وکالت عقدی است که به موجب آن، یک نفر نائب یا نماینده دیگری برای انجام برخی امور می‌شود. وکیل را می‌توان با رعایت شرایطی عزل کرد. اما عزل وکیل به چه معناست؟ چگونه اتفاق میفتد؟ و چه مراحلی دارد؟ در این مقاله، هرآنچه باید درباره عزل وکیل بدانید را می‌خوانید.
منظور از عزل وکیل چیست؟
یکی از مواردی که در ماده ۶۷۸ قانون مدنی برای از بین رفتن قرارداد وکالت در نظر گرفته شده، عزل وکیل است. زمانی که فردی قرارداد وکیل خود را به صورت یک‌طرفه فسخ می‌کند، می‌توان گفت که عزل وکیل اتفاق افتاده است. در این شرایط، وکالتنامه باطل نیست و آثار خود پیش از عزل را دارد، اما از تاریخ عزل به بعد فاقد اثر قانونی تلقی شده و وکیل دیگری طبق آن قرارداد سمتی نخواهد داشت.
شرایط عزل وکیل
به طور کلی وکالت عقدی جایز تلقی می‌شود؛ به این معنا که طرفین هر زمان که بخواهند می‌توانند آن را بر هم بزنند. بااین‌حال، در صورتی که این وکالت به موجب عقد لازمی منعقد شده باشد، حق عزل وجود نخواهد داشت. به این موضوع در ماده ۶۷۹ قانون مدنی به این شرح اشاره شده است:
«موکل می‌تواند هر وقت بخواهد وکیل را عزل کند، مگر اینکه وکالت وکیل یا عدم عزل در ضمن عقد لازمی شرط شده باشد.»
در نتیجه، اگر به طور مثال، ضمن قرارداد بیع منزل مسکونی، شرط شده باشد که فردی وکیل یکی از طرفین برای انجام امور ثبتی خرید یا فروش خانه باشد، عزل وکیل توسط موکل تا پایان انجام امور ثبتی خرید یا فروش توسط وکیل امکان نخواهد داشت. همچنین، ممکن است به موجب این قرارداد فروش خانه مسکونی شرط شده باشد که موکل حق عزل وکیل تا پایان انجام امر محوله را ندارد. در این صورت نیز می‌توان گفت که طبق ماده ۶۷۹، عزل وکیل امکان‌پذیر نیست.
علاوه‌براین، در امور کیفری مورد رسیدگی در دادگاه‌های کیفری یک، نظامی یک و دادگاه انقلاب، در صورتی که فردی برای دفاع از دیگری در دادگاهی وکالت نامه داشته باشد، فقط تا زمان جلسه دادرسی می‌توان او را عزل کرد. مطابق با ماده ۳۸۵ قانون آیین دادرسی کیفری: «هر یک از طرفین می‌تواند حداکثر سه وکیل به دادگاه معرفی کند. استعفای وکیل تعیینی یا عزل وکیل پس از تشکیل جلسه رسیدگی پذیرفته نمی‌شود.»
در مقابل، در امور مدنی و سایر پرونده‌های کیفری، عزل وکیل در مرحله تجدیدنظر یا هر مرحله‌ای از دادرسی امکان دارد. طبق ماده ۴۰ قانون آیین دادرسی مدنی: «در صورت فوت وکیل یا استعفا یا عزل یا ممنوع شدن یا تعلیق از وکالت یا بازداشت وی چنانچه اخذ توضیحی لازم نباشد، دادرسی به تاخیر نمیفتد و در صورت نیاز به توضیح، دادگاه مراتب را در صورت مجلس قید می‌کند و با ذکر موارد توضیح به موکل اطلاع می‌دهد که شخصا یا توسط وکیل جدید در موعد مقرر برای ادای توضیح حاضر شود.»
در برخی موارد نیز ممکن است فردی به دیگری وکالت بلاعزل داده باشد؛ یعنی طبق مفاد وکالتنامهای که امضا کرده، اعلام می‌کند که از حق عزل وکیل خود چشم‌پوشی کرده و تا زمانی که وکالتنامه اعتبار دارد، این فرد می‌تواند به وکالت خود ادامه دهد. گفتنی است که وکالت بلاعزل ممکن است به صورت تام الاختیار یا برای مواردی محدود امضا شود.
