مالکیت فکری چیست؟

در جهان امروز و درعصر ارتباطات و فناوری که هر روز شاهد نوآوری و اختراع جدیدی در جامعه بشری و جهانی هستیم، شناخت حقوق مالکیت فکری اهمیت زیادی دارد. حقوقی که هدف از آن، حمایت از آثار فکری مثل تألیف کتاب است و پشتیبانی از حق اختراعی که ساخته هوش و اندیشه بشر است.

حقوق مالکیت فکری چیست؟

اصطلاح «حقوق مالکیت فکری»، از سه واژه حقوق، مالکیت و فکری تشکیل شده است. «حقوق» جمع حق و عبارت است از امتیاز و قدرتی که قانون برای یک شخص و حفظ منافع او در جامعه، شناخته است. «مالکیت»، هر چیزی که شخص مالک آن است و می‌تواند به هر شکل که بخواهد، آن را به کار بگیرد و طبق قانون، دیگری نمی‌تواند بی‌اجازه دارنده این حق، از آن بهره‌مند شود. «فکری» به معنی آفریده‌های ذهن بشر و آن چه از ذوق و اندیشه او به وجود آمده است.

حقوق مالکیت فکری، حقوقی است که شخص نسبت به اختراعات، نتایج، یافته‌ها و آثار فکری خود دارد. حقوق مالکیت فکری، شامل هر چیزی می‌شود که ساخته فکر و ذهن آدمی است که می‌‌تواند در زمینه علم، هنر، صنعت یا تجارت باشد. بنابراین موضوع این حقوق، گسترده و وسیع است. به عبارتی هر شخص، مالک افکار و آثار ناشی از آن است و دیگران حق تجاوز و تصاحب این آثار را ندارند. حقوق مالکیت فکری به معنی مصون ماندن حقوق متعلق به صاحب تمامی آثار فکری که به اشکال مختلف درآمده باشند، مثل کتاب، مقالات علمی، فیلم و عکس، اختراع صنعتی و آثاری از این قبیل، است.

اهمیت مالکیت فکری

اهمیت حقوق مالکیت فکری در جایی دیده می‌شود که می‌تواند با حمایت کردن از آثار ناشی از فکر، خلاقیت و ابتکار افراد، برای آنها یک سری حقوق مادی و معنوی به وجود آورد. در واقع افراد دارای اندیشه‌های خلاق، بتوانند به صورت انحصاری از نظر مالی از کار خود بهره‌مند شوند و دیگران حق کپی کردن و نسخه‌برداری بدون اجازه آنها از آثارشان را نداشته باشند.

در تحقیقات و پژوهش‌های علمی، با وجود حقوق مالکیت فکری، محققان می‌توانند با ثبت کردن نتایج پژوهش خود، دستاوردشان را از سوءاستفاده، سرقت و ثبت به نام دیگران، مصون نگه دارند و از هدر رفتن هزینه‌ها و زمان صرف‌شده برای پژوهش، جلوگیری کنند. در زمینه تجارت و بازرگانی، شرکت‌ها محصولی را که با تحقیقات و دانش، تولید کرده و به بازار فروش عرضه کرده‌اند، با امتیاز انحصاری که حقوق مالکیت فکری برای آنها شناخته است، از طریق فروش در بازاریا انتقال و فروش فناوری اختصاصی خود به سایر شرکت‌ها، سود بسیاری کسب کنند.

حقوق مالکیت فکری با اعتبار دادن به حقوق مادی و معنوی، از بهره‌برداری اشخاص دیگر بدون اجازه شرکت و تولید محصول مشابه توسط رقبا، جلوگیری می‌کند. بنابراین حقوق مالکیت فکری، موجب شکوفایی اندیشه‌ها و خلاقیت افراد و ترغیب آنها به توسعه تحقیقات، علم، فناوری و تجارت می‌شود.

