نظریه کارشناسی در دعاوی و کاربرد آن

اگر بخواهیم درباره نظریه کارشناسی سخن بگوییم باید گفت که گاهی در یک پرونده برای اینکه قاضی بتواند به درستی اظهار نظر کند و رای صادر نماید، نیاز به نظریه تخصصی یک متخصص در آن زمینه می‌باشد. در این مواقع یا به تشخیص و دستور قاضی یا به درخواست یکی از اصحاب دعوا، موضوع به یک کارشناس ارجاع داده می‌شود تا نظر تخصصی خود را در آن زمینه بیان دارد. امابعد از نظر کارشناس قاضی اجرا چه می‌کند؟ مدت زمان رای قاضی بعد از کارشناسی چقدر است؟‌

اگر مایلید که در این زمینه اطلاعات بیشتری به دست آوردید، در این مقاله از بلاگ پلتفرم حقوقی ترازو با ما همراه باشید تا در مورد نظریه کارشناسی و کاربرد آن در دعاوی بیشتر سخن بگوییم.  

کارشناس رسمی دادگستری کیست؟ 

ارجاع به کارشناسی یکی از دلایلی است که یا به درخواست قاضی یا به درخواست طرفین دعوی از آن استفاده می‌شود. کارشناس رسمی دادگستری شخصی است متخصص و ماهر در حوزه‌ای که به او ارجاع داده می‌شود. این افراد در رشته تخصصی خود دارای در رشته تخصصی خودشان دارای پروانه کارشناسی رسمی از کانون کارشناسان رسمی دادگستری یا مرکز وکلا، کارشناسان رسمی و مشاوران خانواده قوه قضاییه هستند. این پروانه بعد از قبولی در آزمون این پروانه به آنها داده می‌شود. 

نظریه کارشناس چیست؟ 

نظریه کارشناسی همان دیدگاه تخصصی یک متخصص درباره موضوعی است که از سوی یکی از طرفین دعوا درخواست یا از طرف قاضی ارجاع داده می‌شود. نظریه کارشناس ممکن است تاثیر بسیار مهمی در سرنوشت دعاوی داشته باشد. قبول یا رد آن توسط قاضی بسیار مهم است، به خصوص اگر این نظریه با سایر مدارک و شواهد در تضاد باشد. البته قاضی در قبول نظر کارشناس و صدور حکم بر اساس آن اجباری ندارد. در نتیجه برای قاضی تکلیفی ایجاد نمی‌کند و صرفا می‌تواند به‌عنوان مدرکی کمکی به بررسی آن بپردازد.

دعوت به همکاری از یک کارشناس همانقدر که ممکن است موثر باشد، می‌تواند تاثیری هم در روند دادرسی نداشته باشد. دعوت از کارشناسان دادگستری، هزینه‌هایی هم در پی دارد. اگر می‌خواهید از آنها برای بررسی پرونده کمک بگیرید، همه جوانب را بسنجید. ضمن اینکه می‌توانید قبل از هر کاری، سوالات خود را با کارشناسان حقوقی ما به رایگان مطرح کنید و بعد تصمیم بگیرید.

ارجاع پرونده با کارشناس یا قرار کارشناسی چیست؟ 

کارشناسی در دادرسی همواره یکی از دلایل اثبات دعوا بوده و از دیرباز از آن استفاده می‌شد. امروزه نیز یکی از مهم‌ترین ابزارها برای کمک به تصمیمات قضات، نظریه کارشناسی است. ارجاع به کارشناس می‌تواند هم مستقیما به خواست قاضی انجام شود و هم از سوی هر یک از طرفین دعوا. حتی گاهی اشخاص قبل از شروع دعوی برای پیشبرد سریع و صحیح پرونده، از نظریات کارشناس در آن استفاده می‌کنند. ارجاع پرونده توسط قاضی به کارشناس در قالب قراری با عنوان «قرار ارجاع امر به کارشناس» انجام می‌شود.  

