از آزار و اذیت در محل کار برای افراد، با عنوان هرسمنت (harassment) هم یاد می‌شود. داشتن محل کاری امن و سالم، در پیشرفت شغلی و بهبود شرایط زندگی همه افراد نقش تعیین‌کننده‌ای دارد. به همین دلیل، بسیاری از تشکل‌های کارگری و فعالان حوزه حقوق کار در سراسر جهان، همواره تلاش درباره این موضوع صحبت و اطلاع‌رسانی می‌کنند.
از جمله مهم‌ترین تلاش‌هایی که در این زمینه انجام می‌شود، مقابله با آزار و اذیت در محل کار است. آگاهی از انواع خشونت در محل کار و آگاهی کارگران از حقوقی که در این باره دارند، در افزایش امنیت شغلی و آرامش روانی آنها تأثیر بسزایی دارد. در این مقاله از بلاگ حقوقی ترازو، درباره خشونت در محل کار و راهکارهای قانونی مقابله با آن می‌خوانید.
انواع آزار و اذیت در محل کار
آزار و اذیت در محل کار به هر نوع آزار و اذیت علیه همکاران، مدیران و حتی ارباب رجوع گفته می‌شود. این آزار و اذیت‌ها ممکن است به اشکال مختلفی نمود پیدا کنند:
۱- آزار و اذیت فیزیکی: این نوع آزار و اذیت در محل کار شامل هر کار یا واکنش خشونت‌آمیزی می‌شود که معمولا هنگام عصبانیت رخ می‌دهد. خشونت فیزیکی در محل کار به اشکال مختلفی نظیر هل دادن، ضرب و جرح، حمله به دیگران با سلاح سرد یا گرم یا زورگیری خود را نشان می‌دهد.
۲- آزار و اذیت روانی: خشونت روانی، سلامت روان افراد در محل کار را هدف قرار می‌دهد. در واقع، فردی که مرتکب این نوع از خشونت می‌شود، با آزار کلامی، رفتاری یا استفاده از گفتار تهدیدآمیز، تحقیرکننده یا توهین‌آمیز سلامت روان دیگران را آزار می‌دهد. این کار آگاهانه و به عمد انجام می‌شود. آزار و اذیت روانی ممکن است شامل گفتارهای ناشی از تبعیض نژادی، توهین یا تمسخر باورهای دینی دیگران، تمسخر ناتوانی و معلولیت افراد، اقدامات تلافی‌جویانه یا فخاشی و توهین به افراد به دلیل سن یا جنسیت آنها هم باشد. خشونت یا آزار کلامی یکی از رایج‌ترین اشکال خشونت روانی در محل کار است که بیشتر قربانیان آن، زنان هستند.
۳- آزار و اذیت جنسی: آزار جنسی بیشترین تصوری است که افراد از آزار و اذیت در محل کار دارند؛ این عنوان شامل هر اقدام، رفتار یا گفتاری می‌شود که با جنسیت افراد در محل کار مرتبط باشد. این نوع خشونت معمولا شامل درخواست‌های جنسی، تماس بدنی ناخواسته، ارسال، نمایش یا به‌اشتراک‌گذاری تصاویر، ویدئوها یا محتوای مستهجن، بیان جوک‌ها، شوخی‌ها یا کنایه‌های جنسی یا حتی تجاوز به عنف می‌شود. در این مورد هم بیشتر قربانیان، زنان هستند.
۴- آزار و اذیت مالی: هر اقدام کارفرما برای محدود کردن درآمد توافق شده کارگر، از اخراج و اجبار به اضافه‌کاری بدون دستمزد گرفته تا پرداخت نشدن به موقع حقوق و مزایا، خشونت مالی در محل کار شناخته می‌شود. خشونت مالی در محل کار را معمولا زیرمجموعه‌ای از آزارهای روانی می‌دانند. با این حال، از آنجایی که یکی از اهداف اصلی افراد از حضور در محل کار، کسب درآمد است، اقداماتی که مانع از رسیدن آنها به این هدف می‌شوند را کارشناسان حقوقی و اجتماعی، در دسته‌بندی جداگانه‌ای بررسی می‌کنند.
