در پی تشدید درگیری‌ها بین ایران و اسرائیل در ژوئن ۲۰۲۵، ایران به شدت به حملات هوایی اسرائیل پاسخ داده است. این پاسخ‌ها نه تنها از منظر نظامی بلکه از دیدگاه حقوق بین‌الملل نیز قابل بررسی است.
قانون جنگ
طبق قوانین بین‌المللی، جنگ‌ها باید مطابق با «قانون جنگ» یا همان حقوق بشردوستانه بین‌المللی (International Humanitarian Law) که عمدتاً در کنوانسیون‌های ژنو و پروتکل‌های مربوط به آن عنوان شده، انجام شود. این قوانین تلاش دارند تا تأثیر جنگ را بر غیرنظامیان و اموال عمومی محدود کنند و حقوق انسان‌ها را در زمان جنگ حفظ کنند.
مبنای حقوقی پاسخ ایران
ایران در پاسخ به حملات اسرائیل به خاک خود و ترور شخصیت‌های سیاسی، به ماده ۵۱ منشور ملل متحد استناد کرده که به کشورهای عضو حق دفاع مشروع در برابر حملات مسلحانه را می‌دهد. این ماده در شرایطی که کشورها هدف حملات پیش‌دستانه قرار می‌گیرند، مورد استناد قرار می‌گیرد. در همین راستا، ایران حملات اسرائیل به تأسیسات هسته‌ای و نظامی خود را نقض حقوق بین‌الملل و مصداق تجاوز نظامی اعلام کرده است.
ارزیابی مشروعیت اقدامات
برخی تحلیل‌گران بین‌المللی، مانند بن سال از دانشگاه سیدنی، استدلال کرده‌اند که حملات پیش‌دستانه اسرائیل به تأسیسات هسته‌ای ایران، بدون وجود تهدید قریب‌الوقوع، نقض اصول بنیادین حقوق بین‌الملل است. این اقدامات، با توجه به عدم وجود تهدید فوری، از نظر حقوقی قابل توجیه نیستند و می‌توانند به‌عنوان تجاوز نظامی تلقی شوند.
واکنش‌های بین‌المللی
در پی تشدید درگیری‌ها، سازمان‌های بین‌المللی و کشورهای مختلف از جمله روسیه، چین، ترکیه و اتحادیه اروپا خواستار آتش‌بس فوری و راه‌حل سیاسی برای بحران شده‌اند. در همین راستا، روسیه آمادگی خود را برای میانجی‌گری و پیشنهاد ذخیره‌سازی اورانیوم غنی‌شده ایران در خاک خود اعلام کرده است. این پیشنهاد می‌تواند به کاهش تنش‌ها و بازگشت به مذاکرات هسته‌ای کمک کند.
پیامدهای منطقه‌ای و جهانی
ادامه درگیری‌ها نه تنها بر امنیت منطقه‌ای تأثیر گذاشته بلکه بازارهای جهانی نفت و حمل‌ونقل دریایی را نیز تحت‌الشعاع قرار داده است. همچنین، پروازهای تجاری در منطقه متوقف شده و هزاران نفر در فرودگاه‌ها سرگردان شده‌اند. این تحولات نشان‌دهنده ابعاد گسترده بحران و نیاز به مداخله دیپلماتیک برای جلوگیری از گسترش آن است.
اصول کلیدی در جنگ
- تناسب و ضرورت: هرگونه اقدام نظامی باید نسبت به تهدید یا حمله وارده ضروری و متناسب باشد. این اصل در قوانین بین‌المللی به‌ویژه در حقوق بشر و حقوق جنگ بسیار مورد تأکید است.
- عدم هدف قرار دادن غیرنظامیان: حمله به غیرنظامیان یا اماکن غیرنظامی طبق حقوق بین‌الملل ممنوع است. حملات باید تنها به اهداف نظامی معطوف باشند.
- احتیاط: کشورهای درگیر باید از هرگونه آسیب غیرضروری به غیرنظامیان و زیرساخت‌های غیرنظامی جلوگیری کنند.
در مجموع، ایران با استناد به ماده ۵۱ منشور ملل متحد، پاسخ خود به حملات اسرائیل را مشروع می‌داند. با این حال، ارزیابی‌های بین‌المللی نشان می‌دهد که اقدامات پیش‌دستانه اسرائیل بدون وجود تهدید قریب‌الوقوع، از نظر حقوقی قابل توجیه نیستند. در این شرایط، دیپلماسی و میانجی‌گری بین‌المللی می‌تواند راه‌حلی مؤثر برای کاهش تنش‌ها و بازگشت به مسیر مذاکرات باشد.