تفاوت مالکیت فکری با مالکیت کلاسیک چیست؟

بارزترین تفاوت مالکیت با مالکیت کلاسیک در زمینه موضوع آنها است. موضوع مالکیت فکری همانطور که از نام آن مشخص است، مربوط به آثار فکری و ساخته ذهن و خلاقیت آنهاست، بنابراین وجود مادی معینی در عالم خارج از ذهن ندارد و یک حق معنوی و غیرقابل لمس است.

مالکیت فکری ترکیبی از حقوق مالی و غیرمالی و البته مربوط به شخصیت افراد است و دارای خصوصیت دائمی متعلق به یک شخص است. حقوق معنوی برخلاف حقوق مالی، قابل واگذاری و انتقال به دیگری نیستند و تنها جنبه مادی و حق بهره‌برداری از آثار فکری، قابل انتقال است. اما مالکیت کلاسیک به جنبه مالی حقوق مالک توجه دارد، بنابراین جنبه مادی دارد و مربوط به یک جسم مادی قابل لمس است. این مالکیت، به حق و سلطه اشخاص نسبت به یک شیء مادی اختصاص دارد. مالکیت از جنبه مادی آن قابل نقل و انتقال به دیگری و فروش است و به شخصی که مالک آن است، تعلق دارد. مالک این شیء مادی ممکن است در طول زمان تغییر کند.

انواع مالکیت فکری

مالکیت فکری انواع بسیاری دارد که در ادامه برخی را معرفی می‌کنیم:

• کپی رایت: این حق از حقوق مالکیت فکری که در زندگی روزمره با آن برخورد بیشتری داریم، برای حمایت از آثار ادبی و هنری مانند کتاب، فیلم، موسیقی و تابلوهای نقاشی و آثاری شبیه به این موارد است.
• حق اختراع: اختراع نتیجه فکر فرد یا افراد است که برای اولین بار فرآیند یا فرآورده‌ای خاص را ارائه می‌کنند که مشکلی را در یک حرفه، فن، فناوری و صنعت حل می‌کند. همانطور که از نام آن پیداست، حق اختراع جهت حمایت از حقوق مخترعین و اشخاصی که برای اولین بار یک اختراع را ثبت کرده‌اند، شناخته شده است. حق انحصاری مخترع در استفاده انحصاری از اختراع است. این اختراع می‌تواند در زمینه‌های گوناگونی مثل پزشکی یا صنعت باشد.
• طرح های صنعتی: یکی دیگر از انواع حقوق مالکیت فکری در زمینه تجاری محسوب می‌شود و مربوط به شکل ظاهری محصولات و اختراعات صنعتی است.
• علامت تجاری: حق استفاده از نام و علامت تجاری خاصی که افراد فعال در زمینه تولید کالا یا تجارت انتخاب می‌کنند و ابزار آنها در تبلیغات و بازاریابی و موجب تمایز و شناخت آنها از سایر افراد فعال در آن زمینه است، منحصر به فرد یا سازمانی است که آن را انتخاب و ثبت کرده است. مطابق حقوق مالکیت فکری، این حق از نام تجاری در برابر کپی شدن و سوءاستفاده، حفاظت می‌کند.

سخن پایانی

در دنیایی که هر لحظه در حال پیشرفت است و با گسترش ارتباطات و دنیای مجازی، زمینه سوءاستفاده از محصولات فکری که اشخاص با صرف هزینه‌های مالی و معنوی زیاد به آن دست یافته‌اند، بیشتر از پیش امکان‌پذیر است، شناخت حقوق مالکیت فکری و موارد مرتبط به آن، برای هر فرد ضروری است. جوامع در حال پیشرفت مانند کشور ما ایران، می‌توانند با توجه و اهمیت دادن به این حقوق، زمینه رشد و توسعه در موضوعات صنعتی و تجاری را فراهم کنند و موجب ترغیب افراد به ارائه و اجرای طرح‌های دانش بنیان خود شوند که زمینه پیشرفت در این حیطه‌ها را برای کشور مهیا می‌کند. در صورت نیاز به وکیل مالکیت فکری، می‌توانید از خدمات پلتفرم حقوقی ترازو استفاده کنید.