در امور تجاری و داد و ستدهای بازار یکی از ابزارهایی که همیشه مورد بحث و مهم تلقی می‌شود چک است که به همراه شما به بررسی انواع چک و تفاوت چک و سفته خواهیم پرداخت؛ به خاطر اهمیت این موضوع و پرکاربرد بودن آن در زندگی روزمره باید از قوانین و تعاریف حقوقی آن اطلاعات کافی داشته باشید، به همین خاطر در این مقاله با ما همراه شوید.
تعریف چک
جالب است بدانید که در گذشته آن را با نام‌هایی چون برات، قباله، منشور عهدنامه و حجت می‌شناختند و در مبادلات تجاری کاربرد داشته است؛ امّا انواع چک در لغت فارسی به نوشته‌ای اطلاق می‌شود که به وسیله‌ی آن پولی را که در بانک به امانت سپرده‌اید، به شخص دیگری می‌دهید.
قانون تجارت در ماده‌ی ۳۱۰ خود چک را نوشته‌ای تعریف می‌کند که فرد به وسیله‌ی آن تمام یا قسمتی از وجوهی را که نزد محال علیه دارد، به شخص دیگری می‌دهد.
ماهیت چک
امّا کارشناسان حقوقی می‌گویند چک یک سند تجاری است که توسط بانک به فرد داده می‌شود تا او بتواند به وسیله‌ی آن وجوه یا اعتبار قابل استفاده خود نزد بانک را به افراد دیگر انتقال دهد. گفتنی است که طبق قوانین بانک‌ها، صاحب حساب باید شرایط دریافت دسته چک از قبیل سپرده‌ی کافی و خوش‌حسابی را داشته باشد.
انواع چک بانکی
باید بدانید که برای این سند تجاری انواع مختلفی تعریف شده است که اگر در امور بازرگانی، مبادلات تجاری و کسب و کار فعالیت داشته باشید، اطلاع از انواع چک حتما به درد شما خواهد خورد. چک‌های بانکی معمولا به دو دسته‌ی کلی تقسیم می‌شوند:
- انواع صادر شده توسط اشخاص
- انواع صادر شده توسط بانک‌ها
ابتدا به آن‌هایی می‌پردازیم که توسط افراد تنظیم یا صادر می‌شوند:
چک عادی:
این روش متداول‌ترین نوع صدور این سند است که همه معمولا با آن آشنا هستند؛ به این ترتیب که شخص به وسیله‌ی آن از وجوه یا اعتباری که نزد بانک دارد، مبلغی را برای انتقال به فرد دیگری مشخص می‌کند که آن فرد باید برای دریافت آن مبلغ به بانک صادرکننده چک مراجعه کند.
چک گواهی شده یا تأیید شده‌ی بانکی:
در ظاهر این نوع با انواع چک عادی تفاوتی ندارد امّا حُسن آن، این است که بانک پرداخت آن را به دارنده تضمین خواهد کرد، یعنی صاحب آن آنقدر در بانک اعتبار دارد که اگر در موعد مقرر مبلغ در حساب نبود، خود بانک آن را پرداخت خواهد کرد.
و امّا در ادامه با انواع چک که توسط بانک‌ها صادر می‌شوند آشنا خواهید شد:
چک تضمین شده:
این نوع تفاوتی با پول رایج ندارد، چرا که پرداخت آن توسط بانک قطعی است؛ چک رمزدار تضمین شده توسط بانک و به درخواست صاحب حساب صادر می‌شود و شخص گیرنده می‌تواند مطمئن باشد که در موعد مقرر حتی اگر پول در حساب نباشد، وجه مورد نظر را از تمام شعبه‌های بانک دریافت خواهد کرد.
با تعریفی که خواندید متوجه شدید که این نوع از سند فرقی با مدل تأییدشده‌ی بانکی ندارد جز اینکه صادرکننده‌ی آن خود بانک است امّا در نوع تأییدشده خود صاحب حساب آن را صادر می‌کند.
