نکات حقوقی پایان قرارداد کار برای کارگر و کارفرما

پایان قرارداد کار، یکی از اموری است که قانون کار به آن پرداخته است. قانون کار به عنوان قانونی که حاکم بر روابط کارگر و کارفرماست، هم قواعد شروع قرارداد کار را معین کرده و هم قواعد و قوانین خاتمه آن را. قرارداد کار مانند هر قرارداد دیگری باید از شروع تا پایان دارای شرایط قانونی باشد و این قانون است که شروط مهم قرارداد را معین خواهد کرد. با توجه به این که بسیاری از مشکلات و دعاوی، ناشی از نحوه پایان قرارداد کار است، بهتر است با ما در این مقاله همراه باشید تا اطلاعات لازم در این زمینه را دریافت کنید.

پایان قرارداد کار در قانون کار

قرارداد کار بر اساس ماده ۲۱ قانون کار، به یکی از طرق زیر خاتمه می‌یابد:

1. ‌فوت کارگر؛
2. بازنشستگی کارگر؛
3. از کار افتادگی کلی کارگر؛
4. انقضاء مدت در قراردادهای کار با مدت موقت و عدم تجدید صریح یا ضمنی آن؛
5. پایان کار در قراردادهایی که مربوط به کار معین است؛
6. ‌استعفای کارگر؛
7. فسخ قرارداد به ‌نحوی که در متن قرارداد (منطبق با قانون کار) پیش بینی شده است.

در ادامه هر یک از موارد فوق را توضیح می‌دهیم.

۱. فوت کارگر

در صورت فوت کارگر، قرارداد کار به شکلی قهری خاتمه خواهد یافت. بر اساس ماده ۲۲ قانون کار، پس از فوت کارگر، کلیه مطالباتی که ناشی از قرارداد کار و مربوط به دوره اشتغال کارگر است، به وارث قانونی وی پرداخت خواهد شد.

همچنین بر اساس قانون، تا تعیین تکلیف وراث قانونی و انجام مراحل اداری و برقراری مستمری توسط سازمان تامین اجتماعی، این سازمان موظف است نسبت به پرداخت حقوق متوفی به میزان آخرین حقوق دریافتی به طور علی‌الحساب و به مدت سه ماه به عائله تحت تکفل وی اقدام نماید.

۲. بازنشستگی کارگر

بازنشستگی امری حمایتی است که قانون برای نیروی کار در نظر گرفته است. به عبارت دیگر، نیروی کاری که سالها در راستای اقتصاد و تولید جامعه گام برداشته، حال مستحق آن است تا از کار بازنشسته شده و دوران استراحت خود را آغاز کند.

برای تشخیص بازنشستگی در قانون تامین اجتماعی، باید به دو امر توجه داشت: نخست سن بازنشستگی و دوم داشتن سابقه پرداخت بیمه به میزان مقرر در قانون. به طور خلاصه باید گفت که سن بازنشستگی در مردان ۶۰ سال تمام شمسی و در زنان ۵۵ سال تمام شمسی است که با داشتن حداقل ۲۰ سال سابقه پرداخت بیمه، می‌توانند بازنشسته شوند. البته قوانین بازنشستگی دارای جزییات بسیاری است که از حوصله این مقاله خارج است. کارگری که دارای شرایط مختص به بازنشستگی باشد، می‌تواند تقاضای بازنشستگی کند. در صورت دارا بودن شرایط، حقوق بازنشستگی برای فردی که بازنشسته شده، برقرار خواهد شد.

میزان مستمری بازنشستگی عبارت است از یک سی‌ام متوسط مزد یا حقوق بیمه‌شده ضرب در سنوات پرداخت حق بیمه مشروط بر آن که از ۳۵/۳۰ (سی و پنج سی‌ام) متوسط مزد یا حقوق تجاوز ننماید. متوسط مزد یا حقوق برای محاسبه مستمری بازنشستگی عبارت است از مجموع مزد یا حقوق بیمه‌شده که بر اساس آن حق بیمه پرداخت ‌گردیده، ظرف آخرین دو سال پرداخت حق بیمه تقسیم بر ۲۴.

باتوجه به مطالب گفته‌شده، در صورت بازنشسته شدن کارگر، فارغ از این‌که چه مدت از قرارداد کارش مانده باشد (در قرارداد مدت معین) یا تعهدات خود را انجام داده یا نداده باشد (در قرارداد کار معین)، قرارداد کار خاتمه می‌یابد و کارفرما مکلف است به ازای هر سال سابقه، معادل ۳۰ روز آخرین حقوق به عنوان پاداش پایان خدمت به او پرداخت کند. سازمان تامین اجتماعی نیز مستمری او را تا پایان عمر پرداخت خواهد کرد.

