بررسی طرح جدید حضانت فرزندان؛ مادر یا پدر، حضانت با کیست؟

طرح «اصلاح قانون حضانت فرزندان در ایران» یکی از مهم‌ترین طرح‌های در انتظار تصویب مجلس شورای اسلامی ایران است. این طرح در ۱۳ شهریور ۱۳۹۷ برای اولین بار در مجلس اعلام وصول و به کمیسیون حقوقی و قضایی ارجاع داده شد. کلیات طرح اصلاح حضانت کودک در کمتر از یک ماه و در  ۸ مهر همان سال، در کمیسیون حقوقی به تصویب رسید و در حال حاضر در انتظار ورود به صحن علنی و تصویب نهایی است. 

این طرح به دنبال تغییراتی در قوانین فعلی (مواد ۱۱۶۸ تا ۱۱۷۹ قانون مدنی)  است تا حقوق کودکان و والدین پس از طلاق را به‌روزرسانی کند؛ قوانینی که در حال حاضر اجرایی می‌شود مصوب سال ۱۳۱۴ است که در سال ۱۳۸۲ یک‌بار اصلاح و بازبینی شده و از‌ آن زمان تغییری نکرده است.

قانون فعلی حضانت فرزندان در ایران

طبق قانون مدنی ایران (و برخی مواد قانون حمایت خانواده)، شرایط حضانت در حال حاضر به اینگونه تعریف شده است:

لازم به یادآوری است که ولایت و حضانت دو مفهوم مجزاست. ولایت شامل نقش و اعلام رضایت قانونی در مواردی مانند تحصیل، سفر و درمان است که بر اساس قوانین فعلی، اگر زوجین تصمیمی در این باره نگرفته و در دفتر اسناد رسمی ثبت نکرده باشند، رضایت با پدر یا جد پدری است؛ حتی اگر حضانت با مادر باشد.

تغییرات قانون حضانت فرزندان 

متاسفانه جزییات تغییرات حضانت کودک هنوز در اختیار رسانه‌ها و کارشناسان قرار نگرفته، اما با بر اساس اخبار منتشر شده در خبرگزاری‌های رسمی و اظهارات نمایندگان مجلس، تغییرات قانون فعلی به این شکل پیش‌بینی شده است:

• افزایش سن حضانت مادر

بر همین اساس حضانت مادر تا ۱۵ سالگی تمدید می‌شود، زیرا روانشناسان معتقدند کودکان تا این سن به مادر خود نیاز دائمی دارند. البته مخالفان معتقدند این کار ممکن است بار مالی بیشتری بر پدران تحمیل کند چراکه نظارت کافی بر هزینه‌های فرزند خود (که موظف به پرداخت آن هستند) ندارند.

• تعیین «حضانت مشترک»

در برخی کشورها، پس از طلاق، هر دو والد در تربیت کودک و در نتیجه حضانت او نقش دارند. در طرح جدید پیشنهاد شده که حضانت مشترک به رسمیت شناخته شود تا کودک ارتباطش را با هر دو والد حفظ کند.

• اولویت بر مصلحت کودک

بر اساس قوانین فعلی، جنسیت والدین از مهم‌ترین فاکتورهای تعیین‌کننده حضانت است. در طرح جدید، قاضی در دادگاه خانواده ممکن است بر اساس صلاحیت اخلاقی، مالی و عاطفی والدین، تصمیم به دادن حضانت به یکی از آنها بگیرد.

• نظارت بیشتر بر والدین

در کنار همه تغییرات، نظارت بیشتر بر شرایط کودک هم مورد تاکید قرار گرفته است. در قالب این طرح پیشنهاد شده که اگر والد دارای حضانت ازدواج کند یا شرایط نامناسب اجتماعی، اقتصادی یا اخلاقی داشته باشد، بر اساس حکم و رای دادگاه امکان بازنگری در حضانت امکان‌پذیر باشد.

• تسهیل ملاقات والد غیرحضانت‌گیر

گاهی پدر یا مادری که حضانت ندارد، در ملاقات با کودک،با والد دیگر دچار مشکل می‌شود. در طرح جدید تلاش بر این شده تا زمان ملاقات‌ها بیشتر و قانونمندتر شود.

دلیل اصلاح قانون حضانت فرزندان 

با رشد طلاق در ایران، مشکلات مربوط به حضانت و نگهداری فرزندان بیشتر شده است. این در حالی است که قوانین حضانت و طلاق، به‌روز نشده‌اند و مشکلاتی را نه تنها برای طرفین طلاق، بلکه برای فرزند یا فرزندان هم ایجاد کرده است. برخلاف‌ آنچه که در قوانین قدیمی وجود دارد، امروزه روانشناسان تأکید می‌کنند که کودک به هر دو والد (پدر و مادر) نیاز دارد، نه فقط یکی از آنها و قوانین فعلی را منسوخ و ناعادلانه می‌دانند.  

تأثیر این طرح در جامعه

این طرح هنوز نهایی نشده و قطعا در بررسی‌های نهایی تغییراتی می‌کند. احتمال دارد برخی مواد آن حذف یا تعدیل شود با این وجود اگر تصویب شود، تحول بزرگی در حقوق خانواده ایران ایجاد می‌کند؛ تا جایی که ممکن است الگوی سایر کشورهای اسلامی قرار گیرد.