مواردی که در قرار کارشناسی باید ذکر شود 

زمانی که به درخواست یکی از طرفین یا قاضی نیاز به نظر کارشناسی باشد، قراری تحت عنوان قرار کارشناس صادر می‌شود که باید در آن موضوع کارشناسی، مهلتی که کارشناس در آن باید اظهار نظر کند، دستمزد علی‌الحساب کارشناس و شخص ذینفعی که مسئول پرداخت دستمزد کارشناس است، مشخص شود. یعنی قاضی در دستور خود به طور دقیق مشخص می‌کند که کارشناس در مورد چه چیزی باید نظر تخصصی خود را ارائه دهد.  

مدت زمان اعلام نظر کارشناس رسمی دادگستری

در قرار کارشناسی، قاضی یک مهلت مشخص را برای اعلام نظر کارشناس تعیین می‌کند. اگر کارشناس نتواند در این مدت نظر خود را اعلام کند، باید از دادگاه درخواست تمدید مهلت کند. در صورت عدم تمدید، پرونده به کارشناس دیگری ارجاع داده می‌شود.

پرداخت هزینه کارشناسی بر عهده کیست؟

پرداخت هزینه کارشناسی باید در مدت ۷ روز از تاریخ ابلاغ گواهی پرداخت هزینه کارشناسی، که در آن نام کارشناس، خلاصه قرار، مبلغ و شناسه پرداخت درج شده،توسط شخص انجام شود. هر یک از طرفین دعوی که درخواست کارشناسی را ارائه دهد، پرداخت هزینه کارشناسی نیز بر عهده اوست. ولی گاهی قاضی برای صدور رای و تصمیم‌گیری نیاز به نظر کارشناس متخصص دارد و قرار کارشناسی صادر می‌کند؛ در این صورت بسته به اینکه در چه مرحله‌ای این قرار صادر می‌شود پرداخت کننده آن متفاوت است. پرداخت دستمزد کارشناس در مرحله بدوی با خواهان و در مرحله تجدیدنظر با فردی است که درخواست تجدید نظر کرده است.

اظهار نظر کارشناس خارج از مهلت 

در قرار کارشناسی مهلتی که کارشناس می‌تواند اظهار نظر کند مشخص می‌شود، حال اگر این مهلت تمام شود، کارشناس درخواست تمدید مهلت نکند یا نظر کارشناسی خود را ارائه ندهد، پرونده به یک کارشناس دیگر محول می‌شود. البته اگر قبل از اخطار به کارشناس دوم، کارشناس اول نظر خود را تسلیم کند نظریه او قابل پذیرش است؛ البته در این حالت او مرتکب تخلف انتظامی شده است. 

مهلت اعتراض به نظریه کارشناسی

بعد از اینکه کارشناس نظریه خود را تسلیم کرد، اخطاریه مبنی بر وصول نظریه کارشناس (ابلاغ نظریه کارشناسی) به طرفین دعوی ارسال می‌شود. طرفین ۷ روز از تاریخ ابلاغ این اخطاریه فرصت دارند اعتراض خود را نسبت به نظریه کارشناس بیان کنند. پذیرش یا عدم پذیرش این اعتراض بستگی به نظر قاضی دارد.

هزینه اعتراض به نظریه کارشناسی

هنگامی که یکی از طرفین به نظریه کارشناسی اعتراض کرده و دادگاه آن را بپذیرد، موضوع به هیات کارشناسی جدیدی ارجاع داده می‌شود. هزینه اعتراض به نظریه کارشناسی (که همان دستمزد کارشناسان جدید است) بر عهده شخص معترض است و باید آن را در مهلت تعیین شده پرداخت کند.

