چک از رایجترین ابزارهای پرداخت در دنیای معاملات به شمار میرود. با این حال، بسیاری از افراد هنگام نوشتن یا دریافت چک، توجه کافی به جزئیات ندارند و این بیتوجهی میتواند در صورت عدم وصول، مشکلات حقوقی و کیفری متعددی را به همراه داشته باشد. آگاهی از قوانین و مهلتهای مقرر برای اقدامات حقوقی، برای همه دارندگان چک مانند اینکه تا چه تاریخی میتواند طرح دعوا کند، حیاتی است. این مقاله از بلاگ پلتفرم حقوقی ترازو، مرور زمانهای قانونی برای انواع اقدامات علیه صادرکننده چک برگشتی را بررسی میکند.
تعریف حقوقی چک و زمان لازم برای وصول آن از بانک
بر اساس قانون تجارت، چک سندی است که به موجب آن، صادرکننده وجوهی را که نزد بانک دارد، کلا یا بعضا، به نفع خود یا ثالث مسترد یا به دیگری واگذار میکند. چک، ابزاری برای پرداخت است که به محض ارائه به بانک در تاریخ مقرر (تاریخ چک)، باید توسط دارنده وصول شود. چک به محض رسیدن تاریخ، وسیله پرداخت نقد محسوب میشود. از این رو، قانونگذار برای آن مهلتهای زمانی خاصی را پیشبینی کرده است تا دارنده هرچه سریعتر برای وصول آن اقدام کند.
مهلت قانونی دریافت گواهی عدم پرداخت
یکی از مهمترین اقدامات برای حفظ حقوق دارنده چک، دریافت گواهی عدم پرداخت (یا همان برگشت زدن چک) است. مهلت قانونی برای دریافت این گواهی به تاریخ و محل صدور چک بستگی دارد.
اگر چک در همان محلی که شعبه بانک صادرکننده قرار دارد، به جریان افتد، دارنده باید ظرف ۱۵ روز از تاریخ صدور چک، آن را به بانک ارائه دهد.
اگر چک بین ۲ شهر متفاوت صادر و به جریان افتد، مهلت قانونی برای ارائه چک، ۴۵ روز از تاریخ صدور است.
مراجعه نکردن در این مهلتهای کوتاه، حق شکایت کیفری را ساقط میکند، اما به معنی سلب حق مطالبه وجه از طریق مراجع قضایی نیست. این مهلتهای ۱۵ و ۴۵ روزه، در واقع پیشنیاز مهلت ۶ ماهه بعدی هستند.
در این باره اگر سوالات یا ابهاماتی دارید، میتوانید در هر ساعتی از شبانه روز، به شکل رایگان با مشاوران حقوقی ترازو در میان بگذارید. روی گزینه «شروع پرسش» کلیک کنید.
بعد از مهلت ۶ماهه، شکایت کیفری چطور ممکن است؟
برای طرح شکایت کیفری علیه صادرکننده چک بلامحل، دارنده باید ۲ شرط اساسی را رعایت کند:
۱- ارائه چک به بانک و دریافت گواهی عدم پرداخت: در مهلتهای ۱۵ یا ۴۵ روزه از تاریخ صدور (طبق بند قبل)
۲- طرح شکایت کیفری: باید ظرف ۶ ماه از تاریخ صدور گواهی عدم پرداخت (تاریخ برگشت چک)، اقدام به طرح شکایت کند.
به این مهلت، در اصطلاح مرور زمان کیفری گفته میشود. اگر دارنده چک، یکی از این دو مهلت (۱۵ یا ۴۵ روز برای برگشت چک، یا ۶ ماه برای طرح شکایت کیفری) را رعایت نکند، حق شکایت کیفری وی ساقط میشود. به عبارت دیگر، چک از حالت کیفری خارج شده و دارنده فقط میتواند از طریق دعاوی حقوقی برای مطالبه وجه اقدام کند.
مرور زمان حقوقی (۵سال) و بررسی دعاوی حقوقی چک
همانطور که گفته شد، سلب حق شکایت کیفری، به معنای سلب حق مطالبه وجه نیست. دارنده چک همواره میتواند از طریق دعاوی حقوقی چک برای گرفتن طلب خود اقدام کند. این دعاوی به ۲ دسته اصلی تقسیم میشوند:
۱- دعوای مطالبه وجه بر اساس قانون تجارت (اسناد تجاری)
بر اساس ماده ۳۱۸ قانون تجارت، حق اقامه دعوای حقوقی علیه صادرکننده، ضامن و ظهرنویس (در صورتی که چک مشمول مرور زمان کیفری نشده باشد) مشمول مرور زمان ۵ ساله است. این مهلت ۵ ساله از تاریخ اعتراضنامه (تاریخ گواهی عدم پرداخت) شروع میشود. اگر دارنده در این مدت ۵ سال طرح دعوا نکند، دعوای وی تحت عنوان «اسناد تجاری» پذیرفته نخواهد شد. این ۵ سال، مرور زمان چک برگشتی شناخته میشود.
۲- بررسی دعوای حقوقی مطالبه وجه (مستقل از قانون تجارت)
مهمترین نکته درباره مطالبه وجه چک، امکان طرح دعوا مستقل از قانون تجارت است. اگر مهلت ۵ ساله نیز سپری شده باشد، دارنده میتواند بر اساس قانون مدنی و تحت عنوان دعوای مطالبه وجه سند عادی به مراجع قضایی مراجعه کند.
