هرچند بدهکار موظف است بدهی خود را بپردازد، اما قانون برای حفظ حداقل معیشت او و خانوادهاش، اموالی را از توقیف و وصول طلب مستثنا کرده است. این اموال «مستثنیات دین» نامیده میشود. به این ترتیب، مدیون میتواند در شرایط بد مالی از فروپاشی زندگی خود پیشگیری کند و دچار مسائلی مانند بیخانمانی نشود. آشنایی با مفهوم مستثنیات دین، به ویژه برای افرادی که درگیر دعاوی مالی یا اجرای احکام هستند، اهمیت زیادی دارد؛ چرا که تعیین درست مصادیق آن میتواند از تضییع حقوق بدهکار و طلبکار جلوگیری کند. در این مقاله از بلاگ حقوقی ترازو، با مستثنیات دین، مصادیق آن و نقشی که در پروندههای مالی دارد، آشنا میشوید.
مستثنیات دین چیست؟
مستثنیات دین به برخی از اموال و داراییهای فرد بدهکار گفته میشود که از توقیف برای پرداخت بدهی استثنا میشوند. این اموال و داراییها برای تأمین حداقلی معیشت مدیون، حفظ کرامت انسانی وی و امکان پرداخت بدهیها از سوی وی ضرورت دارند.
مصادیق مستثنیات دین
در ماده ۲۴ قانون نحوه اجرای محکومیتهای مالی از مصادیق آنچه از توقیف اموال استثنا میشود، نام برده شده است. بر این اساس، میتوان گفت که مستثنیات دین در قانون عبارت است از:
- منزل مسکونی که بر اساس عرف در شأن بدهکار محکوم شده و در حالت اعسار باشد. لازم به ذکر است که اگر مدیون مالک چند واحد مسکونی باشد، فقط منزلی که وی و افراد تحت تکفلش در آن سکونت دارند، از توقیف اموال استثنا میشود.
- اثاثیه مورد نیاز زندگی که برای رفع حوائج ضروری محکومعلیه و افراد تحت تکفل وی لازم است.
- مواد غذایی موجود به قدر احتیاج بدهکار محکوم شده و افراد تحت تکفل وی برای مدتی که عرفاً مواد غذایی ذخیره میشوند.
- کتب و ابزار علمی و تحقیقاتی برای اهل علم و تحقیق (در صورتی که بدهکار محکوم شده فردی پژوهشگر، دانشجو، استاد دانشگاه، دانشمند یا مانند آن باشد.)
- وسایل و ابزار کار کسبه، پیشهوران، کشاورزان و سایر اشخاص که برای امرار معاش ضروری آنها و افراد تحت تکفلشان لازم است.
- تلفن مورد نیاز مدیون
- مبلغی که در ضمن عقد اجاره به موجر پرداخت میشود. مشروط بر اینکه پرداخت اجارهبها بدون آن موجب عسر و حرج شود و عین مستأجره مورد نیاز مدیون بوده و بالاتر از شأن او نباشد.
نقش مستثنیات دین در مهریه و پروندههای مالی
مستثنیات دین در دریافت مهریه بعد از طلاق با سایر پروندههای مالی تفاوتی ندارد. در واقع، زمانی که زوج طبق حکم دادگاه به پرداخت مهریه مکلف میشود، زوجه از نظر قانون طلبکار محسوب میشود. پس از آن، برای پرداخت این بدهی برخی اموال زوج به عنوان مستثنیات دین توقیف نمیشوند:
- منزل مسکونی زوج که متناسب با شأن وی باشد.
- اثاثیه منزل که وسایل ضروری برای زندگی مرد به شمار میروند و جزو جهیزیه زن یا وسایل لوکس نیستند.
- کتب و ابزار علمی زوج در صورتی که وی دانشجو، استاد دانشگاه یا مانند آن باشد.
- وسایل و لوازمی که زوج برای امرار معاش به آنها نیاز دارد.
- تلفن شخصی زوج
- مبلغ ودیعه ملک اجارهای با شرایطی که قبلاً توضیح داده شد.
اگر خودروی زوج وسیله امرار معاش وی باشد، او میتواند با ارائه مدارکی مانند پروانه تاکسیرانی، این موضوع را به اثبات برساند تا خودرو برای پرداخت مهریه توقیف نشود.
مرجع صالح برای تشخیص مستثنیات دین
دادگاهی که به موضوع تنصیف اموال مدیون رسیدگی میکند و حکم محکومیت و پرداخت بدهی طلبکاران یا دستور توقیف اموال را صادر و اجرا میکند، باید تشخیص دهد که اموال معرفی شده جزو مستثنیات دین هستند یا خیر.
