دخالت در امور پزشکی چه عواقب قانونی خواهد داشت؟

با وجود ابزارهای مدرنی که امروزه در دسترس همه است، بسیاری از امور پزشکی به ویژه پزشکی زیبایی بسیار ساده به نظر می‌رسند. بااین‌حال، همه امور پزشکی به تخصص و تجربه نیاز دارند و دخالت در این امور اغلب نتایج غیر قابل جبرانی در پی خواهد داشت. به همین علت، دخالت در امور پزشکی جرم‌انگاری شده است. در این مقاله، درباره این جرم و مجازاتی که دارد، توضیح می‌دهیم.

منظور از دخالت در امور پزشکی چیست؟

انجام دادن هر فعالیت حرفه‌ای از جمله امور پزشکی به تخصص و مدرک دانشگاهی نیاز دارد. در صورتی که فردی بدون داشتن این مدرک تخصصی، امور پزشکی از پزشکی زیبایی گرفته تا دندانپزشکی، فیزیوتراپی و فعالیت‌هایی که وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی برای انجام دادن آنها پروانه صادر می‌کند را انجام دهد مجرم خواهد بود. دخالت در امور پزشکی زیبایی بیش از همه در جامعه دیده می‌شود. نمونه آن هم تزریق بوتاکس و مواردی مانند آن است که اغلب افراد غیرمتخصص و بدون مجوز آن را انجام می‌دهند.

دخالت در امور پزشکی در قوانین ایران جرم‌انگاری شده است. مطابق با ماده ۳ قانون مربوط به مقررات امور پزشکی و دارویی و مواد خوردنی و آشامیدنی:

«هر کس بدون داشتن پروانه رسمی بر امور پزشکی، ‌داروسازی، دندانپزشکی، آزمایشگاهی، فیزیوتراپی، مامائی و سایر رشته‌هایی که به تشخیص وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی جزو حِرَف پزشکی و پروانه‌دار محسوب می‌‌شوند اشتغال ورزد یا بدون اخذ پروانه از وزارت‌ مذکور اقدام به تأسیس یکی از مؤسسات پزشکی مصرح در ماده ۱ نماید یا پروانه خود را به دیگری واگذار نماید یا پروانه دیگری را مورد استفاده قرار‌دهد، بلافاصله محل کار او توسط وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی تعطیل و به پرداخت جریمه نقدی از پنج میلیون تا پنجاه‌ میلیون ریال محکوم خواهد شد و در صورت تکرار به جریمه تا صد میلیون ریال یا دو برابر قیمت داروهای مکشوفه (‌هرکدام که بیشتر باشد) محکوم خواهد شد.»

بر این اساس، می‌توان گفت که قانون دخالت در امور پزشکی اختبار و داشتن صلاحیت کافی برای اشتغال در این امور را شرط اصلی می‌داند. به‌علاوه، طبق این ماده قانونی، جرم دخالت در امور پزشکی یک جرم مقید به نتیجه نیست.

به عبارت ساده‌تر، لازم نیست که شخصی بر اثر دخالت فرد غیرمتخصص در امور پزشکی آسیب ببیند، بلکه همین که فرد غیرمتخصص در امور پزشکی مداخله کند، قابل مجازات خواهد بود. به طور مثال، اگر فردی در آرایشگاه خود بدون داشتن مجوزهای لازم اموری مانند بوتاکس یا هرگونه جراحی زیبایی را انجام می‌دهد اما تاکنون کسی از اقدامات او آسیبی ندیده، فرد متخصص باز هم مجرم خواهد بود.

از این ماده قانونی می‌توان این‌طور هم نتیجه گرفت که اگر پزشکی در اموری که در تخصص او نیست مداخله کند نیز قابل مجازات خواهد بود. به طور مثال، اگر پزشکی که تخصص او جراحی عمومی است، جراحی دندانپزشکی انجام دهد، مشمول مجازات ماده ۳ خواهد بود. فردی که با استفاده از مدرک تخصصی دیگری فعالیت می‌کند نیز فعالیتش حکم دخالت در امور پزشکی دارد.