اعتراض به نظریه کارشناسی خارج از مهلت

اعتراض به نظریه کارشناسی خارج از مهلت قانونی (۷ روز پس از ابلاغ) به طور معمول پذیرفته نمی‌شود. قانون‌گذار این مهلت را برای حفظ نظم دادرسی تعیین کرده است. با این حال، اگر اعتراض شما به گونه‌ای باشد که بطلان نظریه کارشناسی را به دلیل وجود ایرادهای بسیار اساسی و آشکار (مثلا عدم تخصص کارشناس یا مغایرت با قوانین) ثابت کند، قاضی ممکن است با وجود اتمام مهلت، به آن توجه کند. البته این یک استثنا بوده و رویه عادی دادگاه نیست. اثبات آن کار سختی است و در بیشتر موارد در پرونده‌هایی که وکلا در کنار طرفین دعوا هستند پذیرفته می‌شود.

اگر در هنگام مشاهده نظر کارشناس متوجه ایرادات فنی یا حقوقی آن شده‌اید و مهلت اعتراض در حال اتمام است، می‌توانید از وکلای پلتفرم حقوقی ترازو دعوت به همکاری کنید تا لایحه اعتراض شما دقیق و مستند تنظیم شود.

طریقیت داشتن یا موضوعیت داشتن نظر کارشناسی

نظریه کارشناس طریقیت دارد و نه موضوعیت. این یعنی نظر کارشناس یک راه و ابزار است برای رسیدن قاضی به علم و قناعت وجدانی، نه اینکه خود آن نظر الزاما و مطلقا همان حقیقت باشد. چنانچه دادگاه، خود بتواند در خصوص امور فنی و تخصصی اظهار نظر کند یا از مدارک دیگر استفاده کند، دیگر مکلف به صدور قرار کارشناسی نیست. این طریقیت بدان معناست که اگر ذینفع به این نظر اعتراض کند و این نظر از ادله خارج شود، خدشه‌ای به رای دادگاه وارد نشود. باید نظر کارشناس را اماره قضایی دانست که قناعت وجدانی لازم را برای قاضی ایجاد می‌کند.

بعد از نظر کارشناس قاضی چه می‌کند؟

پس از آنکه نظریه کارشناسی به دادگاه ارائه و به طرفین ابلاغ شد، قاضی آن را در کنار سایر مدارک و شواهد بررسی می‌کند. اگر اعتراضی از سوی طرفین در مهلت قانونی (۷ روز) مطرح نشود یا اعتراض مطرح‌شده رد شود، قاضی با تکیه بر علم خود و نظریه کارشناسی به عنوان یک دلیل کمکی، آماده صدور رای می‌شود.

مدت زمان صدور رأی پس از قطعی شدن کارشناسی

پس از قطعی شدن نظریه کارشناسی (عدم اعتراض مؤثر یا تأیید آن پس از اعتراض)، قاضی موظف است در اولین فرصت و طبق نوبت رسیدگی، رأی صادر کند. با این حال، نظریه کارشناسی لزوما به معنای پایان کامل تحقیقات نیست. قاضی می‌تواند در صورت لزوم اقدامات تکمیلی دیگری (مانند تحقیق محلی، استماع شهادت جدید یا کارشناسی مجدد) انجام دهد. در عمل، اگر تحقیقات کامل شده باشد، صدور رأی معمولا بین چند روز تا چند هفته طول می‌کشد؛ این موضوع به حجم کار شعبه و پیچیدگی پرونده بستگی دارد.

تاثیر نظریه کارشناس بر رای قاضی

نظریه کارشناس به عنوان یک ادله اثبات، کمک شایانی به علم قاضی می‌کند. اگر قاضی نظریه کارشناسی را با اوضاع و احوال کلی پرونده هماهنگ بداند، می‌تواند با توجه به آن رای صادر کند. در صورت تعارض بین علم قاضی و نظریه کارشناسی، این علم قاضی است که مقدم است. همانطور که گفته شد نظریه کارشناسی طریقیت دارد و قاضی می‌تواند با استدلال نظریه کارشناس را رد کند. 

