مجازات آلوده کردن محیط زیست چیست؟

هرگونه آسیب یا تخریبی که به محیط زیست وارد شود به عنوان مجازات شناخته می‌شود و فردی که این کار را مرتکب شده با توجه به نوع جرم باید مجازات آلوده کردن محیط زیست را تحمل کند. با توجه به اینکه شدت آسیب وارده چقدر است و هر فردی که این کار را انجام داده سابقه ارتکاب مجدد جرم را دارد یا خیر، مجازاتی که برای او در نظر گرفته می‌شود متفاوت خواهد بود. با پلتفرم حقوقی ترازو همراه باشید و درباره مجازاتی که برای آلوده کردن محیط زیست در نظر گرفته می‌شود بیشتر آشنا شوید.

محیط زیست چیست؟

محیط زیست شامل مجموعه‌ای از تمام موجودات زنده و غیرزنده است که با یکدیگر در تعامل هستند و روی یکدیگر تاثیر می‌گذارند. این موجودات شامل موارد متعددی می‌شود که از جمله آن‌ها می‌توان به هوا، خاک، گیاهان،حیوانات و انسان اشاره کرد. هوا لایه‌ای از گازها است که کره زمین را احاطه کرده و برای تنفس موجودات زنده ضروری است. آب یا مایعی است که در اقیانوس‌ها، دریاها، دریاچه‌ها، رودخانه‌ها و منابع زیرزمینی وجود دارد و آن هم برای حیات موجودات زنده روی زمین واجب است.

خاک لایه‌ای از مواد مغذی که روی سطح زمین قرار دارد و برای رشد گیاهان به آن نیاز داریم. گیاهان نیز موجودات زنده‌ای هستند که از نور خورشید آب و دی‌اکسید کربن تغذیه کرده و برای حفظ تنوع زیست‌محیطی ضروری هستند.

جانوران موجودات زنده‌ای هستند که از گیاهان و سایر جانوران تغذیه می‌کنند و برای تعادل اکوسیستم وجود دارند. انسان نیز موجودی است که در محیط زیست زندگی می‌کند و فعالیت‌هایش روی این فضاها تاثیرگذار است. وجود تمام این المان‌ها با هم موجب می‌شود که محیط زیست شادابی و تکاپوی خودش را داشته باشد، تا تمام موجودات زنده بتوانند روی آن ادامه حیات دهد.

آلوده کردن محیط زیست چیست؟

هرگونه آلودگی که متوجه رودخانه‌ها، دریاها، خیابان‌ها، کشتزارها و … شود، یا مواردی مانند دفع غیربهداشتی فضولات انسانی دامی به عنوان فعالیت آلوده‌کننده و تخریب‌کننده محیط زیست شناخته می‌شود. نهادهایی مانند وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی، سازمان حفاظت محیط زیست یا سازمان دامپزشکی برحسب مورد اتفاق افتاده برای فرد خاطی اعلام جرم خواهند کرد و مجرم باید مجازات‌هایی مانند پرداخت جزای نقدی یا حبس را با توجه به نوع جرم تحمل کند.

جرم آلوده کردن محیط زیست

قانون حفاظت و بهسازی محیط زیست مصوب ۱۳۵۳ به عنوان اولین قانون جامع در زمینه حفاظت از محیط زیست در ایران شناخته می‌شود. طبق این قانون، فعالیت‌هایی که موجبات آلودگی محیط زیست را فراهم می‌کنند ممنوع اعلام است و متخلفانی که این جرم را مرتکب شده‌اند باید مجازات‌هایی مانند حبس، جزای نقدی، تعطیلی محل کار یا جبران خسارات وارده به محیط زیست را تحمل کنند.