۳. از کار افتادگی کلی کارگر

بر اساس بند ۱۳ ماده ۲ قانون تامین اجتماعی، از کار افتادگی کلی عبارت است از کاهش قدرت کار بیمه‌شده به نحوی که نتواند با اشتغال به کار سابق یا کار دیگری بیش از یک سوم از درآمد ‌قبلی خود را به دست آورد. پس اگر در اثر حادثه یا بیماری، فرد ۶۶ درصد از توانایی خود در کار کردن و کسب درآمد را از دست بدهد، بر اساس قانون مشمول مقررات حمایتی خواهد شد و قرارداد کار خاتمه خواهد یافت.

تشخیص موارد از کار افتادگی کلی و پایان قرارداد کار به این دلیل، بنا به تشخیص کمیسیون پزشکی سازمان بهداشت و درمان منطقه با معرفی شورای اسلامی کار و یا نمایندگان قانونی کارگران خواهد بود. در این صورت کارفرما مکلف است به نسبت هر سال سابقه خدمت، معادل دو ماه‌ آخرین حقوق را به وی پرداخت نماید. برخلاف حالت عادی که کارفرما بابت هر سال سابقه مکلف به پرداخت ۳۰ روز حقوق است.

بر اساس ماده ۷۰ قانون تامین اجتماعی، بیمه‌شدگانی که طبق نظر پزشک معالج غیر قابل علاج تشخیص داده می‌شوند، پس از انجام خدمات توان‌‌بخشی و اعلام نتیجه توان‌بخشی ‌یا اشتغال، چنانچه طبق نظر کمیسیون‌های پزشکی مذکور در ماده ۹۱ این قانون، درجه کاهش قدرت کار آنها شصت و شش درصد و بیشتر باشد، از کار افتاده کلی شناخته می‌شوند.

۴. انقضای مدت قرارداد کار و یا پایان کار معین

بر اساس ماده ۲۴ قانون کار، در صورت پایان قرارداد کار (کار معین یا مدت موقت)، کارفرما مکلف است به کارگری که مطابق قرارداد، یک سال یا بیشتر به کار اشتغال داشته است، برای هر سال سابقه، اعم از متوالی یا متناوب، بر اساس آخرین حقوق مبلغی معادل یک ماه حقوق به عنوان مزایای پایان کار به وی پرداخت نماید.

همچنین بر اساس ماده ۲۵ قانون کار، هر گاه قرارداد کار برای مدت موقت و یا برای انجام کار معین، منعقد شده باشد، هیچ یک از طرفین به تنهایی حق فسخ آن را ندارد. رسیدگی به اختلافات ناشی از نوع این قراردادها در صلاحیت هیات‌های تشخیص و حل اختلاف است.

۵. استعفای کارگر

بر اساس تبصره ماده ۲۱ قانون کار، کارگری که استعفا می‌کند، موظف است یک ماه به کار خود ادامه داده و در ابتدا استعفای خود را کتباً به کارفرما اطلاع دهد. درصورتی‌که‌ حداکثر ظرف مدت ۱۵ روز انصراف خود را کتباً به کارفرما اعلام ننماید، استعفای وی منتفی تلقی می‌شود و کارگر موظف است رونوشت استعفا و‌ انصراف از آن را به شورای اسلامی کارگاه و یا انجمن صنفی و یا نماینده کارگران تحویل دهد.

بنابراین با سه شرط زیر استعفای کارگر پذیرفته خواهد شد:

1. اعلام اولیه به کارفرما و سپس اعلام کتبی ظرف مدت ۱۵ روز؛
2. ادامه کار به مدت ۳۰ روز؛
3. اعلام استعفا و ارسال رونوشت به شورای اسلامی کارگاه یا انجمن صنفی و یا نماینده کارگران.

پس از انجام این موارد، قرارداد کار خاتمه یافته و کارفرما مکلف به پرداخت مطالبات و حق سنوات او خواهد بود. باید توجه داشت که اگر کارگری بدون طی تشریفات فوق اقدام به ترک کار کند، مشمول این قواعد نبوده و از حق سنوات بهره‌مند نخواهد شد.

۶. فسخ قرارداد کار یا اخراج کارگر

بر اساس ماده ۲۷ قانون کار، هر گاه کارگر در انجام وظایف محوله قصور ورزد و یا آیین‌نامه‌های انضباطی کارگاه را پس از تذکرات کتبی نقض نماید، کارفرما حق دارد در‌صورت اعلام نظر مثبت شورای اسلامی کار، علاوه بر مطالبات و حقوق معوقه به نسبت هر سال سابقه کار، معادل یک ماه آخرین حقوق کارگر را به‌عنوان «حق سنوات» به وی پرداخت کند و قرارداد کار را فسخ نماید.

