مالکیت جهیزیه برای چه کسی است؟
زمانی که کار زوجین به جدایی و طلاق می‌کشد، مسائل مختلفی مطرح می‌شوند. یکی از این مسائل به مالکیت جهیزیه مربوط می‌شود. در این شرایط، باید مشخص شود که سیاهه جهیزیه‌ای که برای شروع زندگی تهیه شده بود، چیست و این وسایل بعد از جدایی به چه کسی می‌رسند. در این مقاله، درباره مالکیت جهیزیه از نظر حقوقی توضیح می‌دهیم.
جهیزیه چیست؟
برای شروع هر زندگی مشترکی به وسایل و لوازمی نیاز است. این وسایل و لوازم به راحت‌تر شدن زندگی زن و شوهر کمک می‌کند و نوع، مقدار و روش تهیه آنها را معمولا عرف تعیین می‌کند. در واقع، بسته به عرف خانواده عروس و داماد ممکن است جهیزیه از لوازم ضروری زندگی به تنهایی تا تمام وسایل و لوازمی که برای یک زندگی مدرن‌تر نیاز است را شامل شود. از نظر قانونی، جهیزیه جزو دارایی‌های زن محسوب می‌شود و او به شوهر خود اجازه انتفاع یا استفاده از آنها را می‌دهد.
تهیه جهیزیه بر عهده کیست؟
وقتی صحبت از تهیه جهیزیه می‌شود، برخی از حقوق‌دانان به ماده ۱۱۰۷ قانون مدنی استناد می‌کنند. در این ماده قانونی این‌طور می‌خوانیم: «نفقه عبارت است از همه نیازهای متعارف و متناسب با وضعیت زن از قبیل مسکن، البسه، غذا، اثاث منزل و هزینه‌های درمانی و بهداشتی و خادم در صورت عادت یا احتیاج به واسطه نقصان یا مرض.»
به نظر حقوق‌دانان در نگاه اول و با توجه به واژه «اثاث منزل» که در این ماده قانونی به کار رفته، می‌توان به این نتیجه رسید که تهیه جهیزیه که وسایل و اثاث منزل هستند، با داماد است. بااین‌حال، نمی‌توان به نتیجه‌گیری از این ماده استناد کرد؛ چون از نظر عرفی تهیه جهیزیه و اثاثیه ضروری برای شروع زندگی معمولاً بر عهده عروس است. هر چند در برخی از شهرها این موضوع وظیفه داماد دانسته می‌شود یا داماد نیز برخی از وسایل جهیزیه مانند سرویس چوب را تهیه می‌کند، به طور کلی و بر اساس عرف تهیه جهیزیه با خانواده عروس و زوجه است.
مالکیت جهیزیه با کیست؟
برای اینکه حکم مالکیت جهیزیه را بدانیم، باید ابتدا تکلیف دو نکته مشخص شود؛ اول اینکه دادن جهیزیه به دختر نوعی هبه از سوی خانواده او محسوب می‌شود و نکته بعدی اینکه برای مالکیت وسایل مشترک و اختصاصی زن و شوهر نیز تفکیک قائل شد.
در مورد موضوع اول، بخشیدن جهیزیه به عروس از سوی پدر و مادرش بر اساس قانون مدنی نوعی هبه محسوب می‌شود و مطابق با ماده ۸۰۳ همین قانون، اصطلاحاً رجوع از هبه ممکن نیست. در این ماده از قانون مدنی آمده:
«بعد از قبض نیز واهب می‌تواند با بقاء عین موهوبه از هبه رجوع کند، مگر در موارد ذیل:
۱- در صورتی که متهب پدر یا مادر و یا اولاد واهب باشد…»
بنابراین، می‌توان مفاد این ماده قانونی را درباره جهیزیه و مالکیت آن به کار برد. به عبارت دیگر، زمانی که پدر و مادر برای دختر خود جهیزیه تهیه می‌کنند و این وسایل را به او می‌بخشند، دیگر نمی‌توانند ادعای مالکیت جهیزیه را داشته باشند.