نحوه عزل وکیل
وکالت چه در امور حقوقی و چه برای دفاع از موکل در محاکم قضایی، باید به اطلاع وکیل برسد. مطابق با مواد ۶۸۰ قانون مدنی و ۳۸ قانونی آیین دادرسی مدنی، کلیه اقدامات وکیل تا پیش از اطلاع یافتن از عزل خود نافذ و در حق موکل مؤثر خواهند بود اما پس از آن، او هیچ تکلیف یا حقی نسبت به موکل خود نخواهد داشت. اما عزل وکیل چگونه اتفاق میفتد؟ این کار بر اساس شرایطی که وکالتنامه در آن تنظیم شده، راه‌های مختلفی دارد.
عزل وکیل از طریق دفاتر خدمات قضایی
بر اساس ماده ۳۷ قانون آیین دادرسی مدنی: «اگر موکل وکیل خود را عزل نماید، مراتب را باید به دادگاه و وکیل معزول اطلاع دهد. عزل وکیل مانع از جریان دادرسی نخواهد بود. اظهار شفاهی عزل وکیل باید در صورتجلسه قید و به امضای موکل برسد.»
بنابراین، عزل وکیل بدون اطلاع او ممکن نیست. این موضوع باید به اطلاع وکیل و دادگاهی که در حال رسیدگی به پرونده است، برسد. در حال حاضر، فرایند عزل وکیل از طریق دفاتر خدمات قضایی الکترونیک انجام می‌شود و برای انجام این کار باید این مراحل طی شوند:
- مراجعه به یکی از این دفاتر و ارائه درخواست عزل وکیل: در این مرحله از موکل خواسته می‌شود که کلیه مدارک مربوط به عزل فردی که وکیل اوست را همراه با فرم‌های تکمیل شده مربوط به این کار ارائه دهد. همچنین، هزینه عزل وکیل بسته به شرایط پرونده موکل از او گرفته می‌شود.
- ارسال درخواست موکل به دادگاه: در مرحله بعدی، درخواست موکل به دادگاه مورد نظر ارسال می‌شود. در این دادگاه، درخواست این فرد مورد رسیدگی قرار گرفته و تأیید یا رد می‌شود. در صورت تأیید درخواست موکل، از آن تاریخ به بعد، وکیل سمتی نخواهد داشت.
لازم به ذکر است که در صورتی که فردی در حین دادرسی وکیل خود را به صورت شفاهی عزل کند نیز باید این موضوع را با اجرای همین مراحل به وکیل و دادگاه اطلاع دهد.
عزل وکیل در دفترخانه ثبت اسناد رسمی
ممکن است فردی به موجب یک قرارداد رسمی وکالت که در دفترخانه به ثبت رسیده، وکیل دیگری شده باشد. در این صورت، او باید به همان دفترخانه مراجعه کند و با ارائه درخواستی و پرداخت هزینه‌های مربوطه، نسبت به قطع همکاری با وکیل مورد نظر اقدام کند. پس از ثبت درخواست موکل، موضوع عزل طی یک اظهارنامه رسمی به وکیل اطلاع داده خواهد شد.
عزل وکیل در قراردادهای خصوصی
گاهی اوقات، وکالتنامه نوعی قرارداد خصوصی میان دو فرد است و جایی به ثبت نمی‌رسد. در این شرایط، معمولاً عزل وکیل با ارسال اظهارنامه انجام می‌شود. کارشناسان حقوقی پیشنهاد می‌کنند که این اظهارنامه و نتیجه آن به صورت رسمی ثبت شود تا بعدها مشکلی پیش نیاید.
عزل وکیل با پیامک
در برخی موارد، ممکن است میان طرفین قرارداد وکالت توافقی مبنی بر اعلام عزل به صورت پیامکی انجام شده باشد. به این ترتیب، می‌توان وکیل را با پیامک عزل کرد. البته، حتی در صورت توافق به این کار نیز ممکن است مجبور شوید فرایند عزل از طریق دفتر خدمات قضایی یا دفترخانه را طی کنید.