به عنوان مثال، در پرداخت مهریه، اگر زن خودروی شوهر را به عنوان مال قابل توقیف برای پرداخت مهریه معرفی کند، دادگاه باید بر اساس مدارک و مستنداتی که مرد ارائه میدهد، این موضوع را بررسی کند که آیا این خودرو وسیله امرار معاش مرد است یا خیر. اگر دادگاه تشخیص دهد که خودرو وسیله تأمین معاش مرد نیست، آن را برای پرداخت مهریه توقیف میکند.
البته، در مورد مهریه، اگر زن از طریق اجرای ثبت اقدام کرده باشد، این مرجع برای تشخیص مستثنیات دین صلاحیت دارد. به همین ترتیب، اگر مراجع دیگری مثل اداره کار، دستور توقیف اموال را داده باشند، این مراجع به اعتراض مدیون و بررسی مواردی که به عنوان موارد استثنا از توقیف اموال معرفی میکند، میپردازند.
مراحل اثبات مستثنیات دین
برای اثبات این موضوع که برخی اموال و داراییهای مدیون به عنوان مستثنیات دین نباید توقیف شوند، باید این مراحل را طی کرد:
۱- جمعآوری مدارک و مستندات مرتبط با اعسار و مستثنیات دین: مدیون باید مدارک و مستنداتی (مانند فاکتور خرید اثاثیه ضروری برای ادامه زندگی و سند مالکیت ملکی که تنها منزل وی برای سکونت است) را ارائه کند تا نزد مرجع قضایی به اثبات برساند که اموال مورد نظر جزو اموال ضروری مدیون برای ادامه زندگی و تأمین معاش هستند.
۲- ارائه دادخواست یا درخواست اعتراض به توقیف اموالی که مستثنیات دین هستند در مهلت قانونی: به طور مثال، اگر مرجع صادرکننده دستور توقیف اموال اداره ثبت باشد، مدیون ۱۰ روز برای ارائه درخواست و اعتراض فرصت دارد. پس از آن، به موضوع در مرجع قضایی یا اداری رسیدگی شده و حکم مقتضی درباره استثنا شدن برخی اموال مدیون از توقیف صادر خواهد شد.
اعتراض به توقیف اموال و اثبات مستثنی بودن برخی از اموال از پرداخت دین، پیچیدگیهای زیادی دارد که نداشتن آگاهی نسبت به آنها، موجب وارد شدن خسارات مالی به افراد میشود. به همین دلیل، بهتر است برای جمعآوری مستندات لازم و تنظیم دادخواست یا درخواست مربوطه، با یک وکیل متخصص یا مشاور حقوقی باتجربه مشورت کنید. وکلای پلتفرم حقوقی ترازو همیشه و همه جا در کنار شما هستند.
تیم متخصص ترازو با وکلای پایه یک دادگستری آماده ارائه مشاوره تخصصی به سوالات و مسائل شماست.
سخن پایانی
مستثنیات دین بخشی از اموال و داراییهای محکومعلیه در پروندههای مالی هستند که در روند تصنیف اموال، جزو اموال توقیفی محسوب نمیشوند. این اموال برای ادامه زندگی مدیون و امرار معاش ضرورت دارند.
به همین دلیل قانون اجازه میدهد این اموال همچنان در اختیار فرد باشد و در عمل این امکان را برای او فراهم میکند تا بدهیهایش را جبران کند.
سوالات متداول
آیا خانه یا خودروی فرد بدهکار هم جزو مستثنیات دین است؟
در صورتی که خانه تنها ملک مسکونی مدیون باشد یا خودرو وسیله امرار معاش وی باشد، جزو مستثنیات دین خواهد بود.
چه کسی مستثنیات دین را تعیین میکند؟
مرجع صادرکننده و اجراکننده حکم پرداخت بدهی.
آیا مستثنیات دین فقط شامل اموال منقول میشود؟
خیر. منزل مسکونی زوج که متناسب با شأن وی باشد و تنها سرپناه اوست نیز جزو این موارد است.
آیا مستثنیات دین را میتوان فروخت؟
بله، در صورتی که مدیون از این کار رضایت و آگاهی کامل داشته باشد، میتوان مستثنیات دین را برای پرداخت بدهی فروخت.
ملک مشاع جز مستثنیات دین محسوب میشود؟
طبق نظریه شماره ۷/۹۶/۲۴۵۰ مورخ ۱۳۹۶/۱۰/۱۶ اداره کل حقوقی قوه قضاییه: «چنانچه منزل مسکونی محکومعلیه عرفا در شأن وی و محل سکونت او باشد، جزو مستثنیات دین است؛ گرچه وی فقط مالک مشاعی آن باشد.»