هر آنچه باید درباره انحصار وراثت و قوانین آن بدانید

زمانی که فردی فوت می‌کند، اموال و دارایی‌های او به ورثه به جا مانده از او می‌رسد. انحصار وراثت در صورتی انجام می‌شود که فوت فرد متوفی تأیید شود. پس از آن تائید فوت فرد، ورثه او تعیین می‌شوند و ذینفعان می‌توانند درخواست خود را جهت دریافت حصر وراثت آماده کرده و به مراجع قانونی ارائه دهند. مراحل انحصار وراثت باید به صورت دقیق و کامل توسط ورثه فرد تکمیل شود تا پرونده انحصار وراثت با موفقیت به نتیجه برسد. 

انحصار وراثت چیست؟ قانون انحصار وراثت در ایران 

برای تقسیم ارث متوفی، لازم است تا ورثه او به طور دقیق معین شوند. این امر توسط گواهی انحصار وراثت انجام خواهد گرفت. در فرایند انحصار وراثت مشخص می‌گردد که چه کسانی ورثه متوفی می‌باشند و به ایشان ارث خواهد رسید.  

تقسیم ارث  

تقسیم ارث پس از گرفتن انحصار وراثت انجام می‌شود. در واقع برای تقسیم ارث یا تقسیم ترکه لازم است که ابتدا تعداد وراث و وابستگی خونی آن‌ها با فردی که فوت شده مشخص شود؛ بنابراین اول باید طبقات ارث مشخص شود. طبقات ارث عبارت‌اند از: 

1. طبقه اول ارث: پدر و مادر متوفی، فرزندانش و نوه‌های او 
2. طبقه دوم ارث: اجداد فرد (پدر بزرگ و مادربزرگ) و برادر و خواهر و فرزندان آن‌ها 
3. طبقه سوم ارث: عموها و عمه‌ها و دائی‌ها و خاله‌ها و فرزندان آن‌ها 

نحوه‌ تقسیم ارث بین وراث 

برای تقسیم ارث بین افرادی که در طبقات مختلف ارث حضور دارند، شرایط خاصی در نظر گرفته شده است. این شرایط عبارت‌اند از: 

• اگر متوفی فرزند سهم ارث زوجه یک هشتم و اگر متوفی فرزندی نداشته باشد، یک چهارم از ماترک او است. 
• اگر متوفی فرزند داشته باشد، سهم ارث همسر یک چهارم ماترک و اگر متوفی فرزند نداشته باشد، یک دوم ماترک خواهد بود. 
• سهم ارث مادر اگر متوفی فرزند یا خواهر و برادر داشته باشد، یک ششم از ماترک و اگر متوفی فرزند و خواهر و برادر نداشته باشد، یک سوم از ماترک خواهد بود. 
• سهم ارث پدر اگر متوفی فرزند داشته باشد، یک ششم از ماترک است.
• سهم ارث دختر (درصورتی که متوفی پسر نداشته باشد) در صورت واحد بودن یک دوم یا نصف ماترک است و در صورت تعدد دختران، اموال طبق قانون ارث تقسیم خواهد شد. 
• سهم ارث خواهر (مشترک از پدر و مادر یا مشترک از پدر، در صورتی که برادر یا اجداد پدری نباشد) در صورت واحد بودن  یک دوم است و در صورت تعدد، طبق قانون ارث تقسیم خواهد شد. 
• سهم ارث برادر و خواهر (مشترک از مادر در صورتی که متوفی اجداد مادری نداشته باشد)، در صورت واحد بودن یک ششم و در صورت تعدد یک سوم خواهد بود. 

انحصار وراثت بدون وصیت‌نامه 

در صورت فوت شخصی بدون وصیت‌نامه، ارث وی مطابق با قوانین تصدیق انحصار وراثت و قانون امور حسبی بین وارثان او تقسیم خواهد شد. در این شرایط، وارثان موظف به ارائه درخواست انحصار وراثت به دادگاه هستند. سپس، دادگاه یک قاضی یا مجری قانونی را برای بررسی دارایی‌های متوفا و تعیین افراد واجد شرایط به عنوان وارث قانونی منصوب می‌کند. پس از انجام بررسی‌ها، گواهینامه‌ای صادر خواهد شد که اسامی وارثان و سهم هر یک از آن‌ها را مشخص می‌کند. 

گواهی انحصار وراثت 

پس از آشنایی با طبقات ارث و سهم وراث، ضروری است که برای درک بهتر انواع انحصار وراثت، اطلاعاتی درباره گواهی‌های مربوطه کسب کنید. این گواهی‌ها به دو نوع تقسیم می‌شوند. گواهی محدود و گواهی نامحدود. تعیین نوع هر یک از این گواهی‌ها بر اساس میزان ارزش دارایی متوفی صورت می‌گیرد. 

