طبق آخرین آمار رسمی منتشر شده، فقط در کشور ما و در فاصله ۱۱ تا ۱۷ اسفندماه ۱۴۰۳، ۱۰هزار گزارش مزاحمت تلفنی ثبت شده است. در همه جای دنیا، مزاحمت تلفنی یا «Prank call» نوعی جرم به حساب می‌آید. در قوانین و مقررات ایران نیز این عمل جرم‌انگاری شده است. در این مقاله، با جرم مزاحمت تلفنی، روش اثبات آن و مجازات‌هایی که برای این جرم در نظر گرفته شده‌اند، آشنا می‌شوید.
عناصر جرم مزاحمت تلفنی
جرم مزاحمت تلفنی و پیامک همانند هر جرم دیگری، از سه عنصر اصلی به این ترتیب تشکیل می‌شود:
- عنصر قانونی: اولین و مهم‌ترین عنصر تشکیل‌دهنده جرم مزاحمت تلفنی عنصر قانونی آن یعنی ماده ۶۴۱ قانون مجازات اسلامی و تبصره ۲ ماده ۱۴ قانون تأسیس شرکت مخابرات ایران اصلاحی سال ۱۳۶۶ است. بر اساس این مقررات، مزاحمت تلفنی جرم‌انگاری شده و ارتکاب آن مجازات‌هایی در پی دارد.
- عنصر مادی: برای تحقق یافتن جرم مزاحمت تلفنی، همین که فردی از طریق تلفن یا پیامک برای دیگری مزاحمت ایجاد کند، کافیست. در واقع، از آنجایی که قانونگذار در مقررات یاد شده به فعل خاصی اشاره نکرده، می‌توان هر نوع مزاحمت تلفنی یا پیامکی را جرم تلقی کرد. به عنوان مثال، ممکن است فردی با دیگری تماس بگیرد اما مکالمه خاصی میان آنها اتفاق نیفتد. بااین‌حال، با مزاحمتی که برای او آگاهانه ایجاد می‌کند، آسایش او را سلب کرده و مرتکب مزاحمت تلفنی به شمار می‌رود.
- عنصر معنوی یا روانی: آخرین عنصری که بدون وجود آن نمی‌توان گفت جرم مزاحمت تلفنی اتفاق افتاده، عنصر روانی است. برای تحقق یافتن جرم مزاحمت باید فردی که این کار را انجام می‌دهد، با قصد مزاحمت و آزار رساندن به دیگران مرتکب این اقدام شود. بنابراین، به طور مثال، اگر فردی چندین مرتبه به اشتباه به دیگری پیامک دهد و برای او مزاحمت ایجاد شود، قابل مجازات نخواهد بود.
با تحقق یافتن این سه عنصر، می‌توان گفت که جرمی به نام مزاحمت تلفنی ارتکاب یافته و قابل مجازات است. وسیله ارتکاب این جرم نیز فقط تلفن همراه یا ثابت نیست. از آنجایی که قانونگذار از دستگاه‌های مخابراتی دیگر نیز به عنوان ابزار مزاحمت نام برده، می‌توان گفت که مزاحمت از طریق پیام‌رسان‌ها، ایمیل یا مواردی نظیر آنها نیز قابل مجازات به عنوان مزاحمت تلفنی هستند.
مجازات مزاحمت تلفنی در نظام حقوقی ایران
همان‌طور که اشاره شد، مطابق با قانون مزاحمت تلفنی برای فردی که مرتکب این جرم می‌شود، مجازات‌هایی در نظر گرفته شده است. اولین مقرره قانونی در این زمینه، ماده ۶۴۱ قانون مجازات اسلامی محسوب می‌شود که بر اساس آن:
«هر گاه کسی به وسیله تلفن یا دستگاه های مخابراتی دیگر برای اشخاص ایجاد مزاحمت نماید علاوه بر اجرای مقررات خاص شرکت مخابرات، مرتکب به حبس از پانزده روز تا سه ماه محکوم خواهد شد.»