صدور رای مخالف با نظریه کارشناس (عدول قاضی از نظریه کارشناس) 

همانطور که گفته شد قاضی الزامی به پذیرش نظریه کارشناس ندارد. قاضی اگر نظر کارشناس را مطابق واقع و هماهنگ با سایر مدارک ببیند و ایراد و نقصی در آن نباشد، آن را می‌پذیرد. در نتیجه حکم مقتضی را صادر می‌کند یا حتی اگر نظر کارشناس دارای نواقصی باشد، مطابق قانون آیین دادرسی مدنی می‌تواند تکمیل و اصلاح گزارش مربوط را از کارشناس درخواست کند.

همچنین قاضی می‌تواند با رد نظر کارشناس بر مبنای سایر مدارکی که در پرونده موجود است تصمیم بگیرد و رای صادر کند. ماده ۲۶۵ قانون آیین دادرسی مدنی به صراحت به عدم لزوم تبعیت قاضی از نظر کارشناس پرداخته است: «در صورتی که نظر کارشناسی با اوضاع و احوال محقق و معلوم مورد کارشناسی مطابقت نداشته باشد، دادگاه به آن ترتیب اثر نخواهد داد.»

مخالفت نظریه کارشناس با اوضاع و احوال مسلم 

ماده ۲۶۵ قانون آیین دادرسی درباره عدم تطابق نظریه کارشناسی با اوضاع و احوال محقق است. در این ماده گفته شده در صورتی که نظر کارشناس با اوضاع و احوال محقق و معلوم مورد کارشناسی مطابقت نداشته باشد، دادگاه به آن ترتیب اثر نخواهد داد. در رای دادگاه دلایل رد نظریه کارشناس یا هیات کارشناسی نیز از اسباب موجه حکم خواهد بود و دادگاه می‌تواند موافق نظریه‌های قبلی کارشناسی رای دهد. 

هیات ۳ و ۵ نفره کارشناسی 

پس از اینکه قرار کارشناسی صادر و نظریه کارشناسی اعلام می‌شود، شخصی که نظریه کارشناسی به نفع او نیست ممکن است اعتراض کرده و خواستار ارجاع پرونده به کارشناسان دیگری شود. در این صورت اگر یک کارشناس نظر خود را اعلام کرده،این بار کارشناسی به هیات ۳ نفره سپرده می‌شود. اگر باز هم یکی از طرفین به نظریه این هیات معترض باشد، کارشناسی به هیاتی ۵ نفره سپرده می‌شود. با هر بار اعتراض، ۲ نفر به تعداد کارشناسان اضافه می‌شود.

تشخیص کافی بودن کارشناسی از جهت تکرار، با دادگاه است. دادگاه تا هر زمان که اعتراضات هر یک از طرفین را بپذیرد، این ارجاع تکرار می‌شود. اصولا قاضی به آخرین نظریه کارشناسی استناد می‌کند. در صورتی که نظریه اکثریت کارشناسان به علت عدم تخصص آنها یا به هر علت دیگری مورد قبول دادگاه نباشد، دادگاه موضوع را به هیأت کارشناسی بعدی ارجاع می‌دهد. در این حالت هیچ یک از کارشناسان قبلی را نمی‌توان به عنوان یکی از کارشناسان این هیأت انتخاب کرد.

بهتر است قبل از پیچیده‌تر کردن چنین پرونده‌هایی، با وکلای متخصص در این حوزه مشورت کنید. این امکان به شکل متنی و تلفنی در پلتفرم حقوقی ترازو برای شما فراهم شده است.