عزل وکیل در سامانه ثنا و میخک
یکی از راه‌های دیگری که برای عزل وکالت وجود دارد، مراجعه به سامانه ثنا است. در این روش، موکل با مراجعه به سامانه ثنا، درخواست عزل را ثبت می‌کند و منتظر نتیجه بررسی این موضوع توسط دادگاه می‌شود.
در صورتی که فرد از ایرانیان خارج از کشور باشد نیز عزل وکالتنامه از طریق سامانه میخک که مربوط به امور حقوقی ایرانیان خارج از کشور است، انجام خواهد شد.
مدارک مورد نیاز برای عزل وکیل
برای عزل کردن یک وکیل در دادگاه باید با مراجعه به یکی از دفاتر خدمات قضایی الکترونیکی، مدارک هویتی موکل همراه با متن لایحه عزل وکیل و شماره پرونده در حال رسیدگی در دادگاه ارائه شود. در صورتی که وکیل به موجب درخواست در دفتر اسناد رسمی عزل می‌شود نیز باید متن عزل وکیل ضمیمه مدارک هویتی موکل و شماره وکالتنامهای که قبلاً در همان دفترخانه ثبت شده، شود.
نمونه لایحه عزل وکیل برای ارائه به دفتر خدمات قضایی الکترونیکی که می‌توانید تنظیم کنید، به این شرح است:
ریاست محترم شعبه… دادگاه…
با سلام و احترام به استحضار می‌رساند اینجانب… خواهان در پرونده کلاسه…. مطروح در آن شعبه با توجه به تجویز ماده ۶۷۸ قانون مدنی مراتب عزل وکیل خود آقا/ خانم… را اعلام می‌دارم. لذا خواهشمند است دستور فرمایید از این تاریخ به بعد تمامی اوراق قضایی به حساب کاربری سامانه ثنا اینجانب ابلاغ شوند.
عزل وکیل و استرداد حق الوکاله
در صورتی که وکیل به دلیل نارضایتی موکل خود عزل شده باشد و تا زمانی که وکالت او را بر عهده داشته، مبلغی به ازای ارائه خدمات، دریافت کرده باشد، این مبلغ از او استرداد نمی‌شود.
همچنین، به موجب تبصره ۲ ماده ۷۴ نظامنامه قانون وکالت: «در صورت عزل یا استعفاء وکیل قبل از ختم مرحله تعیین کاری که وکیل در آن مرحله نموده و حق‌الوکاله که طبق این تعرفه به آن تعلق می‌گیرد به نظر دادگاه است.»
گفتنی است طبق ماده ۷۸ نظامنامه قانون وکالت: «گرفتن هرگونه سند رسمی یا عادی از موکل بجای قرارداد حق‌الوکاله از قبیل سند ذمه یا شرطی و یا چک بوعده یا فته طلب و غیره اعم از اینکه گرفتن اسناد مزبور برای تمام یا قسمتی از حق‌الوکاله باشد و همچنین تنظیم قرارداد حق‌الوکاله بر طبق اوراقی سوای آنچه بموجب قانون وکالت و این نظامنامه مقرر می‌باشد ممنوع اسـت و متخلف به مجازات انتظامی از درجه ۵ به بالا محکوم خواهد شد و هرگاه ثابت شود که این عمل بطورساختگی و حیله انجام شده از قبیل آنکه سند در ظاهر بنام دیگری تنظیم و گرفته شده و در باطن مربوط به وکیل بوده اسـت متخلف محروم‌الوکاله خواهد شد.»
سخن پایانی
وکالت عقدی جایز است و طرفین می‌توانند آن را هر زمان که بخواهند بر هم بزنند. بااین‌حال، در صورتی که شرط وکالت به موجب قرارداد لازمی باشد یا در امور کیفری مورد رسیدگی در دادگاه‌های کیفری یک، نظامی یک و دادگاه انقلاب، پس از شروع جلسه دادرسی نمی‌توان وکیل را عزل کرد. از آنجایی که عزل وکیل شرایط خاص خود را دارد، بهتر است برای آگاهی از این موضوع طبق اوضاع و احوال پرونده خود، با یکی از کارشناسان حقوقی پلتفرم حقوقی ترازو مشورت کنید.
سوالات متداول
حق عزل وکیل یعنی چه؟
یعنی موکل حق دارد هر زمان که بخواهد همکاری خود با وکیل را قطع کند.