در هفته‌های اخیر صحبت‌های زیادی درباره طرح اجباری‌سازی بیمه رانندگان اینترنتی از یکسو و نگرانی‌هایی درباره قطع مستمری بازنشستگان شاغل در تاکسی‌های اینترنتی از سوی دیگر به گوش می‌رسد. نمایندگان مجلس اعلام کرده‌اند به‌دنبال راه‌هایی برای پوشش بیمه‌ای گروه بزرگی از کارگران فاقد بیمه‌اند در قالب طرح اصلاح قانون بیمه اجتماعی رانندگان حمل و نقل بار و مسافر هستند. با این وجود بازنشستگانی که برای تأمین معیشت وارد این بازار کار شده‌اند، به شدت نگران ادامه فعالیت و درآمد خود هستند.
ابهامات زیادی درباره نحوه وصول حق بیمه، ساعت کار رانندگان و وضعیت بازنشستگانی در حال حاضر وجود دارد. اما واقعیت این قانون چیست؟ در میان شایعات و اعتراضات، در این مقاله از پلتفرم حقوقی ترازو به بررسی جزئیات این قانون پرداخته‌ایم.
شرایط فعلی چیست
بر اساس نسخه‌های انتشار یافته تا به امروز، بیمه رانندگان تاکسی‌های اینترنتی شامل تعیین پایه حقوق بیمه‌ای، سهم حق‌بیمه از درآمد راننده و کسر درصدی از هر سفر به‌عنوان سهم کارفرما می‌شود. در برخی اخبار و اظهارنظرها پس از مطرح شدن این طرح گفته شده که قرار است ۱۳/۵ درصد از درآمد هر راننده، به‌عنوان حق‌بیمه در نظر گرفته شود؛ سهم کارفرما هم از محل اضافه کردن درصدی به کرایه تأمین می‌شود.
از طرفی نگرانی‌هایی هم برای مستمری‌بگیران تامین اجتماعی ایجاد شده است. در صورت تفاسیر متفاوت از قوانین فعلی و طرحی که در دست بررسی است، ممکن است بازنشستگانی که پس از بازنشستگی مشغول به کار در تاکسی‌های اینترنتی هستند، مستمری‌شان قطع شود. البته رئیس سازمان تأمین اجتماعی در گفت و گو با رسانه‌ها این موضوع را کاملا تکذیب کرده است.
ماهیت حقوقی کار به عنوان راننده اینترنتی
مشکلات حقوقی این موضوع از تفسیر و استفاده از کلمات آغاز می‌شود. اگر رابطه کاری راننده و پلتفرم، کارگری باشد، کارفرما (پلتفرم) مکلف به پرداخت سهم خود و اجرای تعهدات قانونی‌اش است؛ راننده هم مشمول قوانین کار و تأمین اجتماعی می‌شود.
حالا اگر رابطه کاری به شکل خویش‌فرما/مقاوله‌ای محاسبه شود، قانونگذار بیمه اجباری را لازم می‌داند. به همین دلیل بر اساس شنیده‌ها چنین پیش‌بینی شده که درصدی از هر سفر برای پوشش سهم کارفرما، کسر شود. این موضوع شاید راه‌حلی بینابینی باشد اما در متن طرحی که در مجلس در حال بررسی است، باید صراحتا به کارفرما بودن پلتفرم‌ها و مسئولیت‌های آنها اشاره شود.
تکلیف مستمری بازنشستگان
مقررات نظام اداری و تأمین اجتماعی در ایران مشخص کرده که همزمانی اشتغال و دریافت مستمری ممکن است آثاری حقوقی داشته باشد؛ برای مثال قانون بودجه یا آیین‌نامه‌ها می‌توانند پرداخت مستمری را مشروط به عدم انجام برخی فعالیت‌ها کنند. با این حال شرایط تغییر کرده و قواعد و قوانین جدید هم بی‌شک باید مبتنی بر تفسیرهای صریح قانون، حفظ حق کسب معیشت و پیشگیری از رفتارهای تبعیض‌آمیز باشد. از منظر حقوق اداری و کار هم قطع مستمری بدون معیارهای شفاف قانونی و بدون امکان بررسی موردی، ایرادهای حقوقی به همراه دارد.
راهکارها و پیشنهادات حقوقی موثر
در قانون جدید باید تعریف روشن و دقیقی از «راننده پلتفرمی» و حدود مسئولیت پلتفرم و راننده ارائه شود؛ مواردی مانند تعیین سهم کارفرما و مکانیزم کسر از کرایه.
همچنین برای جلوگیری از قطع نابه‌هنگام مستمری فعلی بازنشستگان، باید امکان پیش‌بینی مواردی مانند ماده گذرا با معیارهای کمی (ساعات کار محدود، سقف درآمد مشمول) پیش‌بینی شود.
همچنین داشتن شفافیت در انتشار درآمدها، امکان گزارش‌گیری دقیق از درآمدها، جلوگیری از گزارش‌دهی ناقص و امکان اعتراض و تجدیدنظر در روند اداری و قضایی باید مورد توجه قرار گیرد.
مهم‌تر از همه این موارد هم آگاهی‌رسانی به‌موقع به ذی‌نفعان است. اطلاع‌رسانی شفاف به رانندگان، بازنشستگان و حتی پلتفرم‌ها اعتماد و شفافیت به همراه دارد.
جمع‌بندی
پوشش بیمه‌ای رانندگان تاکسی‌های اینترنتی موضوعی بسیار مهم برای شاغلان این عرصه است، اما اجرای آن بدون ضامن‌های حقوقی و قانونی، به مشکلات معیشتی بخشی بزرگی از جامعه منجر می‌شود. بی‌شک قانونگذار موظف است در تدوین مقررات، بین منافع تأمین اجتماعی و بازنشستگان توازن ایجاد کند.