اعتبار نظریه کارشناسی در صورت اختلاف در هیات کارشناسی

یکی از موارد بحث درباره اعتبار نظریه کارشناسی، اختلاف نظر بین هیات‌های کارشناسی است. اختلاف فاحش نظریه در کارشناسی یک نفره و ۳ نفره یا اختلاف نظر کارشناسی ۵ نفره با کارشناسی ۳ نفره می‌تواند موجب تردید در اعتبار نظر نهایی شود. قاضی معمولا به نظر اکثریت یا آخرین هیات کارشناسی استناد می‌کند، اما ممکن است نظر کارشناس بینابینی یا غیرقطعی باشد؛ مانند پرونده‌هایی که موضوع کارشناسی، تعیین مبلغ است و کارشناس یک بازه یا پیشنهاد میانه ارائه می‌دهد. در این حالت، قاضی بر پایه مستندات پرونده و علم قاضی تصمیم می‌گیرد که به کدام نظر استناد کند. هدف از ارجاع به هیات‌های بالاتر (مانند ۵ نفره) رسیدن به یک نظر تخصصی‌تر و مستدل‌تر است، اما وجود اختلاف نظر فاحش، اعتبار هر دو نظریه را زیر سوال می‌برد و قاضی را وادار به اتخاذ تصمیم قضایی دقیق‌تر می‌کند.

جایگاه نظریه کارشناس در امور کیفری 

از نظریه کارشناسی هم در دعاوی حقوقی و هم در دعاوی کیفری استفاده می‌شود. این قرار در دعاوی کیفری از سوی دادسرا و دادگاه صادر می‌شود. گاهی در پرونده‌هایی که در دادسرا مطرح است برای تکمیل تحقیقات نیاز به نظریه کارشناس متخصص در آن زمینه است. کارشناس در میزان آسیب وارده نظر می‌دهد. در این مقطع این نظریه کارشناسی ارتباطی با مجرمیت یا انتساب جرم به متهم را ندارد و دلیل مستقلی برای اثبات جرم محسوب نمی‌شود. به عنوان مثال در صورت‌حساب‌های مالی، کارشناس وجود اختلاف حساب  را بررسی می‌کند. جایگاه دیگر این نظریه در اثبات مجرمیت است. یعنی کارشناس با بررسی اوضاع و احوال بیان می‌کند که آیا ارکان جرم توسط شخص تحقق یافته است یا خیر؛ برای مثال تطبیق اثر انگشت به‌جا مانده در صحنه جرم با انگشتان متهم.

اعتبار نظریه کارشناس 

همانطور که بیان شد، نظریه کارشناس در حد اماره قضایی دارای اعتبار است و نه بیشتر. یعنی قاضی می‌تواند از آن برای روشن شدن اوضاع و احوال پرونده و رسیدگی به آن استفاده کرده ولی لزومی به تبعیت از آن ندارد. البته در اغلب موارد قضات دادگاه‌ها بر اساس نظر کارشناس رای خود را انشا می‌کنند و این امر نشان‌دهنده جایگاه ویژه نظریه کارشناسی است. البته همانطور که قبلا نیز بیان شد اگر نظر کارشناس با اوضاع و احوال مسلم قضیه در تضاد باشد، قاضی لزومی به پذیرش آن نداشته و بر اساس سایر ادله و علم خود عمل خواهد کرد.

مهلت اعتراض به نظریه کارشناسی در اجرای احکام

در مرحله اجرای احکام، نظریه کارشناسی معمولا برای ارزش‌گذاری و قیمت‌گذاری اموال (مثلا برای مزایده ملک) صادر می‌شود. مهلت اعتراض به نظریه کارشناسی در اجرای احکام نیز مانند مرحله دادرسی، ۷ روز از تاریخ ابلاغ نظریه است. اگر در این مهلت اعتراضی انجام نشود، نظریه کارشناسی قطعی شده و عملیات اجرایی بر اساس آن ادامه پیدا می‌کند.

