذشتن مدت مذکور در ماده ۲۵، این محرومیت‌ها پایان می‌یابد و سجل کیفری فرد پاک شده و در اصطلاح اعاده حیثیت می‌شود.

مهلت شکایت اعاده حیثیت

طبق ماده ۱۰۶ قانون مجازات اسلامی، «در جرایم تعزیری قابل گذشت، هر گاه متضرر از جرم در مدت یک سال از تاریخ اطلاع از وقوع جرم شکایت نکند، حق شکایت کیفری او ساقط می شود؛ مگر این که تحت سلطه متهم بوده یا به دلیلی خارج از اختیار، قادر به شکایت نباشد که در این صورت، مهلت مزبور از تاریخ رفع مانع محاسبه می‌شود. هرگاه متضرر از جرم قبل از انقضای مدت مذکور فوت کند و دلیلی بر صرف‌نظر وی از طرح شکایت نباشد، هر یک از ورثه وی در مهلت شش ماه از تاریخ وفات حق شکایت دارد.» بنابراین در مواردی که اعاده حیثیت به واسطه افترا یا نشر اکاذیب علیه فرد است، مهلت شکایت برای اعاده حیثیت یک سال از تاریخ وقوع جرم خواهد بود.

اعاده حیثیت کلاهبرداری

همانطور که گفتیم، اگر فردی به دیگری جرمی را نسبت دهد و نتواند در دادگاه آن را ثابت کند، می‌توان علیه او به جرم افترا شکایت کرد. کلاهبرداری نیز از این قاعده مستثنی نیست. یعنی اگر شخصی با سوءنیت فردی را متهم به کلاهبرداری کند و نتواند وقوع آن را اثبات کند، می‌توان علیه او شکایت کرد. البته باید بدانیم که اگر کسی از دیگری به اتهامی شکایت کند، تنها زمانی می‌توان از شاکی اول به جرم افترا شکایت کرد که سوءنیت او احراز شود. در غیر این صورت باید بعد از هر شکایت کیفری،‌منتظر شکایت طرف مقابل به جرم افترا علیه شاکی نخست نیز بود.

اعاده حیثیت از متهم

گاهی فردی همراه با سوءنیت متهم به جرمی می‌شود که بعدا امکان اثبات آن جرم نیست. در اینجا متهم می‌تواند اقدام به اعاده حیثیت علیه مفتری کند. اما گاهی فرد، متهم به جرمی است و بر اثر تقصیر قاضی، محکوم به مجازات می‌شود و بعدا خطا و تقصیر قاضی معلوم می‌شود. طبق اصل ۱۷۱ قانون اساسی، اگر در اثر تقصیر یا اشتباه قاضی در موضوع یا در حکم یا در تطبیق حکم بر مورد خاص، ضرر مادی یا معنوی متوجه کسی گردد، در صورت تقصیر، مقصر طبق موازین اسلامی ضامن است و در غیر این صورت خسارت به وسیله دولت جبران می‌شود و در هر حال از متهم اعاده حیثیت می‌گردد.
نحوه اعاده حیثیت هم بنا به مورد متفاوت خواهد بود. اگر این ضرر مادی باشد، باید جبران شود و اگر ضرر معنوی باشد، بر اساس ماده ۱۴ قانون آیین دادرسی کیفری، ممکن است از طریق الزام به عذرخواهی و یا درج حکم در جراید و … صورت پذیرد.

سخن پایانی

اعاده حیثیت از فرد، دارای معانی گوناگونی است و در قوانین بازتاب‌های متفاوتی دارد که تشخیص و تفکیک میان آنها باید توسط فردی آشنا به قوانین صورت پذیرد. بسیار پیش می‌آید که افراد در گفتگوهای خود مطالبی را بیان می‌کنند که ممکن جرم باشد. بنابراین لازم است تا با قوانین جزایی در این مورد بیشتر آشنا شویم. همچنین اگر شما مورد افترا و تهمت قرار گرفته‌اید، بهتر است با وکلای مجرب ما در پلتفرم حقوقی ترازو در ارتباط باشید تا به بهترین نحو شما را برای رسیدن به حقوقتان راهنمایی کنند.

سوالات متداول