چک بین بانکی یا رمزدار:
این نوع که به درخواست صاحب حساب و توسط بانک صادر می‌شود، قابلیت وصول به صورت نقدی ندارد و نمی‌تواند در وجه حامل باشد؛ این نوع از سند برای انتقال وجه از بانک فرد صاحب حساب به حساب شخص مورد نظر در بانک دیگر به کار می‌رود.
باید بدانید که پرداخت این هم مانند نوع قبلی توسط بانک تضمین شده است و از امنیت بالایی برخوردار است، چون شماره حساب و کد شعبه‌ی بانکی که فرد گیرنده در آن حساب دارد، در این چک ثبت می‌شود و برای اشخاص دیگر قابل وصول نیست.
چک مسافرتی:
به نوعی از این اسناد گفته می‌شود که باز هم توسط بانک و به درخواست صاحب حساب صادر می‌شود و وجه آن در تمام شعب همان بانک یا کارگزاری‌ها و نمایندگان مرتبط با بانک قابل وصول است و معمولا بهترین گزینه برای حمل و نقل مبالغ زیاد است.
تفاوت چک و سفته
می‌دانید که سفته نیز مانند چک یکی از اسناد تجاری است که فرد صادرکننده را ملزم به پرداخت وجهی می‌کند که در آن تعهد کرده است امّا در امور حقوقی این دو تفاوت‌های بسیاری دارند که در ادامه به مهم‌ترین آنها اشاره می‌کنیم:
- سفته جنبه‌ی حقوقی دارد ولی چک سندی است که می‌توان آن را تحت شرایطی از طریق کیفری پیگیری کرد؛ به عبارت دیگر اگر شرایط خاصی وجود داشته باشد، عدم پرداخت وجه آن می‌تواند جرم کیفری محسوب شود و مجازات دارد امّا پرداخت نکردن سفته اینگونه نیست، هرچند در نهایت و با داشتن شرایطی می‌تواند منجر به حکم بازداشت شود امّا برای فرد سابقه‌ی جرم کیفری به همراه ندارد.
- حکم عدم پرداخت چک توسط بانک و رایگان انجام می‌شود امّا حکم واخواست برای سفته هزینه‌بر است، یعنی فرد باید دو درصد مبلغ کل سفته را بپردازد.
- برای مطالبه‌ی مبلغ چک در مراجع قضایی حتما حکم عدم پرداخت و برگشت زدن نیاز است، امّا خود سفته به عنوان سندی تجاری در محکمه قابل پیگیری است.
- امضای سفته در محکمه توسط صادرکننده انکارپذیر است، ولی صادرکننده‌ی چک جز با دلایل و مدارک محکمه پسند نمی‌تواند امضای خود را انکار کند.
- با گواهی عدم پرداخت چک و بدون واریز مبلغ خسارت احتمالی به حساب دادگستری می‌توان حکم توقیف اموال گرفت ولی در مورد سفته بدون واخواست و پرداخت دو درصد از کل مبلغ، این کار ممکن نیست.
- گرفتن سفته معمولا با هزینه به عنوان مالیات همراه است در حالی که گرفتن دسته‌چک از بانک بدون هزینه و با مالیات ناچیز است.
- گرفتن دسته‌چک شرایط و مقررات خاصی را طلب می‌کند ولی در مورد سفته کافی است آن را از بانک بخرید.
- درج مبلغ در سفته تا سقف مبلغی است که روی آن چاپ شده است امّا در مورد چک محدودیتی در درج مبلغ وجود ندارد.
تفاوت سفته و چک از منظر نوع سند چیست؟
باید بدانید که از نظر حقوقی چک سندی عادی و لازم‌الاجرا محسوب می‌شود که هم در مراجع کیفری و حقوقی قابل پیگیری است و هم در اداره‌ی ثبت اسناد، ولی وصول سفته را تنها می‌توان از طریق دادگاه‌های حقوقی پیگیری کرد.
چک کیفری
معمولا کسانی که می‌خواهند این سند را از کسی به عنوان ضمانت مبلغ طلبشان دریافت کنند، سعی می‌کنند به گونه‌ای باشد که از طریق کیفری قابل پیگیری باشد، چرا که روش کیفری شدت عمل بیشتری را برای مجبور کردن صادرکننده به پرداخت مبلغ مورد نظر، اعمال می‌کند.
