تعطیلات و انواع مرخصی در قانون کار

مرخصی یکی از حقوقی است که نیروی کار به عنوان یکی از ارکان تولید در اقتصاد یک کشور، باید از آن برخوردار باشد. مرخصی‌ها به کارکنان اجازه می‌دهند تا برای استراحت و بازیابی انرژی وقت بگذرانند که می‌تواند به بهبود بهره‌وری و رضایت شغلی آنها کمک کند. قوانین مربوط به انواع مرخصی می‌تواند بسته به کشور، صنعت و قرارداد کاری متفاوت باشد. در ایران، قوانین کار معمولاً حداقل تعداد روزهای مرخصی سالانه را تعیین می‌کنند که کارکنان می‌توانند از آن استفاده کنند.

مرخصی چیست؟

مرخصی حقی است که به کارگران و کارمندان اعطا می‌شود تا بتوانند برای مدتی، بدون حضور در محل کار، استراحت کنند یا به امور شخصی خود بپردازند. این حق در قانون کار جمهوری اسلامی ایران به رسمیت شناخته شده و می‌تواند شامل مرخصی استحقاقی، استعلاجی، ساعتی، ازدواج، فوت اقوام درجه یک، زایمان، حج و … باشد. همچنین مرخصی می‌تواند با حقوق یا بدون حقوق باشد و بسته به نوع شغل و شرایط کاری، میزان و نحوه استفاده از آن متفاوت است.

انواع مرخصی در قانون کار

در قوانین موجود، قانون کار به طور خاص در مورد مرخصی برای کارکنان و کارگران در بخش خصوصی دارای قوانینی است که باید به طور مبسوط به آن پرداخت. برخی از انواع مرخصی در قانون کار ازین قرارند:

• مرخصی استحقاقی؛
• مرخصی استعلاجی؛
• مرخصی ساعتی؛
• مرخصی زایمان؛
• مرخصی ازدواج؛
• مرخصی بدون حقوق.

حال که به طور اجمالی با انواع مرخصی آشنا شدیم، باید به طور جداگانه هرکدام از این موارد را بررسی کرده وشرایط آن را بدانیم. پس با ما همراه باشید.

۱. مرخصی استحقاقی

مرخصی استحقاقی در واقع مرخصی است که هر نیروی کاردر طول سال بدون کسر از حقوق می‌تواند از آن استفاده کرده و به استراحت و امور شخصی خود بپردازد. زمان انجام این مرخصی در واقع با توافق میان کارگر و کارفرما تعیین می‌شود. اما در صورت درخواست کارگر، کارفرما نمی‌تواند او را از انجام مرخصی منع کند.

مدت زمان مرخصی استحقاقی بر اساس قانون کار محاسبه خواهد شد. بر اساس ماده ۶۴ این قانون، مرخصی استحقاقی سالانه کارگران با استفاده از مزد و احتساب چهار روز جمعه، جمعاً یک ماه است. سایر روزهای تعطیل جزء ایام مرخصی محسوب نخواهد شد. برای کار کمتر از یک سال مرخصی مزبور به نسبت مدت کار انجام یافته محاسبه می‌شود. به عبارت دیگر مدت مرخصی استحقاقی دو و نیم روز در ماه و یا ۲۶ روز در سال است که با احتساب ۴ روز جمعه، جمعا ۳۰ روز خواهد شد.

همچنین بر اساس ماده ۶۵ قانون کار، مرخصی سالیانه کارگرانی که به کارهای سخت و زیان‌آور اشتغال دارند ۵ هفته است. استفاده از این مرخصی، حتی‌الامکان در دو‌ نوبت و در پایان هر شش ماه کار صورت می‌گیرد. به عبارت دیگر میزان مرخصی استحقاقی مشاغل سخت، ۳۰ روز در سال بوده که با احتساب ۵ روز جمعه، ۳۵ روز خواهد بود.

