مجازات قسم و شهادت کذب چیست؟

گواهی یا شهادت کذب و همچنین قسم دروغ از جرایمی است که به دلیل جایگاه خاص شهادت در اثبات حق و حقوق، بسیار شایع است. در نظام حقوقی ما، افراد می‌توانند حق خود را بر اساس شهادت شاهدان یا صرفا با یاد کردن قسم، اثبات کنند. البته این شهادت و شرایط آن و همچنین اثبات حق به وسیله قسم خوردن، بسته به این که فرد به دنبال مطالبه چه چیزی است، فرق می‌کند. در این مطلب قصد بررسی شرایط قسم و شهادت را نداریم، بلکه می‌خواهیم به این نکته بپردازیم که شهادت و یا قسم دروغ چه عواقبی برای فرد دارد.

شهادت کذب چیست؟

شهادت دادن بر اساس ماده ۱۷۴ قانون مجازات اسلامی عبارت از اخبار شخصی غیر از طرفین دعوی به وقوع یا عدم وقوع جرم توسط متهم یا هر امر دیگری نزد مقام قضایی است. در واقع اگر کسی غیر از طرفین دعوا، شاهد بر امری باشد و نزد مقام قضایی بر وقوع یا عدم وقوع آن گواهی دهد، این امر شهادت محسوب می‌شود.

پس با توجه به تعریف شهادت در قانون مجازات، شهادت کذب در واقع بیان چیزی غیر از آن چیزی است که فرد مشاهده کرده است. البته گاهی فرد، شاهد اتفاق جرم یا امری بوده ولی بر خلاف آن بیاناتی را بیان می‌کند. گاهی نیز فرد اساسا چیزی را مشاهده نکرده است و برخلاف آن مدعی مشاهده آن می‌شود. هردو مورد می‌تواند مصداقی از شهادت کذب باشد.

مجازات شهادت کذب

گفتیم که شهادت از ادله اثبات دعواست. به این معنا که فرد می‌تواند با توسل به شهادت، اقدام به اثبات حق خود کرده و یا ادعایی که علیه او شده را رد کند. بنابراین شهادت دارای اهمیت بالایی در روند رسیدگی به دعاوی حقوقی و کیفری خواهد بود. از همین جا مشخص می‌شود که شهادت کذب می‌تواند مسیر پرونده و رسیدگی به آن را عوض کرده و حق را ناحق و ناحق را حق جلوه دهد. به همین سبب قانون مجازات اسلامی در ماده ۶۵۰ بخش تعزیرات خود، مجازات‌هایی را برای این جرم در نظر گرفته است. در واقع هدف از جرم‌انگاری شهادت کذب، حمایت از عدالت قضایی و جلوگیری از به انحراف کشیدن عدالت در دستگاه قضایی است.

بر اساس ماده ۶۵۰ قانون مجازات اسلامی (تعزیرات)، هرکس در دادگاه، نزد مقامات رسمی شهادت دروغ بدهد، به سه ماه و یک روز تا دو سال حبس و یا به یک میلیون و پانصد هزار تا دوازده‌ میلیون ریال جزای نقدی محکوم خواهد شد.

البته بر اساس تبصره این ماده، مجازات مذکور در این ماده علاوه بر مجازاتی است که در باب حدود و قصاص و دیات برای شهادت دروغ ذکر گردیده است. به عنوان مثال، در خصوص شهادت بر زنا یا لواط، شاهد باید حضوری، عملی را که زنا یا لواط با آن محقق می‌شود دیده باشد و هرگاه شهادت مستند به مشاهده نباشد و همچنین اگر شهود به عدد لازم یعنی ۴ نفر نرسند، شهادت در خصوص زنا یا لواط، قذف محسوب می‌شود و موجب حد است.

همچنین بر اساس همین تبصره، شهادت کذبی که طبق آن قصاص، اعدام یا قطع عضو صورت می‌گیرد، اگر احراز شود که عمدی بوده است، شاهد، قصاص می‌شود و اگر غیرعمدی باشد، باید دیه بپردازد و ظاهرا حسب مورد علاوه بر اجرای حد و قصاص و دیه، باید مجازات ماده ۶۵۰ نیز اعمال شود.

شرایط تحقق جرم شهادت کذب

تا اینجا تعریفی از شهادت کذب ارائه کردیم و مجازات آن را نیز در قانون بیان کردیم. اما برخی شرایط و نکات در مورد جرم شهادت کذب وجود دارد که باید برای تحقق آن وجود داشته باشد. نکته نخست این است که شهادت چه شفاهی باشد و یا کتبی، تفاوتی در تحقق این جرم نخواهد داشت. یعنی اگر کسی در دادگاه به صورت مکتوب شهادت به امری کذب دهد، با وجود شرایط می‌تواند محکوم به مجازات بیان شده گردد.

