کلاهبرداری همیشه برای فریب دادن افراد به خرید مالی بی‌ارزش یا با قیمتی بیشتر یا کمتر از واقعی اتفاق نمیفتد. این جرم دامنه بسیار وسیعی دارد که یکی از آنها کلاهبرداری در انحصار وراثت است. در این مقاله، درباره این نوع کلاهبرداری، عناصر این جرم و مجازاتی که دارد، می‌خوانید.
جرم کلاهبرداری در انحصار وراثت
همان‌طور که اشاره شد، یکی از انواع کلاهبرداری که ممکن است ارتکاب یابد، کلاهبرداری در انحصار وراثت است. در این روش، فرد کلاهبردار به روش‌های مختلفی که در ادامه، درباره آنها توضیح بیشتری می‌دهیم، تلاش می‌کند تا وراث متوفی را طوری معرفی کند که سهم الارث خودش از آنها بیشتر شود یا اینکه در نهایت، آنها هنگام تقسیم ارث، از ماترک هیچ سهمی نبرند. عناصر این جرم عبارت‌اند از:
- عنصر مادی: به فعلی که کلاهبردار برای سهم بیشتر بردن یا رسیدن تمام ماترک متوفی به خود، اعم از نام نبردن از وراث دیگر در گواهی انحصار وراثت یا ارائه اطلاعات نادرست در این زمینه انجام می‌دهد، اشاره دارد.
- عنصر معنوی: به قصد و نیت فرد کلاهبردار برای تحصیل عامدانه و عالمانه مال از طریق انجام اعمال متقلبانه نظیر جعل و تخلف در انحصار وراثت انجام می‌دهد، اشاره دارد.
- عنصر قانونی: کلاهبرداری در انحصار وراثت به موجب ماده ۹ قانون تصدیق انحصار وراثت جرم شناخته می‌شود.
در واقع، برای اینکه فردی به جرم کلاهبرداری در انحصار وراثت مجازات شود، باید سه عنصر ذکر شده تحقق یافته باشند.
نکته مهمی که باید در این زمینه به آن توجه داشت این است که مطابق با نظریه شماره ۷/۱۴۰۰/۲۲۵ مورخ ۱۴۰۰/۰۵/۲۰ اداره کل حقوقی قوه قضاییه درباره اخذ گواهی انحصار وراثت توسط ذی‌نفع، برای اینکه فردی به مجازات کلاهبرداری در انحصار وراثت محکوم شود، باید جزو وراث متوفی باشد. طبق این نظریه مشورتی:
«مقنن در ماده ۹ قانون تصدیق انحصار وراثت مصوب ۱۳۰۹، مرتکب دو رفتار به شرح زیر را کلاهبردار محسوب و وی را مشمول مجازات کلاهبرداری دانسته است:
نخست، مستدعی تصدیق با علم به عدم وراثت خود، تحصیل تصدیق وراثت کرده است یعنی خود را به عنوان وارث معرفی کرده است؛
دوم، مستدعی تصدیق با علم به وجود وارثی غیر از خود، تصدیق بر خلاف حقیقت تحصیل کرده است؛
بنابراین شخص ذی نفعی که خود از ورثه متوفی نیست، چنانچه با توجه به ماده ۳۶۰ قانون امور حسبی مصوب ۱۳۱۹ درخواست تصدیق انحصار وراثت کند و عالما و عامدا مشخصات یکی از وراث متوفی را در درخواست قید نکند و تصدیق انحصار وراثت نیز بر همین مبنا صادر شود، رفتار وی مشمول هیچ یک از رفتارهای مذکور در ماده ۹ قانون صدرالذکر نیست تا کلاهبرداری محسوب شود؛ زیرا در درخواست، خود را به عنوان وارث متوفی قلمداد نکرده است و از جمله وراث متوفی نیز محسوب نمی‌شود و لذا رفتار وی با عنایت به ماده ۲ قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۹۲ فاقد وصف کیفری است.»
مصادیق کلاهبرداری در انحصار وراثت
تحصیل متقلبانه تصدیق انحصار وراثت ممکن است به روش‌های مختلفی انجام شود. در ادامه، با مصادیق این جرم آشنا می‌شوید.
جعل انحصار وراثت
در برخی موارد، ممکن است کلاهبرداری توسط یکی از وراث به این صورت انجام شود که او خود را تنها وارث متوفی اعلام کند یا با اینکه می‌داند وارثی دیگر غیر از خودش نیز وجود دارد، به این موضوع در گواهی انحصار وراثت اشاره‌ای نکند. به این ترتیب، هنگام تقسیم ارث، فقط خودش از ماترک ارث خواهد برد. به موضوع ارائه گواهی انحصار وراثت خلاف واقع در ماده ۹ قانون تصدیق انحصار وراثت به این شکل اشاره شده است:
«هرگاه معلوم شود که مستدعی تصدیق با علم بعدم وراثت خود تحصیل تصدیق وراثت نموده و یا با علم به وجود وارثی غیر از خود تحصیل تصدیق بر خلاف حقیقت کرده است کلاهبردار محسوب و علاوه بر ادای خسارت به مجازاتی که به موجب قانون برای این جرم مقرر است محکوم خواهد شد.»