در قانون آیین دادرسی مدنی فعلی، مرور زمان عمومی در دعاوی حقوقی وجود ندارد. بنابراین در عمل، حتی پس از اتمام مهلت ۵ ساله قانون تجارت، دارنده میتواند تا زمانی که طلب وی پرداخت نشده است، دادخواست مطالبه وجه خود را تحت عنوان یک سند عادی مطرح کند. این موضوع اهمیت فراوانی دارد؛ به این معنی که اگرچه مزایای اسناد تجاری (نظیر امکان توقیف سریعتر اموال) از بین میرود، اما اصل حق مطالبه وجه، باقی میماند.
میتوانید مشکلات خود در این زمینه را به شکل آنلای با وکلای ترازو مطرح کنید. آنها در اولین فرصت، بهترین راهکارهای وصول چک را با شما در میان میگذارند. میتوانید روی گزینه «شروع مشاوره» کلیک کنید.
جواب حقوقیات رو همین الان بگیر
ترازو سریعترین راه برای رسیدن به پاسخهای حقوقی قابل اعتماد است
مقایسه مهلتهای قانونی اقدامات علیه صادرکننده چک
| نوع اقدام | مبدا آغاز مهلت برای اقدام | مدت زمان مرور زمان | نتیجه عدم رعایت مهلتهای مقرر |
| دریافت گواهی عدم پرداخت | تاریخ سررسید چک | ۱۵ یا ۴۵ روز | از بین رفتن حق شکایت کیفری |
| شکایت کیفری | تاریخ صدور گواهی عدم پرداخت | تا ۶ ماه | از بین رفتن حق شکایت کیفری |
| دعوای حقوقی با استفاده از مزایای اسناد تجاری | تاریخ گواهی عدم پرداخت | تا ۵ سال | از دست رفتن مزایای سند تجاری |
| دعوای مطالبه وجه (بدون مزایای اسناد تجاری) | تاریخ گواهی عدم پرداخت | فاقد مرور زمان | – |
تأثیر قانون جدید و چکهای سامانه صیاد بر مرور زمان دعاوی
قانون صدور چک جدید (مصوب ۱۳۹۷) و روی کار آمدن چکهای سامانه صیاد تحولات مهمی را در زمینه صدور، استعلام و انتقال چک ایجاد کرده است. اما آیا این تغییرات، مرور زمان چک برگشتی را تغییر داده است؟
- چکهای صیادی: قانون جدید، تغییری در مهلتهای ۱۵ روزه، ۶ ماهه کیفری و ۵ ساله حقوقی (قانون تجارت) ایجاد نکرده است. مهلتهای مرور زمان همچنان به قوت خود باقی هستند.
- مزیت چک صیادی: بزرگترین تفاوت چکهای صیادی، امکان صدور اجراییه از طریق دادگاه (و نه از طریق ثبت) برای وصول وجه چک بلامحل است؛ زیرا در شیوهی سنتی، صدور اجرائیه منوط به مراجعه دارنده چک به اجرای ثبت اسناد و احراز شرایطی مانند ارائه اصل چک، گواهی عدم پرداخت و تطبیق امضای صادرکننده توسط بانک است. در حالی که ماده ۲۳ قانون جدید امکان مراجعه مستقیم به دادگاه را فراهم کرده است. بر اساس ماده ۲۳ قانون جدید، دارنده چک صیادی میتواند با مراجعه به دادگاه، درخواست صدور اجرائیه کند. این روش سرعت عمل را تا حد زیادی بالا میبرد، اما در صورت تمایل به استفاده از ضمانت اجراهای کیفری باز هم منوط به رعایت مهلت ۶ ماهه کیفری برای حفظ مزایای قانونی چک است.
سخن پایانی
همانطور که دیدیم، اگرچه برخی مهلتها (مانند مهلتهای ۱۵ روزه و ۶ ماهه) برای حفظ مزایای کیفری و سهولت وصول چک ضروری هستند، اما در نهایت، اصل مطالبه وجه از طریق دعاوی حقوقی (مستقل از قانون تجارت) مرور زمان ندارد. برای موفقیت در این پروندهها و اطمینان از طی شدن صحیح مراحل قانونی، مشورت با یک وکیل یا مشاور حقوقی مجرب ضروری است. وکلای پلتفرم ترازو میتوانند در احقاق حقوق، همراه شما باشند و بهترین راهکار را متناسب با وضعیت حقوقی چک ارائه دهند.
سؤالات متداول
اگر مهلت ۶ ماهه بگذرد، آیا میتوان همچنان چک را وصول کرد؟
بله. با گذشتن مهلت ۶ ماهه، تنها حق شکایت کیفری از دارنده سلب میشود. شما همچنان میتوانید با طرح دعوای حقوقی مطالبه وجه سند عادی در مراجع مربوطه (دادگاه یا شورای حل اختلاف) برای وصول وجه اقدام کنید.
اگر چک مفقود شود، مهلت شکایت چگونه محاسبه میشود؟
در صورت مفقود شدن چک، دارنده باید فورا به بانک مراجعه کرده و در قالب درخواستی کتبی، مفقودی چک را اعلام کنید. سپس با اخذ گواهی مفقودی، باید از طریق دادگاه، قرار عدم پرداخت وجه چک را دریافت کند. مهلتهای قانونی (۱۵/۴۵ روزه و ۶ ماهه) برای طرح دعوا، از تاریخی محاسبه میشود که دارنده اقدام به دریافت گواهی مفقودی کرده است.
آیا برای چکهای صیادی هم مرور زمان وجود دارد؟
بله، همان مرور زمانهای سابق (۱۵/۴۵ روز، ۶ ماهه کیفری و ۵ ساله تجاری) برای چکهای صیادی نیز وجود دارد. رعایت این مهلتها برای برخورداری از مزایای قانونی چک، از جمله حق صدور اجرائیه از دادگاه (ماده ۲۳ قانون جدید)، ضروری است.