مصادیق آزار و اذیت در محل کار
بعضی رفتارها چون در برخی از محل‌های کار مدام تکرار می‌شود، افراد فراموش می‌کنند که در معرض چه فشار و تهدیداتی هستند. در ادامه به برخی از مصادیق خشونت و آزار و اذیت در محل کار اشاره شده است:
| نوع خشونت | مصادیق |
| فیزیکی | ضرب و شتم، هل دادن یا پرتاب کردن اشیا به سمت افراد درگیری فیزیکی میان کارمندان یا بین مدیر و کارمند تهدید به آسیب بدنی (تهدید غیرمستقیم) تخریب عمدی وسایل شخصی یا کاری دیگران جلوگیری فیزیکی از خروج کارمند از محل کار |
| روانی | بی‌احترامی‌های مکرر یا تحقیر در جمع تمسخر، توهین یا کوچک شمردن توانایی‌های فرد تهدید به اخراج یا تنزل شغلی برای کنترل یا ترساندن نادیده‌گرفتن عمدی کارمند در جلسات یا تصمیم‌گیری‌ها کنترل افراطی یا سرزنش دائمی |
| کلامی | داد زدن، ناسزا گفتن یا داشتن لحن تحقیرآمیز در گفتار استفاده از الفاظ رکیک یا جنسیت‌زده پخش شایعه‌های زیان‌آور درباره همکاران صحبت درباره افراد در نبود آنها با هدف آزار تمسخر باورهای مذهبی و آداب و رسوم دینی دیگران |
| مالی (سازمانی) | تبعیض در پرداخت حقوق، ارتقا یا فرصت‌های آموزشی بی‌ثباتی شغلی عمدی برای تحت فشار قرار دادن کارمند تحمیل ساعات کاری غیرقانونی یا بدون استراحت بی‌توجهی به ایمنی یا سلامت کارکنان نداشتن سیستم رسیدگی به شکایات نادیده گرفتن اعتراضات |
| جنسی | تهدید به انتشار اطلاعات شخصی پرسیدن سؤالات شخصی درباره روابط یا ظاهر جنسی خطاب قرار دادن فرد با الفاظی که بار جنسی دارند نگاه‌های مکرر و خیره با نیت جنسی نصب یا نمایش پوسترها و تصاویر نامناسب در محل کار دنبال کردن افراطی یا آزاردهنده در شبکه‌های اجتماعی کاری نزدیک شدن بیش از حد به فضای شخصی کارمند پیشنهاد رابطه عاطفی مکرر حتی بعد از رد شدن مشروط کردن ترفیع، استخدام، افزایش حقوق یا حفظ موقعیت شغلی به پذیرش درخواست جنسی |
حمایت‌های قانون درباره آزار و اذیت در محل کار چیست؟
کارفرما طبق قانون موظف است که محلی امن برای کارکنان خود ایجاد کند. در صورتی که وی در برقراری امنیت در محل کار ناتوان باشد، بسته به نوع جرم یا آزار و اذیتی که رخ دهد، افراد می‌توانند طرح شکایت کنند. حمایت‌های قانونی که در این زمینه از کارگران شده به ۴ دسته اصلی تقسیم می‌شوند:
- قانون کار: چندین ماده در مجموعه قوانین کار برای آزار و اذیت در محل کار پیش‌بینی شده است؛ به عنوان مثال، طبق ماده ۶ قانون کار اجبار افراد به کار معین و بهره‌کشی از آنان ممنوع است.
- قانون اساسی: بند چهارم اصل ۴۳، اصل ۲۰ و اصل ۲۸ قانون اساسی به حمایت از آزادی کار افراد و عدم تبعیض پرداخته است. مجموع این قوانین می‌توانند مبنای حمایت از افراد در این زمینه باشند.