عناصر جرم دخالت در امور پزشکی

همان‌طور که می‌دانید برای اثبات وقوع هر جرمی باید سه عنصر مادی، روانی و قانونی آن وجود داشته باشند. جرم دخالت در امور پزشکی نیز از این قاعده مستثنی نیست.

عنصر قانونی این جرم، همان‌طور که قبلاً اشاره کردیم، قوانین و مقرراتی از جمله  ماده ۳ قانون مربوط به مقررات امور پزشکی و دارویی و مواد خوردنی و آشامیدنی است. بر اساس این ماده قانونی دخالت در امور پزشکی جرم در نظر گرفته می‌شود.

عنصر مادی این جرم را هم می‌توان از این ماده قانونی استنباط کرد. مطابق با این ماده، فعالیت‌های زیر جرم و در حکم دخالت در امور پزشکی هستند:

• اشتغال داشتن بدون داشتن پروانه رسمی به امور پزشکی، ‌داروسازی، دندانپزشکی، آزمایشگاهی، فیزیوتراپی، مامائی و سایر رشته‌هایی که به تشخیص وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی جزو حرف پزشکی و پروانه‌دار محسوب می‌‌شوند
• تأسیس هر نوع مؤسسه پزشکی مانند بیمارستان، زایشگاه، تیمارستان، آسایشگاه، آزمایشگاه پلی کلینیک، مؤسسات فیزیوتراپی و الکتروفیزوتراپی سازمان‌های داروسازی، داروخانه، درمانگاه بخش تزریقات و پانسمان به هر شکل و به هر نام غیر از آنچه از طرف دولت تشکیل می‌شود، بدون اخذ پروانه از وزارت‌ بهداشت
• واگذار کردن پروانه تخصصی پزشکی خود به دیگری
• استفاده کردن از پروانه تخصصی پزشکی دیگران

عنصر روانی یا معنوی این جرم نیز داشتن قصد ارتکاب یکی از فعالیت‌هایی که در عنصر مادی این جرم به آنها اشاره کردیم، صرف‌نظر از نتیجه‌ای که در پی خواهد داشت. در نتیجه، اگر به طور مثال، از پروانه طبابت فردی بدون اطلاع او استفاده شود، اگر بتواند ثابت کند که قصد انجام دادن این کار را نداشته و از این موضوع بی‌اطلاع بوده، قابل مجازات نخواهد بود.

مجازات دخالت در امور پزشکی

مجازات یا جریمه دخالت در امور پزشکی در انتهای ماده ۳ قانون مربوط به مقررات امور پزشکی و دارویی و مواد خوردنی و آشامیدنی آمده است. مطابق با این ماده در صورت دخالت فردی در این امور، بلافاصله محل کار او توسط وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی تعطیل می‌شود. جریمه نقدی او هم از پنج میلیون تا پنجاه‌ میلیون ریال است. در صورت تکرار فعالیت‌هایی که در این ماده قانونی جرم‌انگاری شده‌اند نیز به جریمه تا صد میلیون ریال یا دو برابر قیمت داروهای مکشوفه (‌هرکدام که بیشتر باشد)، محکوم می‌شود.

البته، میزان مجازات مقرر در این ماده مطابق با مصوبه هیأت وزیران درباره تعدیل میزان مبالغ مجازات نقدی مندرج در قوانین و مقررات مختلف در تاریخ ۳۰/۳/۱۴۰۳، افزایش یافت. بر این اساس، مجازات فردی که در امور پزشکی مداخله کرد، در مرتبه اول ۵۸ میلیون تا ۵۸۰ میلیون تومان و در صورت تکرار این جرم، تا ۱ میلیارد و ۱۶۰ میلیون تومان خواهد بود.

