اثبات وقوع بیع چگونه انجام می‌شود؟
برای اینکه در دعاوی حقوقی و ملکی موفق باشید، علاوه بر کمک گرفتن از مشاورین و وکلای حقوقی باسابقه، باید با اصطلاحات این حوزه نیز آشنا باشید. یکی از اصطلاحاتی که در دعاوی ملکی و حقوقی احتمالا زیاد خواهید شنید نیز اثبات وقوع بیع است اما منظور از این اصطلاح چیست و به چه مدارکی نیاز دارد؟ در این مقاله، به چنین سؤالاتی پاسخ می‌دهیم.
منظور از اثبات وقوع بیع چیست؟
بر اساس ماده ۳۳۸ قانون مدنی: «بیع عبارت است از تملیک عین به عوض معلوم.» منظور از عین هر چیز قابل خرید و فروش از ملک و خودرو گرفته تا وسایل و اقلام کوچکتر و ارزان‌قیمت‌تر است. عوض معلوم هم به مبلغی گفته می‌شود که فروشنده آن را برای فروش مال خود مشخص کرده است. به زبان ساده‌تر، هر زمان که کالا یا مالی در ازای دریافت مبلغی مشخص‌شده مبادله شود، بیع اتفاق میفتد.
حالا ممکن است این بیع رخ داده باشد اما به طور مثال، فروشنده بعد از دریافت مبلغ تعیین‌شده از ارائه مال به خریدار خودداری کند، یا خریدار پس از دریافت مال مورد معامله برای امضای سند انتقال در محاکم رسمی حضور نیابد، یا از پرداخت مبلغ تعیین‌شده به فروشنده خودداری کند. در هر دو مثال نیز طرفین مدعی می‌شوند که بیعی اتفاق نیفتاده است. در این صورت، دعوای حقوقی به نام دعوای اثبات وقوع بیع در محاکم رسمی اقامه می‌شود.
مدارک لازم برای اثبات وقوع بیع
برای اینکه شما به عنوان فروشنده یک مال، مبلغ مورد معامله را از خریدار منکر خرید و فروش بگیرید یا به عنوان خریدار، در ازای پرداخت مبلغ تعیین‌شده مال مورد نظر را دریافت کنید یا سند آن به نام شما شود، باید در محاکم حقوقی دعوایی به نام دعوای اثبات وقوع بیع اقامه کنید.
برای اقامه این دعوا نیز مانند هر دعوای حقوقی دیگری به مدارکی نیاز دارید که نشان می‌دهند حق با شما است. با توجه به اینکه در دعاوی اثبات وقوع بیع برخلاف دعاوی مانند خلع ید هنوز تنظیم سند رسمی صورت نگرفته، می‌توانید اسناد و مدارک دیگری که نشان می‌دهند بیع اتفاق افتاده اما طرف مقابل به تعهد خود عمل نکرده را ضمیمه دادخواست اثبات وقوع بیع کنید.
قولنامه یا مبایعه‌نامه‌ای که نشان می‌دهد خرید و فروشی انجام شده مهم‌ترین سند شما برای اثبات حقتان است. در صورت نبودن این سند، برخی از مهم‌ترین مدارک نشان‌دهنده وقوع بیع عبارت‌اند از:
- رسیدی که نشان می‌دهد فروشنده مبلغ مورد نظر را دریافت کرده؛
- بارنامه مبنی بر تحویل مبیع یا چیزی که موضوع معامله بوده؛
- شهادت یا گواهی معتبر از کسانی که شاهد خرید و فروش مال مورد نظر بوده‌اند؛
- اقرار طرف دعوا در محکمه حقوقی مبنی بر اینکه خرید و فروش انجام شده؛
- پرینت حساب بانکی کسی که دادخواست ارائه کرده مبنی بر اینکه مبلغ مورد نظر در تاریخی مشخص به حساب طرف مقابل واریز شده است.
موارد دیگری مانند دفاتر حساب یا فاکتور فروشی که فروشنده صادر کرده نیز می‌توانند ضمیمه دادخواست اثبات وقوع بیع بدون مبایعه‌نامه شوند.
مستندات قانونی اثبات وقوع بیع
اگر با یک کارشناس حقوقی یا وکیل باتجربه مشورت کنید، به شما خواهد گفت که بهتر است علاوه بر مدارک لازم برای اثبات وقوع بیع، مواد قانونی، آرای وحدت رویه یا نظریه‌های مشورتی که با پرونده شما ارتباط دارند را هم در دادخواست خود قید کنید و از قاضی دادگاه بخواهید تا به استناد این قوانین و مقررات حق شما را از طرف مقابل بگیرند.
