قوانین ارث فرزند خوانده در ایران

یکی از نهادهایی که امروزه در اکثر کشورهای جهان به رسمیت شناخته شده، نهاد فرزندخواندگی است. این نهاد به زوجین یا افراد مجرد اجازه می‌دهد، تا کودکان بدون سرپرست یا حتی کودکانی که دارای سرپرست بد هستند را به فرزند خواندگی پذیرفته و مسئولیت نگهداری و تربیت آنان را بر عهده بگیرند.

یکی از دغدغه‌هایی که برای فرزندانی که به سرپرستی گرفته شده‌اند وجود دارد، بحث حمایت‌های مالی فرزند خوانده بعد از فوت سرپرست است. در این مطلب درباره احکام ارث فرزند خوانده از سرپرستان وی، نکاتی که لازم است بدانید را ارائه کرده‌ایم.

ارث به فرزند خوانده در قانون

ماده ۸۶۱ قانون مدنی، شرایط وراثت و بهره‌مندی‌ آن‌ها از سهم الارث متوفی را به‌طور مشخص بیان کرده است. طبق این ماده: «موجب ارث دو امر است – نسب و سبب». نسب به معنای ارتباط خونی بین دو فرد است که در آن یکی از دیگری متولد شده (رابطه فرزند و والدین) یا اینکه هر دو از یک شخص ثالث منشأ گرفته‌اند (رابطه بین خواهران و برادران).

در فقه، سبب دارای انواع متعددی است، اما در حقوق کنونی کشور ما و در قانون مدنی، تنها یک نوع از آن مورد پذیرش واقع شده که مربوط به ازدواج و روابط ارثی بین زن و شوهر است. شایان ذکر است که غیر از زن و شوهر، سایر اقوام آن‌ها هیچ‌گونه حق ارثی از متوفی ندارند و عروس یا داماد نیز از اقوام طرف مقابل ارث نمی‌برند. در نتیجه، چون فرزند خوانده جزء بستگان سببی و نسبی مادر و پدرش محسوب نمی‌شود، بنابراین از والدینش ارث نخواهد برد.

سهم ارث فرزند خوانده

حق ارث فرزند خوانده یا سهم الارث کودک تحت سرپرستی، در قانون ایران صفر است. یعنی فرزند خوانده هیچ سهم الارثی از خانواده خودش نخواهد داشت. با توجه به این موضوع، راه‌کارهایی وجود دارد که می‌توان از طریق آن‌ها اموال سرپرستان را به فرزند خوانده منتقل کرد.

افرادی که پس از صدور حکم سرپرستی، مسئولیت نگهداری کودک یا نوجوانی را بر عهده گرفته‌اند، به منظور حمایت از فرزندخوانده خود، می‌توانند با تنظیم وصیتنامه به نفع او، ارث قانونی وی را به فرزند خوانده منتقل کنند. چون، تا یک‌ سوم اموال فرد بعد از فوت وی قابل انتقال به فرزندخوانده خواهد بود. لازم به ذکر است که مبلغ وصیت‌ شده از ترکه کسر گردیده و بر میزان سهم الارث سایر وراث تاثیر خواهد گذاشت.

سرپرستان فرزند خوانده این اختیار را دارند که در طول حیات خود، اموالی را به فرزند تحت سرپرستی منتقل کنند. چنانچه نگرانی‌هایی درباره استفاده از املاک یا دیگر دارایی‌ها وجود داشته باشد، آنان می‌توانند به انجام صلح عمری اقدام کنند. بدین ترتیب، مالکیت عین مال به فرزند خوانده انتقال یافته و مالکیت منفعت آن برای سرپرست محفوظ می‌ماند؛ بنابراین، تا زمان حیات سرپرست، او حق استفاده از این ملک یا دارایی را دارد و فرزند خوانده نمی‌تواند مانع استفاده آن‌ها از مال شود.