علاوه‌براین، مطابق با رای وحدت رویه در خصوص دخالت در امور پزشکی و رویه قضایی مانند رأی صادر شده در تاریخ ۳۰/۴/۱۴۰۱، اگر اقدامات متهم منجر به ایجاد صدمه یا آسیب جسمانی مجنی علیه شده باشد، حسب مورد و به تشخیص مراجع قضایی صالح، به قصاص یا پرداخت دیه نیز محکوم خواهد شد.

دادگاه صالح رسیدگی به جرم دخالت در امور پزشکی

دادگاهی که صلاحیت رسیدگی به جرم دخالت در امور پزشکی را دارد، در تبصره ۶ ماده ۳ قانون مربوط به مقررات امور پزشکی و دارویی و مواد خوردنی و آشامیدنی مشخص شده است. بر اساس این بخش از ماده ۳: «به جرائم موضوع این قانون در دادگاه انقلاب اسلامی رسیدگی خواهد شد.»

نمونه شکایت دخالت در امور پزشکی

برای اینکه بخواهید از فردی که در امور پزشکی مداخله کرده، شکایت کنید، باید شکواییه خود را در یکی از دفاتر خدمات قضایی الکترونیک ثبت کنید. بهتر است این شکواییه با مشورت با یک وکیل حرفه‌ای انجام شود. معمولاً متنی که در این شکواییه نوشته می‌شود، به ترتیب زیر است:

• شاکی: خانم/ آقای… با وکالت خانم/ آقای …
• متهم: خانم/ آقای …
• اتهام: دخالت غیر مجاز در امر پزشکی
• مکان و زمان وقوع جرم:…

شرح شکوائیه: اینجانب… در تاریخ… به مطب شخصی ایشان مراجعه کرده‌ام. آشنایی بنده با مشتکی عنه از طریق… و به دلیل مشاهده تبلیغات گسترده ایشان بود. پس از مراجعه جهت… طبق پیشنهاد ایشان اقدام به… کردم. متاسفانه پس از گذشت مدتی نزدیک به پانزده روز، متوجه مشکل… شدم. پس از آن از طریق سایر دوستان و مراجعه‌کنندگان به مطب وی متوجه شدم که ایشان اصلا صلاحیت… را نداشته است. حال به دلیل عدم صلاحیت ایشان و دخالت غیر مجاز در امر پزشکی صورت گرفته شکایت داشته و تقاضای رسیدگی و جبران خسارت وارده مورد استدعا هستم.

دفاع در برابر اتهام دخالت در امور پزشکی

در صورتی که متهم به دخالت در امور پزشکی قصد انجام این جرم را نداشته مثلاً از استفاده از مدرک پزشکی خود توسط دیگری بی‌اطلاع بوده یا به هر دلیل دیگری می‌تواند از اتهامی که علیه خود می‌بیند، دفاع کند، باید لایحه دفاعیه تحت عنوان لایحه دخالت در امور پزشکی تنظیم کند. در این صورت، نیز بهتر است دفاع از چنین اتهامی را به یک وکیل کاربلد و حرفه‌ای در این زمینه بسپارید و لایحه دفاعیه را با کمک و مشورت او تنظیم کنید.

سخن پایانی

دخالت در امور پزشکی یکی از جرایمی است که در کشور ما رواج بسیاری دارد. به همین علت، قانونگذاری آن را جرم‌انگاری کرده و مجازات‌های سنگینی برای این جرم در نظر گرفته شده است. در صورتی که قربانی این جرم شده‌اید یا ناخواسته این جرم را مرتکب شده‌اید، بهتر است شکایت یا دفاع از خود را به یکی از وکلای حقوق پزشکی پلتفرم حقوقی ترازو بگذارید. این وکلا به اندازه‌ای تجربه و تخصص دارند که می‌توانند از حقوق قانونی شما به خوبی دفاع کنند.

سؤالات متداول