- قانون مجازات اسلامی: برخی از اقدامات در محل کار طبق قانون مجازات اسلامی جرم‌انگاری شده‌اند و می‌توان علیه آنها شکایت کیفری تنظیم کرد. به طور مثال، در ماده ۶۰۸ این قانون توهین به افراد جرم تلقی شده است. مواد ۶۶۸ و ۶۶۹ این قانون به مجازات تهدید کردن افراد پرداخته است. تجاوز جنسی هم به موجب ماده ۶۳۷ قانون مذکور جرم محسوب می‌شود. ماده ۶۱۴ قانون مجازات اسلامی (تعزیرات) هم می‌تواند مبنای شکایت علیه ضرب و جرح در محل کار باشد.
- آیین‌نامه‌های داخلی: آیین‌نامه‌های داخلی شرکت‌ها و سازمان‌های مختلف باید به گونه‌ای تنظیم شده باشد که به حمایت از افراد در برابر آزار و اذیت در محل کار بپردازد. واحد منابع انسانی مسئول رسیدگی به این موضوع است.
علاوه بر این، در برخی قوانین و مقررات جاری کشور نظیر قانون مسئولیت مدنی بر لزوم جبران خسارت افراد تأکید شده که می‌توان از آن برای جبران خسارت‌های مادی یا معنوی افراد در محل کار استفاده کرد.
شناخت قوانین و مقررات مربوط به مقابله با خشونت در محل کار برای شکایت علیه این نوع خشونت اهمیت بسیاری دارد. ممکن است شرکت یا سازمانی که در آن کار می‌کنید، تدابیر خاص خود را برای مقابله با خشونت داشته باشد یا در قرارداد کار شما به این موضوع اشاره شده باشد. به همین دلیل، اگر قصد دارید علیه خشونت در محل کار اقدام قانونی انجام دهید، بهتر است پیش از هر کاری، با یک وکیل باتجربه مشورت کنید. کارشناسان و وکلای پلتفرم حقوقی ترازو، رایگان به شما مشاوره می‌دهند.
میتونید سوالاتتون رو به صورت رایگان از کارشناسان متخصص ما بپرسید. در زودترین زمان ممکن، پاسخگوی شما خواهیم بود.
اثبات آزار و اذیت در محل کار
در صورتی که خشونت در محل کار از سوی کارفرما باشد، می‌توان حسب مورد از او به اداره کار یا مراجع کیفری شکایت کرد. شکایت علیه همکاران یا ارباب رجوعی که مرتکب خشونت شده نیز در مراجع قضایی قابل پیگیری است. برای اثبات این نوع خشونت باید ابتدا مدارک و مستندات لازم را آماده کنید. مهم‌ترین مستندات برای اثبات خشونت در محل کار عبارت است از:
- مدارکی که رابطه کاری شما با کارفرما را به اثبات می‌رسانند. (حکم استخدام، پرینت حساب بانکی که نشان‌دهنده واریز حقوق ماهانه است، سوابق بیمه و حضور در محل کار)
- شهادت شهود مبنی بر آزار و اذیت در محل کار
- اقرار متهم به آزار و اذیت
- گزارش‌های پلیس یا پزشکی قانونی مبنی بر وقوع جرم‌هایی نظیر ضرب و جرح در محل کار
در صورتی که این مدارک موجود نباشند، می‌توان از فیلم دوربین‌های مداربسته، پرینت پیام‌ها یا پیامک‌ها، فایل صوتی ارسال شده در پیام‌رسان‌ها و شبکه‌های اجتماعی یا مواردی نظیر آن برای اثبات آژار و اذیت در محل کار استفاده کرد. البته، این مدارک و مستندات به اندازه شهادت شهود یا اقرار متهم ارزش قضایی ندارند، اما می‌توانند به قاضی پرونده در اثبات موضوع کمک کنند.