حمایت های مالی از فرزندخوانده

مطابق ماده ۱۹ قانون حمایت از کودکان و نوجوانان بی‌سرپرست و بد سرپرست، چنانچه، سرپرست یا سرپرستان فرزند خوانده، فوت کنند، فرزند خوانده تا تعیین سرپرست جدید، حق استفاده از حقوق وظیفه و مستمری سرپرست خود را خواهد داشت. همچنین، به موجب ماده ۱۵ قانون مزبور، به منظور تأمین مالی و پوشش هزینه‌های فرزندخوانده پس از فوت سرپرست، لازم است که «سرپرست اصلی با هماهنگی سازمان مربوطه، خود را در یکی از شرکت‌های بیمه به نفع کودک یا نوجوان تحت سرپرستی بیمه عمر کنند.» پس از فوت سرپرست، وجه بیمه عمر به عنوان ارث فرزند خوانده در نظر گرفته شده و با کمی تسامح، مستقیماً به وی پرداخت خواهد شد.

شرایط ارث فرزند خوانده

با توجه به اینکه ارتباط بین فرزندخوانده و پدر و مادر سرپرست وی نه تحت عنوان نسب قرار می‌گیرد و نه تحت عنوان سبب، لذا مسئله بهره‌مندی سرپرستان از ارث فرزند خوانده منتفی بوده و تعیین میزان سهم الارث آن‌ها طبق قانون، قابل پذیرش نیست. البته در صورتی که فرزند خوانده دارای خویشاوندان نسبی با متوفی باشد، وی بر اساس طبقات و درجات ارث، از اموال فرد بهره‌مند خواهد شد. همچنین، زوج یا زوجه او نیز مطابق با میزان سهم الارث قانونی خود از ترکه وی برخوردار می‌شود.

ارث فرزند خوانده از پدر

وراث متوفی تنها بر اساس سبب یا نسب از متوفی ارث خواهند برد. شرایطی که برای ارث بردن فرزندان از پدر آن‌ها تعیین شده به صورت زیر است:

• وراث نسبی مانند خواهران، برادران، والدین و دیگر بستگان خونی به دلیل وجود ارتباط خونی با متوفی از فرد ارث می‌برند.
• وراث سببی یا همسر متوفی نیز به واسطه روابط ازدواج حق ارث خواهند داشت.

اما فرزندان خوانده، نسبت خانوادگی یا از طریق ازدواج با فرد ندارد. در نتیجه روابط ارث به فرزند خوانده از پدر نخواهد رسید.

نحوه انتقال اموال در تقسیم ارث فرزند خوانده

پدر و مادرانی که فرزندی را به سرپرستی می‌پذیرند، قادرند از طریق دیگری اموال خود را پس از فوت به آن فرزند انتقال دهند. این روش‌ها عبارتند از:

1. روش اول، تنظیم وصیت به صورت تملیکی برای فرزند خوانده است. وصیت تملیکی بدین معنی است که فردی عین یا منفعتی از اموال خود را برای زمان پس از وفاتش، به شخص دیگری بدون هیچ‌گونه چشم‌داشتی منتقل می‌کند.
2. در روش دوم، والدین می‌توانند قبل از فوت، اموال مربوطه را به نام فرزند خود انتقال دهند.
3. در نهایت، در روش سوم والدین قادرند مالکیت اموال را به صورت صلح عمری به فرزندشان واگذار کنند؛ یعنی تا زمان حیات آن‌ها ،اختیار و مالکیت این املاک متعلق به خودشان خواهد بود و پس از فوت، این املاک به فرزند منتقل خواهد شد.

سخن پایانی

طبق قانون تقسیم ارث، در صورتی که از طریق بهزیستی یا پرورشگاه نسبت به فرزند خواندگی یک نوزاد یا کودک اقدام کنید، هیچکدام از اموال به فرزند خوانده انتقال پیدا نمی‌کند. مگر اینکه فرد در طول حیات خودش، بخشی از اموالش را از طریق وصیت یا صلح عمراً به فرزندش منتقل کرده باشد.

البته در صورتی که فرزند خوانده با زن یا مرد رابطه خویشاوندی داشته باشد، سهم الارث طبقه ارث برای او نیز در نظر گرفته می‌شود. در صورتی که برای تقسیم ارث یا تنظیم وصیت‌نامه و … نیاز به کمک دارید، با وکلای متخصص ترازو مشورت کنید. تا طبق قوانین دقیق بتوانید مراحل انحصار وراثت را انجام دهید.

سؤالات متداول