ذخیره مرخصی استحقاقی و تبدیل آن به حقوق

حال که با مرخصی استحقاقی و میزان آن آشنا شدیم بهتر است به این سوال پاسخ دهیم که آیا امکان ذخیره مرخصی استحقاقی وجود دارد؟ پاسخ مثبت است. بر اساس ماده ۶۶ قانون کار، کارگر نمی‌تواند بیش از ۹ روز از مرخصی سالانه خود را ذخیره کند. پس تا میزان ۹ روز از مرخصی قابل ذخیره کردن برای سال بعد است.

ممکن است این سوال پرسیده شود که آیا مرخصی استفاده نشده امکان تبدیل به دستمزد دارد؟ پاسخ مثبت است. تا سقف همان ۹ روز که امکان ذخیره مرخصی وجود دارد، می‌توان نسبت به تبدیل آن به دستمزد اقدام کرد. البته این امر در صورتی ممکن است که شما از این تعداد مرخصی استفاده نکرده باشید. همچنین امکان تبدیل بیش از این تعداد مرخصی به دستمزد وجود ندارد.

انواع مرخصی استحقاقی چیست؟

مرخصی استحقاقی ممکن است، روزانه، ساعتی و یا پاس شیر باشد. اگر نیروی کار در یک روز بیش از ۶ ساعت نیاز به مرخصی داشته باشد، باید مرخصی روزانه بگیرد اما اگر میزان آن از ۶ ساعت کمتر باشد باید بصورت ساعتی مرخصی بگیرد. مرخصی پاس شیر نیز به مادران دارای نوزاد زیر ۲ سال، تعلق می‌گیرد. در واقع مادرانی که نوزاد زیر ۲ سال دارند، می‌توانند در هر سه ساعت، نیم ساعت محل کار را ترک کنند. همچنین می‌توانند محل کار را یک ساعت زودتر از سایر کارمندان ترک کنند. لازم به ذکر است که استفاده از مرخصی پاس شیر نیز باید با هماهنگی و رضایت کارفرما باشد.

تعیین زمان استفاده از مرخصی استحقاقی

بر اساس ماده ۶۹ تاریخ استفاده از مرخصی با توافق کارگر و کارفرما تعیین می‌شود و در صورت اختلاف بین کارگر و کارفرما نظر اداره کار و امور اجتماعی محل لازم‌الاجراء است. همچنین در مورد کارهای پیوسته (‌زنجیره‌ای) و تمامی کارهایی که همواره حضور حداقل معینی از کارگران در روزهای کار را اقتضا می‌نماید،‌ کارفرما مکلف است جدول زمانی استفاده از مرخصی کارگران را ظرف سه ماه آخر هر سال برای سال بعد تنظیم و پس از تایید شورای اسلامی کار یا‌ انجمن صنفی یا نماینده کارگران اعلام نماید.

۲. مرخصی استعلاجی

مرخصی استعلاجی نوعی مرخصی است که به کارمندان تحت پوشش بیمه تامین اجتماعی ایران در صورت بیماری تعلق می‌گیرد. در این دوره، کارمند به دلیل بیماری از محل کار خود غایب می‌شود و حقوق و مزایای روزانه خود را از سازمان تامین اجتماعی دریافت می‌کند، نه از کارفرما. مدت مرخصی استعلاجی توسط پزشک تعیین می‌شود و برای دریافت آن، نیاز به گواهی پزشکی است که توسط سازمان تامین اجتماعی تأیید شود. بر اساس ماده ۷۴ قانون کار مدت مرخصی استعلاجی، با تایید سازمان تامین اجتماعی، جزء سوابق کار و بازنشستگی کارگران محسوب خواهد شد.

۳. مرخصی مناسبتی

مرخصی مناسبتی به مرخصی‌هایی گفته می‌شود که به مناسبت‌های خاصی مانند ازدواج، فوت اقوام درجه یک، بارداری و زایمان، و انجام مناسک حج اعطا می‌شوند. این نوع مرخصی‌ها در قانون کار جمهوری اسلامی ایران پیش‌بینی شده و به کارگران و کارمندان اجازه می‌دهد تا برای مدت معینی بدون حضور در محل کار و بدون کسر از حقوق، به امور شخصی و خانوادگی خود بپردازند.