مجازات این جرم معمولاً طبق رویه قضایی مانند رأی صادر در تاریخ ۱۳۹۵/۰۹/۲۰ از سوی دادگاه تجدیدنظر استان تهران به جزای نقدی تبدیل می‌شود. از آنجایی که مزاحمت تلفنی جرم تعزیری درجه هشت محسوب می‌شود، در حال حاضر و طبق آخرین اصلاحات قانون مجازات اسلامی، جریمه نقدی مزاحمت تلفنی صد میلیون (۱۰۰,۰۰۰,۰۰۰) ریال است.
البته، مجازات این جرم فقط به همین ماده قانونی محدود نمی‌شود. طبق تبصره ۲ ماده ۱۴ قانون تأسیس شرکت مخابرات ایران:
«هر کس وسیله مخابراتی در اختیار خود را وسیله مزاحمت دیگری قرار دهد، یا با عمد و سوء نیت ارتباط دیگری را مختل کند، برای بار اول پس از کشف، ارتباط تلفنی او به مدت یک هفته همراه با اخطار کتبی قطع و تجدید ارتباط مستلزم پرداخت هزینه‌های مربوطه خواهد بود. برای بار دوم پس از کشف، ارتباط تلفنی او به مدت سه ماه همراه با اخطار کتبی قطع و تجدید ارتباط مستلزم تقاضای مشترک و پرداخت هزینه‌های مربوطه خواهد‌بود. و برای بار سوم، شرکت ارتباط تلفنی وی را بطور دائم قطع و اقدام به جمع‌آوری منصوبات تلفن نموده و ودیعه مربوط به مشترک را پس از تسویه‌حساب مسترد خواهد نمود.»
لازم به ذکر است که حکم مزاحمت تلفنی برای بانوان با مزاحمت‌های تلفنی دیگر هیچ تفاوتی ندارد. این نوع مزاحمت نیز به ترتیب توضیح داده شده قابل مجازات خواهد بود.
بااین‌حال، در برخی مواقع، مزاحمت تلفنی با اظهار الفاظ رکیک از سوی مزاحم همراه می‌شود. در این شرایط، حکم مزاحمت تلفنی ناموسی مجازات مقرر در ماده ۶۰۸ قانون مجازات اسلامی خواهد بود. مطابق با این ماده قانونی: «توهین به افراد از قبیل فحاشی و استعمال الفاظ رکیک چنانچه موجب حد قذف نباشد [مستوجب] جزای نقدی درجه شش خواهد بود.»
شکایت از مزاحم تلفنی
برای اینکه مزاحم تلفنی شما به مجازات‌هایی که قانونگذار برای او در نظر گرفته، برسد، باید از او شکایت کنید. شکایت از مزاحم تلفنی مراحلی به شرح زیر دارد.
۱. مراجعه به مخابرات یا دفاتر حقوقی اپراتورهای سیمکارت تلفن همراه
اولین گامی که برای ثبت شکایت خود باید بگذارید، ثبت شکایت در سامانه ۱۹۵ (در صورت مزاحمت با تلفن ثابت) یا تماس با پشتیبانی اپراتور تلفن همراه خود (در مواردی که مزاحمت از طریق تلفن همراه انجام شده) است. پس از ثبت شکایت در این مراکز، پس از طی مراحل قانونی، پرینت تلفن ثابت یا همراه به شما ارائه می‌شود. این پرینت یکی از بهترین دلایل اثبات مزاحمت تلفنی خواهد بود.