علاوه بر قسمت دوم از کتاب دوم قانون مدنی که شامل قواعد عمومی قراردادها می‌شود، فصل اول از باب سوم این قانون یعنی مواد ۳۳۸ تا ۴۶۳ نیز ممکن است با پرونده شما ارتباط داشته باشند. همچنین، بسته به موضوع پرونده شما، ممکن است وکیل یا مشاور حقوقی تشخیص دهد که یک رای وحدت رویه اثبات وقوع بیع یا نظریه مشورتی اداره حقوقی قوه قضائیه را همراه مواد قانونی به عنوان مستندات قانونی نام ببرید.
نظریه مشورتی اثبات وقوع بیع
نمونه نظریه مشورتی اثبات وقوع بیع هم نظریه مشورتی شماره ۷/۹۷/۴۲۶ مورخ ۱۳۹۷/۰۳/۰۸ به این ترتیب است:
استعلام: دادخواستی به خواسته الزام به تنظیم سند رسمی یک دستگاه اتومبیل به طرفیت فروشنده مستقیم و نیز مالک رسمی صاحب سند تقدیم می‌گردد که مالک رسمی در جلسه دادرسی حاضر نمی‌گردد. لکن فروشنده مستقیم با استناد به شروط قراردادی و در مقام دفاع از خود چنین اظهار می‌دارد که با تنظیم و انتقال سند رسمی مالکیت آن اتومبیل منوط به پرداخت آخرین قسط از اقساط ثمن مورد معامله می‌باشد که در قرارداد نیز به آن تصریح شده است.
حال با توجه به عدم حضور مالک رسمی و اینکه اصل دعوی به فروشنده مستقیم توجهی ندارد دفاع مذکور قابلیت استناد دارد یا خیر؟ در صورت مثبت بودن پاسخ با توجه به اینکه حکم الزام به تنظیم سند رسمی صرفا در مورد مالک رسمی صادر می‌شود، آیا می توان اجرای حکم را منوط به پرداخت آخرین قسط از ثمن معامله در حق فروشنده مستقیم نمود یا خیر؟
نظریه مشورتی اداره کل حقوقی قوه قضاییه:
در فرض سوال که دعوای الزام به تنظیم سند رسمی انتقال خودرو علیه فروشنده مستقیم و نیز مالک رسمی خودرو اقامه شده و مالک رسمی در جلسه دادرسی با وصف ابلاغ حاضر نشده و دفاعی به عمل نیاورده و فروشنده مستقیم دفاعا اعلام داشته که طبق شرط قرارداد فیمابین تنظیم سند موکول به پرداخت آخرین قسط ثمن بوده است.
دفاع مذکور از این حیث قابل پذیرش است که دادگاه در صورت احراز سایر شرایط صحت دعوی مثل احراز معامله فیمابین فروشنده مستقیم با مالک رسمی با توجه به احراز مراتب یاد شده می‌تواند وفق مواد ۲۲۰، ۳۳۸، ۳۳۹ و ۳۶۲ قانون مدنی، حکم بر الزام مالک رسمی به تنظیم سند رسمی انتقال خودرو در قبال پرداخت آخرین قسط ثمن به فروشنده یا مالک (حسب مورد) صادر نماید.
صرف عدم حضور مالک رسمی در جلسه دادرسی با وصف ابلاغ اخطاریه به وی و نیز صرف عدم توجه تکلیف سند رسمی انتقال به فروشنده که مالکیت رسمی بر خودرو مورد معامله ندارد، مانع صدور حکم دادگاه نیست. زیرا دادگاه در مقام صدور حکم از جمله باید وقوع معامله بین مالک رسمی یا فروشنده به عنوان ید ماقبل خریدار را نیز احراز نماید.
اقسام دعوای اثبات وقوع بیع
دعوای اثبات وقوع بیع ممکن است در موارد مختلفی روی دهد. به عنوان مثال در مورد املاک، خودرو و سایر اموال منقول می‌توان چنین دعوایی را متصور دانست. در زیر به برخی از این موارد اشاره خواهیم کرد :
۱. دعوای اثبات وقوع بیع املاک
در این دعوا اگر ملک دارای سند رسمی مالکیت باشد، باید توجه داشت که اموری مانند قولنامه یا مبایعه نامه و همچنین شهادت شهود می‌تواند برای اثبات وقوع بیع به کار آید. البته در مواردی که زمین دارای سند رسمی است، دعوای اثبات وقوع بیع حتما باید با دعوای الزام به تنظیم سند رسمی اقامه شود و الا دادگاه این دعوا را رد خواهد کرد.