نکته مهم دیگر درباره حکم مالکیت جهیزیه به اقسام آن مربوط می‌شود. جهیزیه شامل طلا و جواهراتی که مرد در زمان شروع زندگی به همسر خود هدیه می‌کند و لوازمی که خانواده عروس به عنوان جهیزیه به او می‌دهند می‌شود. بر اساس موازین حقوقی و عرف، هر دو دسته از جهیزیه را باید هبه‌ای دانست که اولی از سوی شوهر و دومی از سوی خانواده زن به او داده می‌شود. بنابراین، مالکیت هر دو دسته از این وسایل و لوازم با زن است.
همچنین، بر اساس رویه قضایی، «اگر برخی از اقلام جهیزیه برابر گفتگوهای مقدماتی و توافق طرفین (که عقد نکاح بر مبنای آن جاری شده است) از سوی زوج و پدر وی تهیه شود، با تهیه و تسلیم آن به خانواده زوجه، اقلام مذکور به تملک زوجه درآمده و مالکیت زوجه نسبت به اقلام مذکور ثابت است.»
احتمالاً با دانستن این موضوع از خود می‌پرسید که تکلیف وسایلی که در طول زندگی مشترک خریداری می‌شود چیست؟ از آنجایی که مرد اغلب این وسایل را خریداری می‌کند و فاکتور آنها به نام او صادر می‌شود، مالکیت آنها نیز با او است، مگر اینکه موقع خرید طلا و جواهرات یا وسایل منزل فاکتور به نام زن صادر شود. در این صورت، مالکیت آنها با زن خواهد بود.
نکته پایانی که ممکن است در بحث مالکیت جهیزیه مطرح شود، این است که اگر در طول زندگی وسایل دچار استهلاک شوند یا در اثر استفاده شوهر خسارتی به آنها وارد شود، او ملزم به پرداخت خسارت است؟ پاسخ به این سؤال به طریقه ورود خسارت بستگی دارد. اگر این وسایل در طول زمان مستهلک شوند یا با وجود استفاده معقولانه و متعارف شوهر صدمه ببینند یا از بین بروند، او ملزم به پرداخت هیچ خسارتی نخواهد بود.
سیاهه جهیزیه چیست؟
سیاهه جهیزیه همان‌طور که احتمالاً از نام آن حدس می‌زنید، فهرست وسایل و اموالی است که به عنوان جهیزیه به عروس داده شده‌اند. این فهرست معمولاً توسط پدر عروس نوشته می‌شود و داماد، خانواده و اقوام او آن را امضا می‌کنند.
سیاهه جهیزیه معمولاً برای اثبات مالکیت جهیزیه به کار می‌رود. زمانی که کار زوجین به جدایی می‌کشد، برای اثبات مالکیت وسایل جهیزیه، این سیاهه ضمیمه دادخواست استرداد جهیزیه می‌شود تا پس از اثبات وجود آنها در خانه شوهر، قاضی حکم استرداد آنها را صادر کند.
راه‌های اثبات مالکیت بر جهیزیه
هنگام استرداد جهیزیه باید ابتدا مالکیت آن را مشخص کرد. این کار معمولاً به سه روش انجام می‌شود که عبارت‌اند از:
- توافق بر سر مالکیت جهیزیه: ممکن است زن و شوهر بدون هیچ اختلافی بر سر مالکیت جهیزیه توافق کنند و بخشی از وسایل را مرد و برخی از آنها را زن به خانه جدید خود ببرد.
- استفاده از سیاهه جهیزیه برای اثبات مالکیت آن: در صورت اختلاف در مالکیت جهیزیه، می‌توان از سیاهه‌ای که در ابتدای زندگی مشترک تهیه شده و خانواده شوهر امضا کرده‌اند، استفاده کرد. اگر ارزش این وسایل از ۲۰میلیون تومان کمتر باشد، موضوع اثبات مالکیت جهیزیه و استرداد آن توسط شورای حل اختلاف رسیدگی می‌شود. در غیر این صورت، محاکم حقوقی و به عبارت بهتر، دادگاه خانواده مسئول رسیدگی به این موضوع خواهد شد.
