اهدای جنین یکی از روش های درمان ناباروری است که در آن جنین حاصل از سلول‌های جنسی زوج اهدا کننده (زوج شرعی و قانونی)، به رحم زن گیرنده جنین اهدایی انتقال داده می‌شود. این کار از لحاظ شرعی و قانونی، حساسیت‌های زیادی دارد. موضوعاتی که اگر به آنها توجه نشود، برای جنین و نوزاد مشکلاتی را در پی دارد. هرچند این کار، کاملا علمی است و نیاز به مشورت با متخصصان حاذق علم پزشکی دارد، اما بهره‌مندی از یک وکیل و کارشناس حقوقی هم در این میان لازم است.
در این مقاله از بلاگ حقوقی ترازو، از قوانین و مقررات اهدای جنین می‌گوییم.
اهدای جنین چیست؟
اهدای جنین به اقدامی پزشکی برای درمان ناباروری گفته می‌شود. در این روش، جنین از اسپرم یا تخمک فریز شده افرادی که توانایی باروری دارند، به زوجی که ناباروری آنها ثابت شده، اهدا می‌شود. این جنین پس از طی شدن مراحل قانونی و پزشکی به رحم زنی که قصد بچهدار شدن از این راه را دارد، منتقل می‌شود. پس از آن، وی با سپری کردن مراحل طبیعی دوران بارداری، صاحب فرزند خواهد شد.
اهدای جنین از نگاه شرع
از نظر شرعی، اختلافاتی میان علما در این مورد وجود دارد، اما در نهایت و با تصویب قوانین مدون و مشخص، در حال حاضر این اقدام منع شرعی ندارد. ناباروری نوعی بیماری تلقی می‌شود و درمان آن می‌تواند به حفظ بنیان خانواده کمک کند و به همین دلیل بسیاری از فقها انجام آن را جایز می‌دانند.
قانون اهدای جنین مصوب سال ۱۳۸۲ است. این قانون ۵ ماده دارد که در آن به شرایط اهدای جنین پرداخته می‌شود.
شرایط اهدای جنین
به موجب ماده یک آیین‌نامه اجرایی قانون نحوه اهدای جنین به زوجین نابارور، اهدای جنین به معنای واگذاری داوطلبانه و رایگان یک یا چند جنین از زوج‌های واجد شرایط مقرر در قانون است. مطابق مواد ۲ و ۴ این آیین‌نامه، شرایط اهداکننده و دریافت‌کننده جنین شامل موارد زیر است:
- علقه و رابطه زوجیت قانونی و شرعی
- سلامت متعارف جسمی و روانی و ضریب هوشی مناسب
- نداشتن اعتیاد به مواد اعتیادآور و روان‌گردان
- مبتلا نبودن به بیماریهای صعبالعلاج نظیر ایدز و هپاتیت
علاوه بر این، به موجب ماده ۲ قانون نحوه اهدای جنین به زوجین نابارور، زن و شوهر متقاضی دریافت جنین باید این شرایط را داشته باشند:
- زوجین بنا به گواهی معتبر پزشکی، امکان بچهدار شدن نداشته باشند و زوجه استعداد دریافت جنین را داشته باشد.
- زوجین دارای صلاحیت اخلاقی باشند.
- هیچ یک از زوجین محجور نباشند.
- هیچ یک از زوجین مبتلا به بیماریهای صعبالعلاج نباشند.
- هیچ یک از زوجین معتاد به مواد مخدر نباشند.
- زوجین بایستی تابعیت جمهوری اسلامی ایران را داشته باشند.
مراحل اهدای جنین
طبق ماده یک قانون نحوه اهدای جنین به زوجین نابارور، کلیه مراکز تخصصی درمان ناباروری ذی‌صلاح مجاز هستند با رعایت ضوابط شرعی و شرایط مندرج در این قانون نسبت به انتقال جنین‌های حاصل از تلقیح خارج از رحم زوج‌های قانونی و شرعی (پس از موافقت کتبی زوجین صاحب جنین) به رحم زنانی که پس از ازدواج و انجام اقدامات پزشکی ناباروری آنهابه اثبات رسیده، اقدام کنند.
طبق این قانون و آیین‌نامه اجرایی آن، صلاحیت زوجین اهداکننده و دریافت‌کننده جنین باید توسط مراکز مجاز تخصصی درمان ناباروری و دادگاه خانواده احراز شود. بر این اساس، اهدای جنین ۳ مرحله دارد:
۱. دریافت گواهی پزشکی مبنی بر ناباروری متقاضیان
صدور گواهی ناباروری و همچنین توانایی زوجه برای دریافت و نگهداری جنین، نیاز به تایید متخصصان دارد. پس از انجام آزمایش‌های دقیق در مراکز مجاز درمان ناباروری این گواهی صادر می‌شود. به این موضوع در قالب ماده ۷ آیین‌نامه اجرایی قانون نحوه اهدای جنین به زوجین نابارور اشاره شده است.
زوجینی که شرایط قانونی دریافت جنین را دارند، باید ابتدا به این مراکز مراجعه کنند تا وضعیت جسمی و روانی آنها بررسی و گواهی پزشکی لازم شود.