شکایت از آزار و اذیت در محل کار
مرجع رسیدگی به شکایت‌های ناشی از آزار و اذیت در محل کار بسته به نوع خشونت و فردی که مرتکب آن شده متفاوت است.
بررسی درون سازمانی
اگر یکی از همکاران یا مدیران مرتکب آزار و اذیت شده، بهتر است در وهله اول، موضوع را به بخش منابع انسانی شرکت اطلاع دهید تا این بخش به آن رسیدگی کند. مدیر و کارشناسان این بخش موظفند موضوع را از هر دو سوی شکایت، شاکی و متهم، پیگیری کنند. در مواردی این بررسی‌ها به قطع همکاری با یکی از این افراد یا هر دو منجر می‌شود. اگر شکایت شما به این بخش نتیجه‌ای در پی نداشت، این حق را دارید که علیه خشونت به مراجع قضایی و اداری نیز شکایت کنید.
شکایت کیفری
در صورتی که این آزار و اذیت فیزیکی باشد و طبق قوانین کشور جرم به حساب آید، می‌توان در درجه اول موضوع را به فوریت‌های پلیس (۱۱۰) اطلاع داد. حضور پلیس و ثبت گزارش جزئیات از سوی ماموران نیروی انتظامی، در اثبات نوع جرم و تعیین مجازات توسط قاضی نقش مؤثری دارد.
در ادامه می‌توان علیه جرم اتفاق افتاده در دادسرا و دادگاه کیفری شکایت کرد. به این منظور باید شکوائیه‌ای در دفتر خدمات الکترونیک قضایی به ثبت برسد. پس از آن، در دادسرا به جرم مربوطه رسیدگی می‌شود. در نهایت، پس از تکمیل پرونده در دادسرا، این پرونده به دادگاه کیفری ارجاع داده می‌شود تا قاضی این دادگاه درباره وقوع جرم و مجازات آن تصمیم‌گیری کند.
شکایت در اداره کار
در برخی موارد، کارفرما مرتکب آزار و اذیت می‌شود. در این صورت، باید این مراحل را طی کنید:
۱- به سامانه جامع روابط کار مراجعه کنید.
۲- پس از ثبت‌نام و ورود در این سامانه، به بخش ثبت دادخواست بدوی بروید و در آنجا مدارک و مستندات خود همراه با دادخواست آزار و اذیت در محل کار را به ثبت برسانید.
۳- پس از آن، برای طرفین این پرونده ابلاغیه صادر می‌شود تا برای رسیدگی به اداره کار مراجعه کنند.
۴- قاضی پس از شنیدن اظهارات طرفین و بررسی مستندات ارائه شده از سوی آنها، حکم بدوی را صادر می‌کند. با سپری شدن مهلت‌های قانونی اعتراض به این حکم، رأی صادر قطعی و لازم‌الاجرا خواهد بود.
۵- در صورت عدم اجرای رأی صادره توسط کارفرما، می‌توانید این موضوع را در سامانه جامع روابط کار اعلام کنید. پس از آن، با مراجعه به اداره کار، برگه اجرائیه دریافت کرده و کارفرما ملزم به اجرای رأی مذکور می‌شود.
رسیدگی حقوقی به پرونده خشونت
به موجب قانون مسئولیت مدنی، امکان دریافت هزینه‌های مالی ناشی از خسارتی که در محل کار به شما وارد شده، وجود دارد. برای مطالبه این خسارت باید این مراحل را طی کنید:
- ثبت دادخواست
- ارائه مدارک و مستندات اثبات‌کننده ورود خسارت
- ارجاع پرونده به دادگاه حقوقی و بررسی آن
- ارجاع پرونده به کارشناسی برای تعیین نوع و میزان خسارت به تشخیص قاضی پرونده
- صدور حکم نهایی پرداخت خسارت
- پس از پایان مهلت‌های قانونی برای اعتراض، رأی نهایی و برای اجرا به واحد اجرای حکم دادگاه مربوطه اعلام می‌شود.