از طرفی، بر اساس ماده ۶۸۸ قانون مجازات اسلامی، هر فردی به صورت عاملانه و عمداً به هر نحوی به محیط زیست تجاوز کرده یا آن را آلوده کند، به نحوی که به سلامت انسان‌ها یا سایر موجودات زنده، یا به کیفیت آب و هوا و یا خاک یا سایر عناصر طبیعی ضرر وارد کند، به حبس از ۹۱ روز تا یک سال، یا به جزای نقدی از یک میلیون تا ۵ میلیون ریال یا به هر دو مجازات محکوم خواهد شد.

جرائم زیست محیطی

در ادامه جرائم زیست محیطی و مجازات آلوده کردن محیط زیست را به طور کلی جهت شناخت بیشتر مورد بررسی قرار داده‌ایم.

۱. جرم آلودگی آب و مجازات‌های آن

طبق ماده ۱۲ قانون حفاظت و بهسازی محیط زیست مصوب سال ۱۳۵۵، هر فردی به هر نحو موجب آلودگی یا فساد رودخانه، دریا، چاه، قنات، مجاری فاضلاب عمومی و یا هر نوع منبع آب دیگری که به صورت عمومی یا برای کشاورزی، دامداری و صنعتی استفاده می‌شود، شده باشد، به حبس تا ۳ ماه یا به جزای نقدی از یک میلیون و ۵۰۰ هزار ریال تا ۶۰۰ میلیون ریال یا به هر دو مجازات محکوم می‌شود. اثبات جرم آلودگی آب نیازمند بررسی کارشناسی مراجع ذیصلاح مانند سازمان حفاظت محیط زیست خواهد داشت. اگر این جرم رخ داده باشد، در شرایط خاصی لازم است که فردی که مرتکب این جرم شده هزینه تعیین شده برای خسارات وارده به اشخاص ثالث را نیز بپردازد.

۲. جرم آلودگی هوا و مجازات‌های آن

این جرم شامل مواردی مانند انتشار گازهای گلخانه‌ای، دود و غبار و سایر آلاینده‌ها که موجب تغییر شرایط آب و هوایی می‌شود خواهد بود. این فعالیت‌ها طبق قانون جرم محسوب می‌شود و مجازات‌هایی از جمله حبس، جزای نقدی و یا تعطیلی محل کار را در پی خواهند داشت. بر اساس ماده ۱۱ قانون هوای پاک، هر فردی به هر نحوی موجب آلودگی هوا شود به حبس تا ۳ ماه یا پرداخت جزای نقدی از ۵۰۰ هزار ریال تا یک میلیون ریال یا به هر دو مجازات محکوم می‌شود.

۳. جرم آلودگی خاک و مجازات‌های آن

تخلیه زباله‌های صنعتی یا خانگی در خاک یا مواردی مانند استفاده بی‌رویه از کودها و سموم شیمیایی یا سایر فعالیت‌هایی که موجب آلودگی خاک می‌شوند، جرم محسوب می‌شود. این جرم مجازات‌هایی از جمله حبس، جزای نقدی یا جبران خسارات وارده به محیط زیست را به همراه خواهد داشت. هر فردی به هر نحوی موجب آلودگی خاک شود، باید به حبس تا یک سال یا جزای نقدی از ده میلیون ریال تا ۵۰ میلیون ریال یا هر دو مجازات را تحمل کند.

۴. جرم شکار و صید غیرقانونی و مجازات‌های آن

شکار سید غیرقانونی در ایران جرم محسوب می‌شود و برای پیشگیری و مقابله با آن نهادهای ناظر روی این موضوع مجازات‌هایی را در نظر گرفته‌اند. بر اساس ماده ۱۰ قانون شکار و صید مصوب سال ۱۳۷۵، هر فردی بدون اخذ پروانه شکار و صید از مراجع ذیصلاح اقدام به شکار و صید جانوران وحشی اعم از صیدی و غیر صیدی در اراضی و آب‌های تحت نظارت سازمان حفاظت محیط زیست کند، به جزای نقدی از ۳ میلیون ریال تا ۱۵ میلیون ریال یا حبس از یک ماه تا ۶ ماه ‌محکوم می‌شود.