شهادت کذب در دادگاه و دادسرا

شرط دومی که برای تحقق جرم شهادت کذب باید وجود داشته باشد این است که شهادت تنها در محاکم قضایی مانند دادگاه و دادسرا انجام شود. بنابراین اگر فردی نزد ماموران نیروی انتظامی به امری شهادت دهد، عمل او نمی‌تواند مصداق شهادت کذب و دروغ باشد. باید توجه داشت که کلمه «دادگاه»، مطلق است و شامل دادگاه عمومی، انقلاب، نظامی، ویژه روحانیت و همچنین دادسراهای مشغول در معیت این محاکم می‌شود. یعنی شهادت کذب در همه اقسام دادگاه‌ها می‌تواند سبب تحقق این جرم گردد.

رای وحدت رویه ۱۴۰۲ در مورد شهادت کذب

در گذشته تصور بر این بود که شهادت کذب تنها در دادگاه موضوع این جرم است و اگر کسی در دادسرا شهادت کذب دهد، مشمول این جرم نخواهد شد. اما با رای وحدت رویه‌ای که از دیوان عالی کشور در سال ۱۴۰۲ صادر شد، اختلافات در این زمینه پایان یافت و شهادت کذب در دادسرا نیز مشمول این جرم شد.

رای وحدت رویه شماره ۸۳۵ مورخ ۱۴۰۲/۶/۲۸ هیأت عمومی دیوان عالی کشور:

با تصویب قانون مجازات اسلامی (تعزیرات ۱۳۷۵) و انحلال دادسرا‌های عمومی و انقلاب از نظام قضایی کشور، انجام تحقیقات مقدماتی بر عهده دادگاه بوده و در نتیجه تصریح به «دادسرا» در ماده ۶۵۰ قانون مذکور در مورد شهادت دروغ، موضوعاً منتفی بوده است.

پس از تشکیل مجدد دادسراها، قانون‌گذار علاوه بر ماده ۳۲۲ قانون آیین دادرسی کیفری مصوب ۱۳۹۲ در خصوص دادگاه، در ماده ۲۰۹ همین قانون، در مورد دادسرا نیز به تفهیم حرمت و مجازات شهادت دروغ از سوی بازپرس به شاهد به عنوان یک تکلیف قانونی تصریح نموده و ضمانت اجرای تخلف شاهد از تفهیم موضوع فوق توسط بازپرس با توجه به لزوم تفسیر قانون با هدف کشف مراد مقنن، مجازات تعیین شده در مورد شهادت دروغ در مرحله تحقیقات مقدماتی نزد مقامات دادسرا نیز مشمول ماده ۶۵۰ قانون مجازات اسلامی (تعزیرات) است.

بنا به مراتب، رای شعبه سیزدهم دادگاه تجدیدنظر استان البرز که با این نظر مطابقت دارد با اکثریت آراء صحیح و قانونی تشخیص داده می‌شود و این رأی طبق ماده ۴۷۱ قانون آیین دادرسی کیفری مصوب ۱۳۹۲ با اصلاحات و الحاقات بعدی در موارد مشابه برای شعب دیوان عالی کشور، دادگاه‌ها و سایر مراجع اعم از قضایی و غیر آن لازم‌الاتباع است.

قصد شاهد از شهادت کذب

سومین شرط از شرایط و نکات در مورد جرم شهادت دروغ این است که صرف این که فرد بداند که شهادتش دروغ است، برای تحقق جرم کافی است. به عبارت دیگر صرف وجود سوءنیت عام در این جرم کافی است و لازم نیست که فرد از شهادت خود به دنبال ضرر وارد کردن به دیگری باشد. هرچند ممکن است شاهد به دنبال اهداف خود در این زمینه باشد.

همچنین صرف ادای شهادت دروغ برای تحقق جرم کافی است و نیازی نیست که از ادای شهادت، ضرری متوجه فرد دیگری گردد. به عبارت دیگر این جرم، جرمی مطلق بوده و نیاز به حصول نتیجه از آن نیست.

بنابراین می‌توان نکات و شرایط لازم برای تحقق جرم شهادت کذب را به این شکل بیان کرد:

1. شهادت ممکن است شفاهی و یا کتبی باشد؛
2. شهادت کذب، چه در دادگاه چه در دادسرا، در نزد مقام قضایی سبب مجازات فرد است؛
3. برای تحقق این جرم نیاز به حصول نتیجه خاصی نبوده و صرف ادای شهادت دروغ سبب وقوع جرم است.

جرایمی که دارای مجازات شهادت کذب هستند

تا اینجا به بیان جرم شهادت کذب و مجازات آن پرداختیم. اما باید بدانید که در قانون برخی جرایم وجود دارند که مجازات شهادت کذب برای آنها در نظر گرفته شده است. در زیر به برخی از آنها اشاره خواهیم کرد:

• براساس ماده ۴۹ قانون ثبت احوال اگر کسی در اداره ثبت احوال، به دروغ شهادت دهد که فلان شخص صاحب فرزندی شده است و این شهادت، موثر در صدور شناسنامه مورد شهادت گردد، مشمول شهادت دروغ است؛
• براساس ماده ۲ قانون تخلفات، جرایم و مجازات های مربوط به اسناد سجلی و شناسنامه، افرادی که عامدا در امر ولادت، وفات یا هویت اعلام خلاف واقع کنند، مشمول مجازات مقرر، برای جرم شهادت دروغ می‌شوند؛
• براساس بند ۲ ماده ۱۵ قانون راجع به ورود و اقامت اتباع خارجه در ایران، هر کس نزد مامورین ذی المدخل برای تحصیل جواز اقامت یا ورود یا مواردی که در تشخیص کسب تابعیت موثر است، به صورت عامدا، خلاف واقع حرف بزند، مشمول مجازات مقرر برای جرم شهادت دروغ می‌شود؛
• براساس ماده ۱۰ قانون تصدیق انحصار وراثت، هر شاهدی که در موضوع تحصیل تصدیق وراثت، برخلاف واقع شهادت دهد، مشمول تعقیب و مجازات مقرر برای جرم شهادت دروغ است.

آثار حقوقی شهادت کذب

شهادت کذب علاوه بر جرم بودن، دارای آثار حقوقی نیز هست که باید مورد توجه قرار گیرد. در زیر به برخی از این آثار اشاره خواهیم کرد:‌

• شهادت کذب بلااثر بوده و حکمی که بر اساس آن صادر شده باشد، قابل تجدیدنظرخواهی است. یکی از جهات تجدیدنظر در دعاوی کیفری بر طبق ماده ۴۳۴ قانون آیین دادرسی کیفری عبارت است از ادعای عدم اعتبار ادله یا مدارک استنادی دادگاه. بنابراین اگر حکمی بر اساس شهادت کذب صادر شده باشد، امکان تجدیدنظرخواهی در مورد آن وجود خواهد داشت.
• در مواردی که حکم دادگاه بر اساس شهادت کذب صادر شده و قطعیت یافته باشد، در صورت اثبات خلاف واقع بودن شهادت، این امر می‌تواند سبب اعاده دادرسی و بررسی مجدد پرونده در دیوان عالی کشور شود.
• علاوه بر مجازات‌هایی که ممکن است شهادت دروغ برای فرد در پی داشته باشد (مثلا فرد به قصاص محکوم شود)، در صورت وجود شرایط، ممکن است بتوان علیه شاهد، دعوای جبران خسارت را اقامه کرد. با این توضیح که اگر فرد با شهادت دروغ خود سبب ایجاد خسارت یا اتلاف مال فرد گردد، فرد خسارت دیده با توجه به این که ورود ضرر به واسطه این شهادت کذب بوده است، می‌تواند خسارت خود را از شاهد مطالبه کند.

نحوه شکایت از شهادت کذب

برای شکایت از شهادت کذب باید به دفاتر خدمات الکترونیکی قضایی مراجعه کرده و ضمن نگارش شکواییه، دلایل خود را مبنی بر کذب بودن شهادت شهود ابراز کرد. البته این امر با توجه به تخصصی و پیچیده بودن آن، بهتر است توسط وکیل متبحر به این امور صورت بگیرد. این شکایت به دادسرا ارجاع داده شده و در صورت وجود ادله، پرونده جهت رسیدگی به دادگاه ارسال خواهد شد.

پس از آن که، شکایت به دادگاه کیفری ارجاع شد، دادگاه کیفری با بررسی اسناد و مدارک موجود در پرونده، دلایل شاکی و تحقیقات انجام شده توسط دادسرا، رای نهایی را صادر می‌کند و متهم را به مجازات قانونی مقرر در قانون محکوم می‌کند. در این شکواییه می‌توانید خسارات خود را نیز از شاهد مطالبه کنید.

سوگند و قسم دروغ

یکی دیگر از ادله اثبات دعوا در حقوق ایران، سوگند و قسم است. اما با توجه به شباهت آن با شهادت دروغ به مجازات آن نیز اشاره خواهیم کرد. هرگاه ثابت شود سوگند دروغ یاد شده و یا اداکننده سوگند فاقد شرایط قانونی بوده است، به سوگند مزبور ترتیب اثر داده نمی‌شود.

همچنین بر اساس ماده ۶۴۹ قانون مجازات اسلامی (تعزیرات و مجازات‌های بازدارنده)، هر کس در دعوای حقوقی یا جزائی که قسم متوجه او شده باشد، سوگند دروغ یاد نماید، به شش ماه تا دو سال حبس محکوم خواهد‌شد. سوگند دروغ نیز مانند شهادت کذب جرمی مطلق است و نیاز به تحقق ضرر و زیان به دیگران وجود ندارد. همچنین سوگند دروغ ممکن است توسط شخصی غیر از اصحاب دعوا مانند ولی یا قیم صورت بگیرد.

سخن پایانی

شهادت کذب و سوگند دروغ، به دلیل آنکه سبب تضییع حق افراد در روند رسیدگی خواهد شد، توسط قانون‌گذار جرم‌ انگاری شده است. البته نکاتی که در بالا بیان شد تنها بخشی از مطالب قانونی در این‌باره بود. بهتر است اگر شما نیز با این مسئله روبرو هستید، از خدمات وکلای متبحر ما در پلتفرم حقوقی ترازو بهره برده و برای رفع مشکل خود اقدام کنید.

سوالات متداول