البته در مواردی مثل زمین‌هایی که فاقد سند بوده و با قولنامه یا سند شورایی و امثال آن جابجا می‌گردند، می‌توان اقدام به اقامه چنین دعوایی به تنهایی نمود. همچنین باید دانست که املاکی که دارای سند حد نگارند، بر اساس قانون الزام به تنظیم سند رسمی معاملات اموال غیرمنقول، صرفا با سند رسمی منتقل شده و دیگر اسناد عادی برای اثبات بیع در مورد آنها به کار نخواهد آمد.
۲. دعوای اثبات وقوع بیع خودرو
چنین دعوایی با ارائه قولنامه خودرو، فیش واریزی مبلغ بیعانه یا خودرو و همچنین شهادت شهود قابل اثبات است. شما می‌توانید با داشتن این مدارک و تنظیم دادخواست به هدف خود برسید. البته باید توجه داشت که در کنار دعوای اثبات وقوع بیع، بهتر است تا الزام به تنظیم سند رسمی نیز مطالبه شود.
۳. دعوای اثبات وقوع بیع اموال منقول
ممکن است شما کالایی از شخصی خریداری کنید و سپس فرد منکر فروش آن شده و از تحویل آن خودداری کند. در این موارد بهتر است از مدارکی مانند فاکتور فروش، استعلام واریز به حساب فروشنده، رسید بانکی و شهادت شهود استفاده کنید. البته واضح است که چنین کاری دارای پیچیدگی‌های خاص خود بوده و نیاز به دانش حقوقی دارد که با مراجعه به وکیل دادگستری، این نیاز شما برطرف خواهد شد.
مراحل ثبت دعوی اثبات وقوع بیع و رسیدگی به آن
ثبت دعاوی اثبات وقوع بیع و رسیدگی به آن چند مرحله مهم دارد در ادامه با آنها آشنا می‌شوید.
مرحله اول: تنظیم دادخواست
برای ثبت این دعوی باید ابتدا یک دادخواست تنظیم کنید. بهتر است این دادخواست با کمک و مشورت وکلا یا مشاورین حقوقی حرفه‌ای و باتجربه تنظیم شود تا تمام نکات مهم در دعوای حقوقی شما در آن در نظر گرفته شده باشد.
مرحله دوم: مراجعه به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی
بعد از تنظیم دادخواست اثبات وقوع بیع مال غیرمنقول یا منقول، به یکی از دفاتر خدمات الکترونیک قضایی مراجعه کنید تا در سامانه ثنا برایتان حساب کاربری ساخته شود و با دریافت فایل ورد دادخواست و مدارکی که ضمیمه پرونده کرده‌اید، دعوای حقوقی شما در این سامانه ثبت شود. در این مرحله نیز بهتر است یک وکیل یا مشاور حقوقی همراه شما باشد.
مرحله سوم: رسیدگی به پرونده و صدور رأی
در آخر، برای دعوی حقوقی شما پرونده‌ای در ثنا ثبت و پرونده به دادگاه حقوقی صالح فرستاده می‌شود. این مرحله و تاریخ، زمان و مکان رسیدگی به پرونده شما نیز از طریق پیامک و ابلاغیه‌های سامانه ثنا به اطلاع شما خواهد رسید. تنها کاری که باید بکنید این است که با مشورت یا همراه با وکیل خود در زمان و مکان مشخص شده حاضر شوید و از حق خود دفاع کنید.
قاضی دادگاه سخنان شما را می‌شنود و مدارکی که ارائه کرده‌اید را بررسی می‌کند. همچنین، لایحه دفاعیه یا دفاعیات طرف مقابل را با دقت بررسی می‌کند. سرانجام، از طریق سامانه ثنا نتیجه دادگاه تشکیل شده برای اثبات وقوع بیع مال منقول یا غیرمنقول به اطلاع شما خواهد رسید.