در صورت رخ دادن مواردی مانند شکار و صید جانوران و‌حشی عادی بدو‌ن پرو‌انه، شکار و صید بیش از میزان مندرج در پرو‌انه و یا خلاف مقررات و خارج از محل‌های مندرج در پرو‌انه، حمل، عرضه، فرو‌ش و صدو‌ر جانوران و‌حشی زنده یا کشته و اجزای آن‌ها بدو‌ن کسب پرو‌انه و یا مجوز از سازمان یا از بین بردن رستنی‌ها از جمله قطع درختان، خارزنی، بوته کنی و تعلیف غیرمجاز در مناطق حفاظت شده و پناهگاه‌های حیات‌و‌حش و تجاو‌ز و تخریب در این مناطق، فرد مورد نظر به جزای نقدی از ۲۲ میلیون و ۵۰۰ هزار ریال تا ۴۵ میلیون ریال یا حبس از ۹۱‌ روز تا ۶ ماه محکوم خواهد شد.

مبادرت به شکار و صید در مناطق ممنوع و یا خلاف محدودیت‌ها و ممنوعیت‌هایی که سازمان در حدو‌د اختیارات قانونی خود تعیین و آگهی کرده است و شکار غیرمجاز در قرق‌های اختصاصی، شکار و صید با و‌سایل و از طرق غیرمجاز و یا شکار با استفاده از اسلحه دیگران، تخریب چشمه‌ها و آبشخور حیوانات در مناطق حفاظت شده و پناهگاه‌های حیات‌و‌حش و اقدام به صدو‌ر و و‌رو‌د حیوانات و‌حشی موضوع ماده ۷ این قانون به‌صورت غیرمجاز، مجازاتی برابر با حبس از سه ماه تا سه سال یا به جزای نقدی از ۳۰ میلیون ریال تا ۵۰ میلیون ریال را برای مجرم در پی خواهد داشت.

شکار و صید در مناطق حفاظت شده و پناهگاه‌های حیات‌وحش بدو‌ن تحصیل پرو‌انه و‌یژه و صید غیرمجاز در رو‌دخانه‌های حفاظت شده.، از بین بردن رستنی‌ها و تعلیف و تخریب در پارک‌های ملی و آثار طبیعی ملی و هر گونه تجاو‌ز و فعالیت غیرمجاز در این‌گونه مناطق، آلوده کردن آب رو‌دخانه‌ها و دریاچه‌ها و تالاب‌های حفاظت شده، چشمه‌ها و آبشخورها به موادی که باعث آلودگی آب و از بین رفتن آبزیان شود نیز مجازات دارد. بر اساس ماده ۱۳ (اصلاحی ۱۳۵۳/۱۰/۳۰ و ۱۳۷۵/۹/۲۵ و ۱۳۹۷/۲/۱۶)‌، هر فردی مرتکب این موارد شده باشد، به مجازات حبس از نود و یک روز تا سه سال یا جزای نقدی از ۶۰ میلیون ریال تا ۸۵ میلیون ریال و در صورت تکرار به هر دو مجازات محکوم خواهد شد.

شکار جانوران و‌حشی کمیاب و در معرض خطر انقراض از قبیل جیبر، گورخر، گوزن زرد ایرانی، یوزپلنگ، تمساح (کرو‌کودیل)، هوبره و میش مرغ، شکار در پارک‌های ملی، شکار، صید و یا کشتار جانوران و‌حشی با استفاده از سموم و مواد منفجره و امثال آن و شکار به‌صورت تعقیب با استفاده از وسیله نقلیه موتوری و همچنین کشتار آنان به طریق جرگه و محاصره دسته جمعی، مبادرت به اقداماتی که موجبات آلودگی آب دریای خزر و خلیج‌فارس و دریای عمان با مواد غیرنفتی را فراهم آو‌رده و باعث مرگ و میر آبزیان یا به خطر افتادن محیط‌زیست آنان شود و ایجاد یا فراهم کردن مقدمات آتش‌سوزی در پارک‌های ملی و آثار طبیعی ملی و مناطق حفاظت شده، یا پناهگاه‌های حیات‌و‌حش بر اثر بی‌مبالاتی یا عدم رعایت مقررات محیط‌زیست و یا تخلف از نظامات دو‌لتی نیز جرم است.