۲. ارائه مدارک و مستندات لازم به دادگاه خانواده
بر اساس رأی وحدت رویه شماره ۷۵۵ هیأت عمومی دیوان عالی کشور، تقاضای زوجین برای دریافت جنین از امور ترافعی نیست؛ یعنی اگر زن و شوهر بخواهند جنین دریافت کنند، این موضوع دعوای حقوقی یا شکایت محسوب نمی‌شود. به همین دلیل، نیازی نیست مثل دعواهای معمول، دادخواست رسمی بدهند. فقط کافی است به دادگاه محل زندگی خود مراجعه کنند تا درخواست‌شان بررسی شود. برای این کار زوجین باید این مدارک را به دادگاه خانواده ارائه دهند:
- مدارک شناسایی زن و شوهر
- سند ازدواج
- ارائه گواهی پزشکی و سلامت روان
طبق ماده ۴ قانون نحوه اهدای جنین به زوجین نابارور، پس از ارائه درخواست دریافت جنین و مدارک لازم توسط زوجین نابارور، به این پرونده خارج از نوبت و بدون رعایت تشریفات آیین دادرسی مدنی رسیدگی می‌شود. فراموش نکنید که تایید صلاحیت نشدن زوجین، قابل تجدیدنظر خواهد بود.
۳. حضور در مراکز درمان و انتقال جنین به رحم متقاضی
پس از طی شدن مراحل قانونی دریافت جنین، نوبت به آخرین مرحله می‌رسد. زوجین متقاضی، به مراکز درمانی مراجعه می‌کنند تا متخصصان، جنین را به رحم فرد متقاضی انتقال دهند.
بر اساس ماده ۳ آیین‌نامه اجرایی قانون نحوه اهدای جنین به زوجین نابارور، این کار باید با موافقت و رضایت کتبی زوج‌های اهداکننده و در مراکز مجاز تخصصی درمان ناباروری، به صورت کاملا محرمانه انجام شود. به محرمانه بودن فرایند دریافت و انتقال جنین، در ماده ۶ این آیین‌نامه نیز اشاره شده است.
هزینه‌های اهدای جنین
هزینه اهدای جنین ممکن است بر اساس شرایط زوجین دریافت‌کننده جنین متفاوت باشد. همچنین، این احتمال وجود دارد که انجام روش درمان با IVF یا لقاح آزمایشگاهی که به آن اهدای جنین نیز گفته می‌شود، در مراکز مختلف درمانی هزینه‌های متفاوتی داشته باشد. با این حال، در سال ۱۴۰۴، به طور متوسط هزینه اجرای این روش درمانی حدود ۴۰ تا ۵۵ میلیون تومان است.
اهدای جنین به زوجین نابارور
با اهدای جنین به زن و شوهری که امکان بچهدار شدن ندارند، این افراد صاحب فرزند می‌شوند. پس از تولد این جنین، شناسنامه‌ای با نام پدر و مادر دریافت‌کننده صادر می‌شود. لازم به ذکر است که موضوع اهدای جنین و هویت والدین اهداکننده در مرکز ثبت احوالی که این شناسنامه را به ثبت می‌رساند، ثبت می‌شود؛ اما در رده مدارک محرمانه طبقه‌بندی می‌شود.
بر اساس ماده ۳ قانون نحوه اهدای جنین به زوجین نابارور، پس از تولد فرزندی که نتیجه اهدای جنین بوده، نگهداری، تربیت و نفقه وی بر عهده زوجین دریافت‌کننده جنین خواهد بود.
سخن پایانی
اهدای جنین روشی برای درمان ناباروری زوجینی است که آرزوی بچهدار شدن دارند. این کار در قالب قانون تعریف شده و به لحاظ شرعی هم موانع آن رفع شده است. در حال حاضر این کار روشی برای فرزندآوری محسوب می‌شود و یکی از روش‌هایی است که برای جلوگیری از طلاق به دلیل نازایی زن استفاده می‌شود.
با این حال به دلیل روند خاص این روش، بهره‌مندی از مشاوره حقوقی از بروز مشکلاتی که ممکن است در آینده از سوی اهداکنندگان تخمک یا اسپرم برای شما پیش بیاید، جلوگیری می‌کند. مشاوران حقوقی ترازو در کنار شما هستند تا آسیبی متوجه شما و خانواده‌تان نباشد.
تیم متخصص ترازو با وکلای پایه یک دادگستری آماده ارائه مشاوره تخصصی به سوالات و مسائل شماست.
سؤالات متداول
اهدای جنین چگونه است؟
در این روش درمانی، جنینی از اسپرم و تخمک فریز شده افرادی که توانایی باروری دارند تشکیل شده و به زن و شوهری که ناباروری آنها از نظر پزشکی به اثبات رسیده اهدا می‌شود.
اهدای جنین برای چه کسانی توصیه می‌شود؟
زوجینی که به دلایل پزشکی ناباروری آنها اثبات شده و قطعی است.
اهدای جنین چه حکمی دارد؟
این اقدام از نظر شرعی و قانونی مجاز است.
اهدای جنین چقدر طول می‌کشد؟
انتظار برای انجام این روش ممکن است تا ۵ سال طول بکشد اما پس از آن، معمولا برای این کار ۴ تا ۶ هفته زمان لازم است. سپری شدن مراحل قانونی این کار نیز گاه تا ۲ ماه طول می‌کشد.
به چه کسانی جنین اهدا می‌شود؟
به زوجینی که از نظر مرکز درمان ناباروری و دادگاه خانواده صلاحیت شرعی و قانونی این کار را دارند و ناباروری آنها از سوی مراکز درمان ناباروی تایید شده است.