شهادت دروغ در انحصار وراثت
شهادت دروغ در انحصار وراثت را اغلب به اشتباه از مصادیق کلاهبرداری در انحصار وراثت می‌دانند اما می‌توان این عمل را نوعی شهادت کذب به شمار آورد. در ماده ۱۰ قانون تصدیق انحصار وراثت درباره این جرم این‌طور مقرر شده است:
«هر شاهدی که در موضوع تحصیل تصدیق وراثت برخلاف حقیقت شهادت دهد برای شهادت دروغ تعقیب و به مجازاتی که برای این جرم مقرر است محکوم خواهد شد.»
مجازات کلاهبرداری در انحصار وراثت
همان‌طور که اشاره شد، تحصیل مال از طریق جعل گواهی انحصار وراثت و شهادت دروغ در این مورد، مطابق با مواد ۹ و ۱۰ قانون تصدیق انحصار وراثت جرم‌انگاری شده و مجازات کیفری در پی دارد.
مجازاتی که در ماده ۹ برای جرم کلاهبرداری در انحصار وراثت در نظر گرفته شده، علاوه بر پرداخت خسارت به طرف مقابل، مجازات کلاهبرداری موضوع ماده ۱ قانون تشدید مجازات مرتکبین ارتشاء، اختلاس و کلاهبرداری است. به موجب این ماده، کلاهبردار علاوه بر رد اصل مال به صاحبش، به حبس از ۱ تا ۷ سال و پرداخت جزای نقدی معادل مالی که اخذ کرده است محکوم می‌شود.
فردی که در انحصار وراثت شهادت دروغ داده نیز به مجازات شهادت کذب طبق ماده ۶۵۰ قانون مجازات اسلامی یعنی سه ماه و یک روز تا دو سال حبس و یا ۸۲,۵۰۰,۰۰۰ تا ۳۳۰,۰۰۰,۰۰۰ ریال جزای نقدی محکوم خواهد شد.
نکته مهم دیگری که باید درباره کلاهبرداری در انحصار وراثت به آن توجه داشته باشید، این است که این جرم مقید به نتیجه است؛ یعنی باید مجرم موفق به تحصیل گواهی انحصار وراثت شود تا بتوان آن را نوعی کلاهبرداری دانست. در غیر این صورت، مطابق با تبصره ماده ۱۲۲ قانون مجازات اسلامی، به مجازات شروع به جرم کلاهبرداری یعنی حداقل مجازات ذکر شده برای کلاهبرداری محکوم خواهد شد.
در نهایت، اگر کلاهبرداری مورد اشاره، منجر به صدور گواهی انحصار و فروش مال ورثه طبق آن شود، مرتکب علاوه بر کلاهبرداری، جرم انتقال مال غیر را نیز انجام داده است.
اصلاح گواهی انحصار وراثت
اثبات جرم کلاهبرداری در انحصار وراثت، علاوه بر مجازات مرتکب، یک اثر مهم دیگر نیز دارد. در این صورت، مطابق با رویه قضایی نظیر رأی صادر شده برای دادنامه شماره ۹۱۰۹۹۷۰۲۷۰۱۰۱۴۳۶ در شعبه ۵۶ دادگاه تجدیدنظر استان تهران، فردی که نام او در گواهی انحصار وراثت نیامده، یک دادخواست برای اصلاح گواهی انحصار وراثت ارائه دهد. در حکم نهایی صادره از این دادنامه، این‌طور مقرر شده است:
«آقای ج.پ. به طرفیت آقای ع.پ. از دادنامه شماره ۰۰۵۱۱ مورخ ۲۱/۶/۱۳۹۱ شعبه ۴۴ دادگاه عمومی حقوقی تهران تجدیدنظرخواهی کرده است. به موجب دادنامه موصوف دعوای تجدیدنظرخوانده به خواسته ابطال گواهی حصر وراثت شماره ۱۹۵۸-۸/۸/۷۵ شعبه دهم دادگاه حقوقی سابق تهران به لحاظ این که خواهان (تجدیدنظرخوانده) از وراث مرحوم الف.پ. محسوب که نام وی در گواهی حصور وراثت مذکور قید نگردیده است در حالی که مرحوم الف.پ. از وراث مرحوم ن.پ. بوده، ثابت تشخیص و حکم به ابطال گواهی حصر وراثت یاد شده صادر شده است.
دادگاه با توجه به این که اشخاصی که نام آنها در گواهی حصر وراثت قید شده از وراث مرحوم ن.پ. هستند و درخواست تجدیدنظرخوانده می‌بایستی در قالب اصلاح و اضافه نمودن نام مرحوم وراث او در گواهی حصر وراثت مطرح می‌شد از این رو دعوای تجدیدنظرخوانده (خواهان بدوی) به خواسته ابطال گواهی حصر وراثت قابلیت استماع نداشته است برهمین اساس به استناد ماده ۳۵۸ قانون آیین دادرسی دادگاه‌های عمومی و انقلاب در امور مدنی ضمن نقض دادنامه تجدیدنظرخواسته با رعایت ماده ۲ همان قانون قرار رد دعوای خواهان بدوی (تجدیدنظرخوانده) صادر و اعلام می‌شود این رأی قطعی است.»
سخن پایانی
کلاهبرداری در انحصار وراثت یکی از جرایمی است که احتمال دارد هر کسی قربانی آن شود. در صورتی که یک وکیل انحصار وراثت هنگام تنظیم این سند رسمی در کنار شما باشد، گرفتار چنین مشکلی نخواهید شد. پیشنهاد می‌دهیم که برای انتخاب چنین وکیلی، به پلتفرم حقوقی ترازو مراجعه کنید.