انحصار وراثت محدود 

گواهی حصر وراثت محدود زمانی صادر می‌شود که ارزش اموال و دارایی‌های فرد متوفی کمتر از ۵۰ میلیون ریال باشد. برای دریافت این گواهی، وارثان باید به یکی از دفاتر اسناد رسمی مراجعه کرده و فرم استشهادیه محضری را تکمیل نمایند. لازم است سه نفر شاهد وجود داشته باشند تا گواهی دهند که فرد فوت‌شده، غیر از افرادی که اسامی و هویتشان در فرم ذکر شده، وارث دیگری ندارد. پس از تایید فرم توسط دفترخانه، مرحله بعد شامل مراجعه وارثان به یکی از دفاتر الکترونیک خدمات قضایی جهت تکمیل دادخواست گواهی انحصار وراثت محدود است. 

انحصار وراثت نامحدود 

در صورتی که ارزش اموال و دارایی‌های فرد متوفی بیش از ۵۰ میلیون ریال باشد، ورثه موظف به دریافت گواهی انحصار وراثت نامحدود هستند. همان‌طور که ذکر شد، مدت زمان لازم برای صدور این گواهی بیشتر از گواهی انحصار وراثت محدود است. برای اخذ این گواهی، شورای حل اختلاف موظف است یک آگهی مبنی بر عدم وجود ذینفع دیگر را در روزنامه‌های کثیرالانتشار منتشر کند. پس از گذشت یک ماه از انتشار آگهی، گواهی انحصار وراثت نامحدود برای وارثان صادر خواهد شد. 

تفاوت گواهی انحصار وراثت محدود و نامحدود 

به طور کلی، مهم‌ترین تفاوت بین گواهی انحصار وراثت محدود و نامحدود مربوط به میزان اموال، مراحل اداری و مدت زمان مورد نیاز برای صدور هر کدام است. برخی از تفاوت‌های مهم این دو نوع گواهی عبارت‌اند از: 

• هزینه دریافت گواهی انحصار وراثت، اعم از محدود یا نامحدود، تفاوتی با یکدیگر ندارند. 
• صدور گواهی انحصار وراثت نامحدود به دلیل نیاز به انتشار آگهی به زمان بیشتری احتیاج دارد. (انتشار این آگهی توسط شعبه حل اختلاف بدون هزینه صورت می‌گیرد.) 
• مدت زمان لازم برای صدور گواهی نامحدود با کمک وکلای متخصص معمولاً حدود ۴۰ روز و برای صدور گواهی محدود کمتر از یک هفته است. 

مراحل گام به گام انحصار وراثت 

وراث فرد متوفی برای اطمینان از انجام موفقیت‌آمیز و سریع فرآیند دریافت و تعیین سهم‌الارث خود، بهتر است با مراحل انحصار وراثت آشنا باشند. در یک نگاه کلی، مراحل انحصار وراثت عبارت‌اند از: 

• اخذ گواهی فوت و تکمیل مدارک مربوطه 
• ارائه دادخواست انحصار وراثت در دفتر خدمات قضایی 
• مراجعه به شورای حل اختلاف جهت رسیدگی 
• تعیین و تایید وضعیت ورثه، اموال و دارایی‌ها 
• تصدیق وراث توسط مراجع ذی‌صلاح 
• محاسبه مالیات بر ارث
• صدور گواهی انحصار وراثت از سوی مراجع قانونی 
• تنظیم و تحریر ترکه 
• تقسیم ماترک با رعایت مقررات جاری 
• ارائه مدارک لازم برای انحصار وراثت 

مدارک لازم برای انحصار وراثت 

یکی از اقدامات اساسی در فرآیند انحصار وراثت، جمع‌آوری مدارک و مستندات مورد نیاز است. پیش از اینکه درخواست صدور گواهی انحصار وراثت را داشته باشید، لازم است مدارک مورد نیاز برای انحصار وراثت در شورای حل اختلاف را تهیه کنید. مهم‌ترین مدارکی که باید ارائه کنید عبارت‌اند از: 

• ارائه اصل گواهینامه فوت 
• تکمیل فرم استشهادیه تنظیم شده در دفتر اسناد رسمی توسط وراث 
• رسید تحویل اظهارنامه مالیات بر ارث 
• تصویر برابر اصل شناسنامه متقاضی و سایر وراث 
• وکالت‌نامه معتبر از وکیل دادگستری (در صورتی که درخواست گواهی انحصار وراثت توسط وکیل انجام می‌شود) 