بر اساس تبصره ۲‌ (الحاقی ۱۳۷۵/۹/۲۵ و اصلاحی ۱۳۹۷/۲/۱۶)‌، هر فردی مبادرت به زنده ‌گیری، شکار، خرید، فروش، حمل، نگهداری و صدور پرندگان شکاری از قبیل شاهین، بحری، بالابان و دلیجه کند‌، علاوه بر محکومیت به حداکثر مجازات حبس مقرر در این ماده به جزای نقدی از ۶۰ میلیون ریال تا ۱۲۰ میلیون ریال محکوم خواهد شد.

همچنین، مطابق تبصره ۱‌ (الحاقی ۱۳۷۵/۹/۲۵)، در صورت ایجاد آتش‌سوزی عمدی در پارک‌های ملی و آثار طبیعی ملی، فردی که مرتکب این موضوع شده به مجازات‌های مقرر در ماده ۶۷۵ قانون مجازات اسلامی محکوم خواهد شد.

جرم تخریب درختان و محیط زیست

تخریب درختان و محیط زیست نیز جرم محسوب می‌شود و جهت پیشگیری آن قوانین متعددی وضع شده است. طبق ماده ۱ لایحه قانونی حفظ و گسترش فضای سبز در شهرها، حفظ فضای سبز و جلوگیری از قطع بی‌رویه درختان، قطع کردن هر نوع درخت یا نابود کردن آن به هر طریق در معابر، میادین، بزرگراه‌ها، پارک‌ها، بوستان‌ها، باغات و محل‌هایی که به تشخیص شورای اسلامی شهرها عنوان باغ شناخته می‌شوند و در محدوده و حریم شهرها قرار دارند، بدون اجازه شهرداری و رعایت ضوابط مربوطه ممنوع بوده و جرم تلقی می‌شود.

مجازات مخربان محیط زیست و تخریب درختان

قطع درختان در مکان‌های عمومی شهرها و املاک خصوصی که درخت آن‌ها وجود دارد ممنوع است. بر اساس ماده ۶ قانون، هر فردی درختان موضوع ماده ۱ قانون گسترش فضای سبز را عالما و عامداً و برخلاف قانون مذکور قطع کرده یا موجبات از بین رفتن آن‌ها شود،، علاوه بر جبران خسارت وارده حسب مورد به جزای نقدی از یک میلیون ریال تا ۱۰ میلیون ریال و به حبس تعزیری از ۶ ماه تا ۳ سال محکوم خواهد شد.

مطابق ماده ۴۲ و ۴۳ قانون حفاظت بهسازی و محیط زیست، بریدن، ریشه کن کردن و سوزاندن نهال و درخت و تهیه چوب و هیزم و ذغال از منابع ملی و توده‌های جنگلی ممنوع است. فردی که مرتکب جرم بریدن و ریشه کن کردن و سوزاندن هر اصله نهال شده به پرداخت جریمه نقدی محکوم می‌شود در مورد بریدن و ریشه کن کردن درخت و تهیه چوب و هیزم و ذغال، نیز مجازاتی برابر با حبس تأدیبی از ۱۱ روز تا ۶ ماه و پرداخت جریمه نقدی نسبت به هر اصله درخت یا هر مترمکعب هیزم یا ذغال برای فرد مجرم در نظر گرفته می‌شود.