• مرخصی ازدواج: مرخصی ازدواج به کارگران و کارمندان اجازه می‌دهد تا در صورت ازدواج دائم، برای مدت معینی از کار خود مرخصی بگیرند. طبق قانون کار، کارگران می‌توانند از ۳ روز مرخصی با حقوق برای ازدواج استفاده کنند. این مرخصی به منظور فراهم کردن فرصتی برای برگزاری مراسم ازدواج و ترتیبات مربوط به آن در نظر گرفته شده است.
• مرخصی فوت اقوام: مرخصی فوت اقوام درجه یک به کارگران و کارمندان اجازه می‌دهد تا در صورت فوت همسر، فرزند، پدر، مادر، از ۳ روز مرخصی با حقوق استفاده کنند. این مرخصی به منظور فراهم کردن فرصتی برای شرکت در مراسم تدفین و عزاداری و انجام امور مربوط به آن در نظر گرفته شده است.
• مرخصی حج: مرخصی حج در ایران به کارگران و کارمندان اجازه می‌دهد تا برای انجام فریضه واجب حج تمتع، از مرخصی استفاده کنند. طبق ماده ۶۴ قانون کار، کارگران می‌توانند یکبار در طول دوران کاری خود از مرخصی حج بهره‌مند شوند. این مرخصی معمولاً ۳۰ روز است و بدون احتساب ایام تعطیلات رسمی محاسبه می‌شود. استفاده از این مرخصی فقط برای حج واجب قابل اجرا است و برای حج عمره، که جزو تکالیف واجب نیست، مرخصی خاصی در نظر گرفته نشده است.

۴. مرخصی زایمان

مرخصی زایمان در ایران به مادران شاغل اجازه می‌دهد تا برای مدتی پس از زایمان از کار خود دور باشند تا به بهبودی بدنی و روحی بپردازند و به نوزاد خود مراقبت‌های لازم را ارائه دهند. طبق قانون جدید، مدت زمان مرخصی زایمان از ۶ ماه به ۹ ماه افزایش یافته است. این مرخصی به عنوان بخشی از سابقه کاری محسوب شده و شامل پرداخت حقوق و مزایا نیز می‌شود.

همچنین، در طول این دوره، مادران می‌توانند دفترچه بیمه تامین اجتماعی خود را تمدید کنند و از امکانات آن استفاده کنند. در صورت درخواست مادر تا دو ماه از این مرخصی در ماه‌های پایانی بارداری قابل استفاده است. مرخصی مزبور برای تولد دو قلو و بیشتر، دوازده ماه میباشد. در مواردی که مرخصی زایمان موجب اخلال در کار بخش خصوصی گردد، پس از تایید وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی هزینه تحمیل شده توسط دولت جبران خواهد شد.

۵. مرخصی بدون حقوق

مرخصی بدون حقوق نوعی مرخصی است که در آن کارمندان می‌توانند از محل کار خود غیبت کنند بدون آنکه حقوقی دریافت کنند. این مرخصی بر اساس توافق کتبی بین کارگر و کارفرما صورت می‌گیرد و مدت زمان آن می‌تواند متفاوت باشد. در طول این دوره، قرارداد کار به حالت تعلیق در می‌آید و کارمند هیچ‌گونه حقوق و مزایایی دریافت نمی‌کند.

مرخصی بدون حقوق می‌تواند برای دلایل شخصی یا تحصیلی و در شرایط خاصی به کارمندان اعطا شود. طبق ماده ۷۲ قانون کار، نحوه‌ی استفاده از مرخصی بدون حقوق کارگران و مدت آن و شرایط برگشت آن‌ها به کار پس از استفاده از مرخصی با توافق کتبی کارگر یا نماینده قانونی او و کارفرما تعیین می‌‌شود.

سخن پایانی

در قانون کار، انواع مرخصی برای نیروی کار در نظر گرفته شده است که در متن مقاله به آنها شاره شد. البته این موارد صرفا جهت آشنایی شما با مرخصی بود و هریک قوانین تفصیلی دیگری نیز دارد. اگر شما نیز در این زمینه سوالی داشتید بهتر است تا آن را با مشاورین ما در پلتفرم حقوقی ترازو در میان بگذارید.

سوالات متداول