‌در واحدهایی که فاقد شورای اسلامی کار هستند، نظر مثبت انجمن صنفی لازم است. در هر مورد از موارد یادشده، اگر مساله با توافق حل نشد، به هیات‌ تشخیص ارجاع داده می‌شود. در صورت عدم حل اختلاف، از طریق هیات حل اختلاف رسیدگی و اقدام خواهد شد. در مدت رسیدگی مراجع حل اختلاف، قرارداد‌ کار به حالت تعلیق درمی‌آید.

کارگاه‌هایی که مشمول قانون شورای اسلامی کار نبوده و یا شورای اسلامی کار و یا انجمن صنفی در آن تشکیل نشده باشد یا فاقد‌ نماینده کارگر باشند، اعلام نظر مثبت هیات تشخیص (‌موضوع ماده ۱۵۸ قانون کار) در فسخ قرارداد کار برای کارگران آنها الزامی است. موارد قصور و دستورالعمل‌ها و آیین‌نامه‌های انضباطی کارگاه‌ها به موجب مقرراتی است که با پیشنهاد شورای عالی کار به تصویب وزیر‌ کار و امور اجتماعی خواهد رسید.

پایان قرارداد کار در دوره آزمایشی

بر اساس ماده ۱۱ قانون کار، طرفین می‌توانند با توافق یکدیگر، مدتی را به نام دوره آزمایشی کار تعیین کنند. در خلال این دوره، هر یک از طرفین حق دارد بدون اخطار قبلی و بدون آن که الزام به پرداخت خسارت داشته باشد، رابطه کار را قطع نماید. درصورتی‌که قطع رابطه کار از طرف کارفرما باشد، وی ملزم به پرداخت حقوق تمام دوره آزمایشی خواهد بود. چنانچه کارگر رابطه کار را قطع کند، وی فقط مستحق دریافت حقوق مدت انجام کار خواهد بود.

مدت دوره آزمایشی باید در قرارداد کار مشخص شود. حداکثر این مدت برای کارگران ساده و نیمه‌ماهر یک ماه و برای کارگران ماهر و‌ دارای تخصص سطح بالا سه ماه است.

فرم تسویه حساب پایان قرارداد کار

پس از پایان قرارداد کار، کارفرما مکلف است که مطالبات و حقوق مالی کارگر را پرداخت کند. این مطالبات ممکن است شامل معوقات، حقوق، حق سنوات و … باشد. بنابراین با توجه به اختلافاتی که ممکن است در آینده به وجود آید، کارفرما باید در فرمی مخصوص به تمام مطالبات کارگر و میزان آن اشاره کند. همچنین بهتر است تمام این مطالبات به حساب شخص کارگر واریز شود و در ذیل فرم از کارگر رسید اخذ شود.

نامه پایان قرارداد کار

نامه پایان قرارداد کار یا اعلام عدم نیاز به کارگر برای برقراری بیمه بیکاری کارگر لازم است. به همین دلیل باید این نامه توسط کارفرما خطاب به اداره کار صادر شود. این نامه نشان خواهد داد که کارگر به میل و اراده خود کار را ترک نکرده است و کارفرما به دلایل مختلف مانند اتمام زمان قرارداد و یا تعدیل نیرو اقدام به پایان قرارداد کار نموده است. این امر از آن جهت مهم است که بیکار در تعریف قانون کار کسی که به میل خود به قرارداد کار خاتمه نداده باشد و همچنین توانایی انجام کار را داشته باشد.

ترک کار بعد از پایان قرارداد کار

پس از پایان قرارداد کار، هیچ مانعی برای ترک کار وجود نخواهد داشت. البته لازم است پایان دادن به قرارداد کار به شکلی قانونی باشد، در غیر این صورت، ترک کار بدون رعایت قوانین، ممکن است عواقبی مانند از دست رفتن حق سنوات را در پی داشته باشد. در مواردی که کار معین یا زمان قرارداد خاتمه یافته است، مانعی برای ترک کار وجود ندارد. اما در مواردی که ترک کار به اراده کارگر باشد، باید حتما شرایط استعفا توسط کارگر رعایت شود. پس از گذشت ۳۰ روز از اعلام استعفای کارگر، قرارداد خاتمه یافته و ترک کار توسط او بلامانع است.

سخن پایانی

پایان قرارداد کار یکی از حساس‌ترین برهه‌های زمانی برای کارگر و کارفرماست زیرا ممکن است منجر به تضییع حقوق هر یک از ایشان شود. صرف عدم رضایت از محیط کار و یا نیروی کار، دلیلی بر پایان قرارداد کار نخواهد بود. همچنین این امر دارای قوانین گسترده ای است که در این مقاله تنها بخشی از آن مطرح شد. بنابراین بهتر است اگر در این زمینه سوالی دارید، آن را با مشاورین و وکلای مجرب ما در پلتفرم حقوقی ترازو مطرح سازید.