بریدن و ریشه کن کردن بوته‌ها، خارها و درختچه‌های بیابانی و کویری و کوهستانی در مناطق کویری و بیابانی نیز ممنوع است. متخلف این جرم به حبس تا ده روز با پرداخت غرامت نقدی محکوم و در صورت تکرار به هر دو مجازات محکوم خواهد شد. مهم‌ترین ماده‌ای که در ارتباط با آتش زدن عمدی جنگل‌ها می‌توان به آن استناد کرد، طبق ماده ۴۷ قانون حفاظت و بهره‌برداری از جنگل‌ها و مراتع، هر فردی در جنگل عمداً آتش‌سوزی ایجاد کند به حبس مجرد از ۳ تا ۱۰ سال محکوم خواهد شد و در صورتی که این فرد مامور ‌جنگلبانی باشد، به حداکثر مجازات مذکور محکوم خواهد داشت.

بر اساس ‌ماده ۴۵ قانون، ‌آتش زدن نباتات در مزارع و باغات داخل یا مجاور جنگل بدون اجازه و نظارت ماموران جنگلبانی ممنوع است. در صورتی که در نتیجه‌ بی‌مبالاتی، حریق در جنگل ایجاد شود، مرتکب این جرم به حبس تأدیبی از ۲ ماه تا یک سال محکوم خواهد شد. ‌بر اساس ماده ۴۶، هر کس مبادرت به کت زدن یا روشن کردن آتش در تنه درخت جنگلی کند، به حبس تأدیبی از ۳ ماه تا یک سال محکوم می‌شود. برای هر درخت که‌ کت یا پی زده شده و یا در آن آتش روشن شده باشد، فرد به پرداخت جریمه نقدی از یکصد ریال تا یک هزار ریال محکوم خواهد شد.

مطابق با قانون حفاظت بهسازی و محیط زیست، اقدام به هر عملی که موجبات آلودگی محیط زیست را فراهم کند، ممنوع است و اگر آلودگی محیط زیست عمدی رخ دهد، قانون‌گذار برای مجرم، مجازات آلوده کردن محیط زیست را تا یک سال حبس در نظر خواهد گرفت. این مجازات با توجه به نوع جرم، اعمال و اجرا خواهد شد.

نقش سازمان حفاظت محیط زیست

سازمان حفاظت محیط زیست وظیفه نظارت بر حسن اجرای قوانین و مقررات مربوط به حفاظت از محیط زیست را بر عهده دارد، با توجه به شرایطی که برای نظارت روی محیط زیست در نظر گرفته شده، این سازمان می‌تواند با انجام گشت و بازرسی‌های مداوم تخلفات در زمینه آلودگی یا تخریب محیط زیست و متخلفان را شناسایی کرده و آن‌ها را به مراجع قضایی جهت رسیدگی به پرونده‌شان معرفی کند.

سخن پایانی

مجموعه‌ای از عوامل مانند گیاهان، خاک، هوا آب، جانوران و انسان محیط زیست را تشکیل می‌دهند. وجود تمام این عوامل کنار هم ضروری است، تا محیط زیست بتواند به حیات طبیعی خودش ادامه دهد. با این وجود، گاهی مواقع فعالیت‌های انسانی ممکن است موجب صدمات زیست محیطی مانند آلوده کردن آب‌ها، تخریب درختان یا صید بی‌رویه جانوران و آبزیان شود.

جهت پیشگیری از این موضوع، سازمان محیط زیست و نهادهای مربوطه، مطابق قوانینی که پیرامون این حوزه وضع شده، با مجرمانی که اقدام به آلوده کردن یا تخریب محیط زیست می‌کنند برخورد خواهند کرد.

با توجه به گسترده بودن قوانین این حوزه و شرایط و مقررات آن، جهت پیگیری پرونده‌هایی که در این زمینه وجود دارد، لازم است با یک تیم حقوقی متخصص مشورت کنید. وکلای متخصص و با تجربه موسسه حقوقی ترازو، راهنمایی‌های لازم را به کسانی که نیاز به دریافت اطلاعات بیشتر در این زمینه دارند ارائه می‌کنند. جهت پیگیری کلیه پرونده‌های حقوقی و کیفری‌تان می‌توانید با تیم متخصص ترازو در ارتباط باشید.

سوالات متداول