- ارائه فاکتور خرید و شهادت شهود برای اثبات مالکیت جهیزیه: گاهی اوقات، هیچ سیاهه‌ای از جهیزیه وجود ندارد و خانواده زن نیز نمی‌دانند که دقیقاً با چه وسایلی او را راهی خانه بخت کرده‌اند. در چنین شرایطی، اگر فاکتور خرید وسایل موجود باشد، می‌تواند مالکیت زن را ثابت کند. علاوه‌براین، او می‌تواند با شهادت شهودی که از فهرست جهیزیه او خبر داشته‌اند، مالکیت خود را اثبات کند. قاضی دادگاه پس از بررسی این موارد، حکم به مالکیت یا عدم مالکیت زن می‌دهد.
فروش جهیزیه بدون اجازه مالک
همان‌طور که تا اینجا توضیح دادیم، مالکیت جهیزیه با زن است. بنابراین، نمی‌توان بدون اجازه او اموالش را فروخت یا به هر روش دیگری به فرد دیگری منتقل کرد. در این صورت، معامله‌ای که انجام می‌شود، به اصطلاح حقوقی معامله فضولی می‌نامند. بر اساس ماده ۲۴۷ قانون مدنی: «معامله به مال غیر جز به عنوان ولایت یا وصایت یا وکالت نافذ نیست ولو اینکه صاحب مال باطناً راضی باشد ولی اگر مالک یا قائم‌مقام او پس از وقوع معامله آن را اجازه نمود در این صورت معامله صحیح و نافذ می‌شود.»
بنابراین، فروش جهیزیه که جزو اموال زن محسوب می‌شود، به هر طریقی، غیرقانونی است و باید برای این کار از او اجازه گرفت.
انتقال و جابجایی جهیزیه
جهیزیه جزو اموال زن محسوب می‌شوند. بنابراین، او می‌تواند پس از طلاق یا هر زمانی که بخواهد جهیزیه را از خانه شوهر ببرد. در چنین شرایطی، بهتر است که زن چند نفر را به عنوان شاهد به منزل شوهر ببرد و از آنها بخواهد فهرست جهیزیه‌ای که از خانه شوهر می‌برد را امضا کنند.
چگونگی استرداد جهیزیه
بعد از صادر شدن حکم طلاق، زن می‌تواند با ارائه دادخواستی با عنوان دادخواست استرداد جهیزیه، وسایل خود را از شوهر پس بگیرد. برای این کار باید دادخواست استرداد جهیزیه را بسته به ارزش آن که قبلاً درباره آن توضیح دادیم، به شورای حل اختلاف یا دادگاه حقوقی خانواده تقدیم کند. ضمیمه این دادخواست نیز باید مدارک اثبات مالکیت جهیزیه مانند فاکتور خرید وسایل، سیاهه جهیزیه یا شهادت شهود، سند ازدواج و مدارک هویتی زوجین باشد.
با ارائه این دادخواست، دادگاه یا شورای حل اختلاف به موضوع رسیدگی می‌کند. در صورت صدور حکم استرداد جهیزیه نیز شوهر مکلف می‌شود که وسایل و لوازم تعیین شده را به زن بازگرداند.
سخن پایانی
مالکیت جهیزیه یکی از مسائلی است که هنگام صدور حکم طلاق مطرح می‌شود. پیشنهاد می‌کنیم برای اینکه در چنین مواقعی دچار دردسر نشوید، از همان ابتدا سیاهه جهیزیه را تهیه کنید و آن را به امضای شوهر و خانواده او برسانید. در این صورت، اثبات مالکیت جهیزیه بسیار ساده‌تر خواهد شد. اگر برای اثبات مالکیت جهیزیه دچار مشکل شده‌اید، پیشنهاد می‌دهیم که برای حل مشکل خود با یک کارشناس یا وکیل حقوقی باتجربه مشورت کنید. کارشناسان و وکلای فعال در پلتفرم حقوقی ترازو می‌توانند شما را در تمام مراحل اثبات مالکیت جهیزیه و استرداد آن یاری کنند.