مدت زمان انحصار وراثت بعد از فوت 

مدت زمان انحصار وراثت پس از فوت متوفی، بسته به محدود یا نامحدود بودن اموال، متفاوت خواهد بود. در شرایطی که فرآیند انحصار وراثت محدود با استفاده از خدمات وکیل انجام شود، این موضوع معمولاً بین ده روز تا دو هفته طول می‌کشد؛ اما اگر انحصار وراثت نامحدود باشد، با کمک یک وکیل مجرب حدود چهل روز تا سه ماه زمان می‌برد. توصیه ما به شما این است که برای تسریع در امور مربوط به انحصار وراثت، از یک وکیل کارآزموده کمک بگیرید. 

انحصار وراثت در شورای حل اختلاف 

انحصار وراثت و صدور گواهینامه مربوطه در صلاحیت شورای حل اختلاف آخرین اقامتگاه متوفی قرار دارد. روند انحصار وراثت در این شورا به نحوی است که ابتدا مدارک ارائه شده توسط متقاضیان بررسی می‌شود. سپس، موضوع از طریق انتشار آگهی در روزنامه اعلام می‌گردد تا اگر فرد دیگری جز ورثه معرفی‌شده ادعای ارث داشته باشد، خود را معرفی کند. 

پس از اعلان آگهی، باید مدت یک ماه بگذرد تا امکان صدور گواهینامه انحصار وراثت فراهم شود. گواهینامه صادره توسط شورای حل اختلاف شامل فهرست تمامی وارثانی است که حق ارث بردن دارند و همچنین سهم الارث هر یک از آن‌ها دقیقاً مشخص می‌شود تا هیچ‌گونه اختلافی در تقسیم ترکه بین وارثان پیش نیاید. 

توجه به این نکته ضروری است، تمامی فرآیندها و مراحل مربوط به صدور گواهینامه انحصار وراثت از طریق شورای حل اختلاف، مانند سایر دعوی‌های حقوقی، از طریق سامانه ثنا به متقاضی اعلام می‌شود؛ بنابراین، افرادی که درخواست انحصار وراثت را تقدیم کرده و در حال پیگیری مراحل آن هستند، بایستی برای اطلاع از صدور حکم توسط شورای حل اختلاف به حساب کاربری خود در سامانه ثنا مراجعه کنند و حکم صادره را دریافت کنند. 

انحصار وراثت در دفتر خدمات قضایی 

برای اخذ گواهی انحصار وراثت، متقاضی باید پس از دریافت گواهی فوت مرحوم و تهیه استشهادیه انحصار وراثت، به یکی از دفاتر خدمات قضایی مراجعه کرده و دادخواست مربوطه را تنظیم نماید. لازم به ذکر است که درخواست تنها یکی از وارثین کافی بوده و نیازی نیست سایر وارثان این اقدام را انجام داده یا موافقت خود را اعلام کنند. 

طبق مراحل انحصار وراثت در دفاتر خدمات قضایی، مدارک دیگری نظیر شناسنامه و کارت ملی مرحوم، همچنین شناسنامه و کارت ملی وارثان نیز باید همراه با دادخواست پیوست شده تا به مرجع رسیدگی‌کننده یعنی شورای حل اختلاف ارائه شود. علاوه بر این، سند ازدواج مرحوم و وصیت‌نامه (در صورت وجود) نیز جزو مدارک مورد نیاز بوده و باید ضمیمه دادخواست شده و به دفتر خدمات قضایی تحویل داده شود. 

هزینه انحصار وراثت 

هزینه اخذ گواهی انحصار وراثت با توجه به عوامل متعددی همچون ارزش ماترک، تعداد ورثه، محل صدور و روش دریافت گواهی متفاوت است. بخشی از این هزینه شامل مالیاتی می‌شود که ورثه باید از ارثیه متوفی پرداخت نمایند. همچنین، سایر هزینه‌ها مانند هزینه چاپ آگهی در روزنامه و تایید مدارک وراث نیز وجود دارد. 

خواهان و خوانده در دادخواست انحصار وراثت 

در دادخواست انحصار وراثت، خواهان و خوانده باید مشخص شود. وارثین متوفی و تمامی افرادی که بر اساس قوانین جاری از متوفی ارث می‌برند، مجاز به طرح ادعای انحصار وراثت به عنوان خواهان در دادخواست مذکور هستند. افراد ذی‌نفع یا سایر اشخاص نیز ممکن است اقدام به طرح دعوی کنند. برای مثال، بستانکاران مرحوم یا افرادی که طبق وصیت‌نامه متوفی دارای نفع مالی هستند، می‌توانند جهت اخذ گواهی انحصار وراثت اقدام کنند و در نتیجه جزء خواهان محسوب شوند.  