نظریه کارشناس در دعاوی ملکی  

در دعاوی که مربوط به ملک یا اجرای رای دادگاه مربوط به یک ملک باشد برای ارزش گذاری قیمت ملک نیاز به نظر کارشناس متخصص در این زمینه می‌باشد. برای اینکه یک ملکی در راستای استیفای محکوم به مزایده گذاشته شود قبل از هر چیز نیاز به نظر کارشناس در خصوص قیمت پایه برای مزایده می‌باشد، که اعتبار این نظریه مطابق ماده ۱۹ و تبصره آن در قانون کانون کارشناسان رسمی، شش ماه می‌باشد و پس از آن این نظریه ابطال و برای ارزیابی مجدد نیاز به ارجاع دوباره به کارشناسی است.

هزینه کارشناسی ملک به عهده کیست؟

به طور کلی، پرداخت هزینه کارشناسی، بستگی به این دارد که چه کسی درخواست کارشناسی داده است. اگر خواهان یا شاکی درخواست داده باشد، پرداخت بر عهده اوست. اگر قاضی دستور دهد، در مرحله بدوی بر عهده خواهان و در مرحله تجدیدنظر بر عهده تجدیدنظرخواه است. در نهایت، در پرونده‌های ملکی معمولا کسی که از کارشناسی سود می‌برد یا کسی که اعتراض می‌کند، باید هزینه را بپردازد.

نمونه متن اعتراض به رای کارشناس 

هنگامی که کارشناس نظر خود را اعلا می‌کند، به طرفین ابلاغ می‌شود که جهت دیدن نظریه به شعبه مراجعه کنند و در صورتیکه به نظر مذکور اعتراض دارند، این اعتراض را بیان کنند. اعتراض به نظریه کارشناس توسط لایحه‌ای که فرد به دادگاه ارایئه می‌کند انجام می‌پذیرد. در زیر نمونه‌ای از این لایحه ارائه شده است:  

ریاست محترم شعبه ۲۰ دادگاه عمومی وحقوقی مجتمع قضایی بهشتی 

با سلام 

موضوع: اعتراض به نظر کارشناس محترم آقای ر. د 

احتراماً در خصوص پرونده به شماره بایگانی ۰۳۰۰۲۰۰ در آن شعبه محترم و در خصوص اعتراض به نظر کارشناس محترم در مهلت قانونی به استحضار عالی می‌رساند: 

به دلیل عدم انطباق نظریه کارشناسی با اوضاع و احوال مسلم و معلوم، دلایل اعتراض را مستند و مستدل اعلام داشته و تقاضای رسیدگی و تصمیم گیری نسبت به نظریه کارشناسی صادره را خواستارم. 

نپذیرفتن اعتراض به نظریه کارشناسی

عدم پذیرش اعتراض به نظریه کارشناسی زمانی اتفاق می‌افتد که قاضی دلایل و استدلال‌های معترض را کافی برای ارجاع مجدد به کارشناسی یا نقض نظریه کافی نداند. قاضی ممکن است تشخیص دهد که اعتراض صرفا برای طولانی کردن فرآیند دادرسی یا بدون استدلال فنی و حقوقی قوی مطرح شده است. در این حالت، اعتراض رد می‌شود و قاضی بر اساس همان نظریه کارشناسی اولیه (یا نظریه هیات قبلی) و سایر مدارک موجود در پرونده، رای خود را صادر خواهد کرد.

سخن پایانی 

اگر نظریه کارشناسی با یک استدلال ضعیف یا حتی بدون استدلال ارائه شود، بدیهی است که این نظریه به روند پرونده آسیب بسزایی زده یا حتی باعث اطاله دادرسی می‌شود. از این رو دانستن تمامی نکات مهمی که در نظریه کارشناسی باید بدان توجه شود و اعتراض به موقع به نظریه کارشناسی فاقد استدلال قوی، کمک شایانی به شما می‌کند. کارشناسان و وکلای ما در پلتفرم ترازو بهترین کمک و راهنمایی را می‌توانند در این زمینه به شما ارائه دهند. 

سوالات متداول