در صورت عدم اثبات، متهم می‌تواند اعاده حیثیت کند؟
ممکن است مدارک و شواهدی که برای اثبات آزار و اذیت در محل کار ارائه داده‌اید، کافی نباشند و دادگاه حکم بر بی‌گناهی متهم دهد. در این صورت، وی می‌تواند با استناد به مواد ۶۹۷ و ۶۹۸ قانون مجازات اسلامی و ماده ۱۴ قانون آیین دادرسی کیفری اعاده حیثیت کند.
به علاوه، به موجب اصل ۱۷۱ قانون اساسی، اگر در اثر اشتباه قاضی در تفسیر قانون، به شخصی ضرر مادی یا معنوی وارد شود، در صورت تقصیر قاضی، او شخصاً مسئول جبران خسارت است. اما اگر اشتباه بدون تقصیر باشد، دولت موظف است خسارت را جبران کند. این اصل تضمین می‌کند که اشتباهات قضایی بدون پاسخ نمی‌مانند و حقوق مردم در برابر تصمیم‌های نادرست دستگاه قضایی حفظ می‌شود.
نقش وکیل در پرونده آزار و اذیت در محل کار
اگر در محل کار مورد آزار و اذیت قرار گرفته‌اید، واهمه نداشته باشید و شکایت کنید. یک وکیل باتجربه و آگاه به قوانین روز کشور می‌تواند به شما در تشخیص بهترین اقدام برای مقابله با این نوع خشونت کمک کند. همچنین، تهیه مستندات و مدارک اثبات‌کننده خشونت در محل کار امر مهمی است که بدون همراهی یک وکیل باتجربه تأثیر لازم را نخواهد داشت.
پیشنهاد ما برای انتخاب بهترین وکیل در این زمینه، وکلای پلتفرم حقوقی ترازو هستند. وکلا و مشاوران حقوقی ترازو همواره آماده هستند تا به سؤالات شما درباره مراحل قانونی شکایت از خشونت در محل کار پاسخ دهند یا وکالت شما در این زمینه را بر عهده بگیرند.
تیم متخصص ترازو با وکلای پایه یک دادگستری آماده ارائه مشاوره تخصصی به سوالات و مسائل شماست.
سخن پایانی
آزار و اذیت در محل کار یکی از موضوعات مهمی است که نباید در برابر آن سکوت کرد. در صورتی که قربانی آزار و اذیت در محل کار شده‌اید، بهتر است ابتدا آن را با بخش منابع انسانی شرکت یا مدیران خود در میان بگذارید. اگر این اقدام نتیجه‌ای در پی نداشت، علیه خشونتی که اتفاق افتاده در مراجع قضایی و اداری شکایت کنید. شکایت از خشونت در محل کار و صدور حکم مربوط به آن می‌تواند به بهبود سلامت جسمی و روانی کارکنان منجر شود. بنابراین، نباید از آن چشم‌پوشی کرد.
سوالات متداول
آیا می‌توان به دلیل خشونت در محل کار درخواست غرامت کرد؟
در صورتی که این خشونت خسارتی به شما وارد کرده باشد، می‌توان این خسارت را از طریق مراجع قضایی و اداری مطالبه کرد.
در صورت نداشتن شاهد، چگونه می‌توان آزار و اذیت را اثبات کرد؟
می‌توان از اسنادی مانند اسکرین‌شات پیام‌ها، عکس و تصاویر دوربین‌های مداربسته برای اثبات آزار و اذیت استفاده کرد. البته، این مدارک به اندازه شهادت، اقرار یا سایر ادله اثبات دعوا ارزش قانونی ندارند اما می‌توانند به اطمینان و علم قاضی به وقوع جرم کمک کنند.
آیا آزار و اذیت کلامی نیز قابل پیگیری قانونی است؟
بله، برخی از آزارهای کلامی مانند توهین و تهدید جرم‌انگاری شده‌اند و می‌توان علیه آنها شکایت کرد.