۲. تنظیم شکواییه
در مرحله بعدی باید یک شکواییه با عنوان «ایجاد مزاحمت تلفنی از طریق ارسال پیامک یا تلفن» تنظیم کنید و آن را همراه با مدارکی که جرم را اثبات می‌کنند، نظیر پرینت مکالمات تلفن، فایل صوتی صدای مزاحم تلفنی و یا پرینت پیامک‌های مزاحم، در یکی از دفاتر خدمات قضایی الکترونیک ثبت کنید. نمونه شکواییه مزاحمت تلفنی که می‌توانید تنظیم کنید، به این شرح است:
با سلام و احترام
به استحضار می‌رساند اینجانب مالک خط تلفن به شماره… هستم که مشتکی‌عنه از طریق شماره … از تاریخ … به مدت … با بنده تماس گرفته و ایجاد مزاحمت کرده است. اینجانب بارها از ایشان تقاضا کرده‌ام که دیگر مزاحم من نشوند اما ایشان همچنان به مزاحمت خود ادامه می‌دهند و علاوه بر تماس‌های تلفنی، پیامک‌های مزاحم و غیراخلاقی نیز ارسال می‌نمایند، که موجب سلب آسایش بنده شده است. لازم به ذکر است که با درخواست اینجانب در تاریخ … اخطاری از سمت شرکت مخابرات برای ایشان ارسال شده و این اقدام نیز بی‌فایده بوده است.
فلذا با توجه به ادله اینجانب که شامل لیست تماس‌ها و پیامک‌ها و … است و با استناد به ماده ۶۴۱ قانون مجازات اسلامی، تعقیب و مجازات ایشان را استدعا دارم. همچنین با توجه به خسارت‌های وارده به اینجانب که به مبلغ … است، بدواً صدور و اجرای فوری قرار تامین خواسته را تقاضا دارم.
۳. ارجاع پرونده به دادسرا
پس از ثبت شکواییه، پرونده شکایت به دادسرای صالح به رسیدگی به این پرونده ارجاع داده می‌شود. در صورتی که مرتکب جرم و قربانی آن در دو حوزه قضایی یا شهر مختلف باشند، مطابق با رأی وحدت رویه شماره ۷۲۱ هیأت عمومی دیوان عالی کشور در خصوص صلاحیت قضایی جرم مزاحمت تلفنی، دادسرا و دادگاه محل حدوث نتیجه جرم که همان محل زندگی قربانی این جرم است، صالح به رسیدگی به این پرونده خواهند بود.
تحقیقات لازم برای رسیدگی به جرم مزاحمت تلفنی در دادسرا انجام می‌شوند تا در نهایت کیفرخواستی برای متهم صادر شود.
۴. ارجاع پرونده به دادگاه کیفری دو
کیفرخواست مربوط به جرم مزاحمت تلفنی در دادگاه کیفری دو مورد رسیدگی قرار می‌گیرد. در این دادگاه، شاکی و مشتکی‌عنه هر دو احضار می‌شوند تا سخنان آنها شنیده شود. سپس، قاضی پرونده با توجه به ادله و مدارک ارائه شده، رأی نهایی را صادر می‌کند.
گزارش مزاحم تلفنی به پلیس فتا
پرونده مزاحمت تلفنی معمولاً در محاکم دادگستری مورد رسیدگی قرار می‌گیرد. بااین‌حال، ممکن است این جرم در فضای مجازی اتفاق بیفتد. در این صورت، می‌توان مزاحمت را به پلیس فتا نیز گزارش داد. با شکایت از جرم به پلیس فتا نیز به مزاحمت تلفنی رسیدگی شده و مجرم به مجازات خود خواهد رسید.
سخن پایانی
مزاحمت تلفنی یکی از جرایم رایج در جامعه ایرانی است و مطابق با ماده ۶۴۱ قانون مجازات اسلامی و تبصره ۲ ماده ۱۴ قانون تأسیس شرکت مخابرات ایران مجازات می‌شود. اگر فردی از طریق تلفن یا سامانه‌های مخابراتی مزاحم شما شده، بهتر است پیش از هر اقدامی، با یک وکیل باتجربه کیفری مشورت کنید. پیشنهاد ما برای این کار، وکلای پلتفرم حقوقی ترازو هستند.
سوالات متداول
مزاحمت تلفنی جرم حقوقی است یا کیفری؟
مزاحمت تلفنی در حقوق ایران یک جرم کیفری محسوب می‌شود، نه صرفاً یک موضوع حقوقی (مانند دعاوی مالی یا قراردادی).