به طور کلی، فرد خاصی به عنوان خوانده در دادخواست انحصار وراثت حضور ندارد. در واقع، دادگاه در این‌گونه دعاوی به بررسی مدارک و مستندات ارائه شده توسط ورثه می‌پردازد و پس از اطمینان از صحت آن‌ها، گواهی انحصار وراثت را صادر می‌کند. 

در مورد خواهان و خوانده در دادخواست انحصار وراثت باید این موضوع را بدانید، میراث‌داران می‌توانند به صورت مشترک یا جداگانه برای طرح دادخواست انحصار وراثت اقدام کنند. در صورتی که میراث‌داران به صورت جداگانه این اقدام را انجام دهند، پرونده‌های آن‌ها ادغام خواهد شد. 

اشخاص ذی‌نفع باید دلایل و مبانی مربوط به ذی‌نفع بودن خود را با دقت در دادخواست تشریح کنند. چنانچه دادگاه نقصی در مدارک و مستندات ارائه‌شده توسط میراث‌داران مشاهده کند، اخطار رفع نقص صادر خواهد کرد. همچنین، در صورت عدم رفع نقص از سوی میراث‌داران، صدور گواهی انحصار وراثت توسط دادگاه منتفی خواهد بود. 

نمونه دادخواست انحصار وراثت 

برای اینکه خوانده دادخواست انحصار وراثت را به درستی تهیه کرده مراحل قانونی آن را انجام دهد، لازم است که درباره نحوه تنظیم ثبت انحصار وراثت و تنظیم دادخواست آن شناخت داشته باشد. به همین منظور، یک نمونه دادخواست انحصار وراثت را در ادامه جهت آشنایی بیشتر ارائه کرده‌ایم. 

خواهان: …… (نام و سایر مشخصات یکی از وراث کافی است) 

خوانده: ………. (نام و سایر مشخصات وراث دیگر) 

وکیل یا نماینده قانونی: …….. (در صورت داشتن وکیل، نام و نام خانوادگی وکیل نوشته می‌شود) 

خواسته یا موضوع و بهای آن: (تقاضای صدور گواهی انحصار وراثت) 

دلایل و منضمات دادخواست: ۱ – گواهی فوت ۲ – شناسنامه متوفی ۳ – کارت ملی متوفی ۴ – شناسنامه وراث ۵ – کارت ملی متوفی ۶ – اظهارنامه مالیات بر ارث ۷- کپی شناسنامه وراث ۸ – کپی سند ازدواج ۹ – استشهادیه (در صورت وجود) 

شرح دادخواست: 

با سلام احتراماً به استحضار می‌رساند: 

شادروان ………. فرزند …….. با شماره شناسنامه …… در تاریخ …./…./…. در اقامتگاه خود در …… مرحوم گردیده‌اند. نامبرده پیرو مذهب……. است و وراث حین الفوت شادروان عبارت‌اند از: ۱ ) آقا/ خانم ……. (همسر دائمی) ۲- این‌جانب و خانم‌ها …….. (فرزندان متوفی) ۳- آقایان ….. (فرزندان متوفی) که همگی پیرو مذهب …… می‌باشند. دارایی متوفی طبق گواهی مالیات بر ارث پیوست است. لذا تقاضای صدور گواهی انحصار وراثت را دارم. 

سخن پایانی 

برای اینکه اموال متوفی بین وراث او تقسیم شود، لازم است فرزندان یا بستگان او برگه انحصار وراثت را دریافت کرده و فرم‌های مربوط به تعداد وراث و … را کامل کنند. سپس در مدتی که به عنوان حداکثر زمان انحصار وراثت در نظر گرفته شده، وراث متوفی می‌توانند مراحل تحریر ترکه و تقسیم ترکه را انجام دهند.  

در صورتی که برای انجام انحصار وراثت نیاز به راهنمایی دارید، با وکلای متخصص در موسسه حقوقی ترازو در ارتباط باشید. تیم حرفه‌ای پلتفرم حقوقی ترازو با دانش جامع و کاملی که در این رابطه دارند کمکتان می‌کنند تا امور مربوط به تنظیم استشهادیه و … را به خوبی انجام داده و پرونده‌های تقسیم ارث و … را در اسرع وقت به سرانجام برسانید. 

سوالات متداول