دارنده‌ی چک کیفری با مراجعه به دادسرا و تنظیم شکوائیه، پرداخت وجه سند را از قانون طلب می‌کند و اگر فرد صادرکننده پس از حضور در مرجع قضایی این مبلغ را پرداخت نکند و وثیقه‌ای نداشته باشد، قرار بازداشت صادر خواهد شد و نهایتاً می‌تواند تا دو سال مجازات حبس نیز داشته باشد که به مبلغ بدهی بستگی دارد.
امّا شرایطی وجود دارد که از نظر قانون با وجود آنها نمی‌توان چک را به صورت کیفری پیگیری کرد که در ادامه می‌خوانید:
- اگر صادرکننده ثابت کند که آن را سفید امضاء به دارنده تحویل داده است.
- اگر در متن سند، پرداخت آن مشروط به تحقق امری شده باشد.
- زمانی که در متن آن قید شده باشد که برای ضمانت یا تعهد صادر شده است.
- وقتی ثابت شود که سند بدون تاریخ صادر شده یا تاریخ واقعی صدور آن پیش از تاریخی باشد که در آن نوشته شده است.
اگر موارد ذکر شده وجود نداشته باشد و فرد سند را بدون پشتوانه‌ی مالی صادر کرده، مبلغ را پس از صدور آن از حساب خود خارج کرده، یا بداند حسابش مسدود است و چک را صادر کند، یا به بانک دستور عدم پرداخت بدهد، در هر کدام از شرایط فوق می‌توان در صورت اقدام سریع پس از دریافت گواهی عدم پرداخت از بانک، چک را به صورت کیفری به اجرا گذاشت.
چک حقوقی
با توضیحات داده شده متوجه شدید که اگر شرایط ذکر شده رعایت نشود و یا در زمان مقرر برای وصول اقدام نشود، سند به صورت حقوقی پیگیری خواهد شد و دیگر جنبه‌ی کیفری نخواهد داشت. در این حالت شما نمی‌توانید تقاضای مجازات صادرکننده را از دادگاه بخواهید.
هر چند پس از صدور حکم قطعی الزام به پرداخت، ممکن است تا زمان وصول، از باب مقررات قانون نحوه اجرای محکومیت‌های مالی، حکم حبس صادرکننده چک، صادر شود ولی مجازات کیفری نخواهد داشت و پس از پرداخت وجه، آزاد می‌شود.
قوانین چک
طبق قوانین اصلاحی جدید برای وصول این سند تجاری، اختیارات بیشتری به مراجع قانونی برای تسهیل پرداخت مبلغ اعمال شده است؛ مثلا بانک می‌تواند پس از صدور حکم قضایی حسابهای موجود فرد نزد آن بانک را مسدود کرده و هر مبلغی که در آن وجود دارد را برداشت کند.
یا اینکه با حکم اجرایی قانونی می‌تواند برای برداشت از حسابهای فرد در سایر بانک‌ها تا سقف مبلغ چک برداشت انجام بدهد. هم‌چنین مجازات‌های بانکی برای بازدارندگی افراد در نظر گرفته شده از قبیل: باز نکردن حساب بانکی و صدور کارت برای فرد مورد نظر، پرداخت نکردن وام و ضمانت‌های ریالی و ارزی و ندادن اعتبار اسنادی ریالی و ارزی به فرد.
سخن پایانی
تا اینجا با انواع چک بانکی و تفاوت چک با سفته آشنا شدیم. اکنون می‌دانید که چه زمانی باید برای پیگیری این سند و وصول مبلغ چک اقدام کنید و چگونه می‌شود چک را به صورت حقوقی یا کیفری پی گرفت؛ امّا در هر یک از مراحل دادرسی یا حتی برای نحوه‌ی تنظیم و نوشتن آن حتما نیاز به مشاور حقوقی باتجربه دارید تا در صورت بروز مشکل، متضرر نشوید، در این صورت پلتفرم حقوقی ترازو بهترین یاور شما خواهد بود.