نمونه دادخواست اثبات وقوع بیع
نمونه دادخواست اثبات وقوع بیع به این ترتیب است:
به نام خدا
دادگاه عمومی حقوقی شهر/ شهرستان …
خواهان: (نام خواهان که شما هستید به‌علاوه نام پدر، کد ملی و آدرس محل زندگی‌تان)
خوانده: (نام طرفی که قرار است دعوا علیه او اقامه شود به‌علاوه نام پدر، کد ملی و آدرس محل زندگی او)
موضوع: اثبات وقوع عقد بیع
با سلام و احترام
(در این بخش دقیقا بنویسید که در چه تاریخی و در چه مکانی به صورت شفاهی خرید و فروش انجام شده و چه میزان از مبلغ مورد معامله را به استناد کدام یک از مدارک خود پرداخت کرده‌اید. همچنین، در صورتی که کسی شاهد خرید و فروش شما بوده و به اصطلاح، اثبات وقوع بیع با شهادت شهود است، نام او را بنویسید تا برای ادای شهادت حاضر شود. در پایان ذکر کنید که خوانده از ایفای تعهد خود که تحویل مال مورد معامله به شما یا پرداخت مبلغ مورد معامله بوده خودداری کرده است و از دادگاه محترم می‌خواهید تا اقدامات لازم برای احقاق حق شما را به عمل آورد.)
در نهایت نیز نام خود، امضا و ضمائم پرونده را ذکر کنید.
بهتر است موقع تنظیم دادخواست اثبات وقوع بیع شفاهی، بسته به موضوع پرونده که ملک یا خودرو است، الزام به تنظیم سند رسمی یا انتقال دادن برگ سبز خودرو به خودتان را هم در موضوع دادخواست قید کنید. به عنوان مثال، در بخش موضوع دادخواست بنویسید: «اثبات وقوع عقد بیع و انتقال برگ سبز خودرو». به این ترتیب، در صورت اثبات حق شما، دادگاه طرف مقابل را به انتقال برگ سبز خودرو یا تنظیم سند رسمی انتقال ملک یا خودرو ملزم می‌کند. البته، این موضوع ممکن است شامل موارد دیگری نظیر اثبات وقوع بیع و اثبات مالکیت یا اثبات وقوع بیع و ابطال سند رسمی نیز باشد.
سخن پایانی
اثبات وقوع بیع یکی از دعاوی نسبتا رایج حقوقی است که برای موفقیت در آن باید با وکلا و کارشناسان حقوقی باتجربه مشورت کنید. این دعوی حقوقی و گاه ملکی به اسناد محکمه‌پسند و مستندات قانونی نیاز دارد که فقط یک حرفه‌ای می‌تواند شما را در ارائه آنها راهنمایی کند. بنابراین، پیشنهاد می‌کنیم پس از آشنایی با این اصطلاح مهم و رایج حقوقی برای رسیدن به حقوق قانونی خود با مشاوران و وکلای باسابقه و زبده ترازو مشورت کنید.
سوالات متداول
اثبات وقوع بیع یعنی چه؟
اثبات وقوع بیع نوعی دعوای حقوقی است که در آن یکی از طرفین (فروشنده یا خریدار) می‌خواهند ثابت کنند که به تعهدات خود در معامله عمل کرده‌اند اما طرف مقابل به تعهد خود که ممکن است پرداخت مبلغ معامله یا دادن مال مورد معامله به طرف دیگر باشد عمل نکرده است.
تفاوت دعوای خلع ید و اثبات وقوع بیع چیست؟
خلع ید مربوط به زمانی است که شما سند رسمی مبنی بر اینکه مالی مانند خودرو یا ملک از نظر قانونی به شما تعلق دارد در اختیار دارید و می‌خواهید در مقابل کسی که مال شما را تصرف کرده اقامه دعوا کنید اما در دعوای اثبات وقوع بیع هنوز سند رسمی صادر نشده و نمی‌توانید طرف مقابل را از تصرف مالی که مبلغ آن را پرداخت کرده‌اید بازدارید.
دعوای اثبات وقوع بیع در صلاحیت کدام دادگاه است؟
در صورتی که مال مورد معامله جزو اموال غیرمنقول مانند خانه باشد، دادگاه حقوقی که خانه در حوزه قضایی آن واقع شده صالح به رسیدگی است. اگر هم موضوع معامله اموال غیرمنقول مانند خودرو باشد، می‌توانید در دادگاه حقوقی که محل اقامت خوانده یا طرف مقابل، محل خرید و فروش یا انعقاد قرارداد بیع یا محل اجرای تعهد، در حوزه قضایی آن دادگاه است، اقامه دعوا کنید.
هزینه اثبات وقوع بیع چقدر است؟
علاوه بر هزینه‌های مربوط به تشکیل پرونده و تعرفه‌های مرسوم، اگر ارزش مالی که موضوع پرونده شما است تا ۲۰میلیون تومان است، باید ۲.۵% از ارزش این مال و در صورتی که بالاتر از این مبلغ است ۳.۵% از ارزش آن را به عنوان هزینه دادرسی بپردازید.